Η εξέγερση του Πολυτεχνείου από το χθες στο σήμερα: μια προσέγγιση 39 χρόνια μετά
Το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο
Ιδρύθη επί Όθωνος το 1836.
Και ποιος να το’λεγε
πως το Νοέμβρη του ’73
μέσ’ στο σκοτάδι της τυραννίας
θα γινόταν φλόγα….
Σ’ έναν ενωτικό εορτασμό της εξέγερσης του Πολυτεχνείου με τη σημερινή εκδήλωση τιμής και μνήμης θέλουμε να συμβάλλουμε. Η επικαιρότητά του είναι το ίδιο το περιεχόμενό του, τα συνθήματά του. Γιατί το Πολυτεχνείο ταυτίστηκε με τον αγώνα της νεολαίας για ελευθερία, εθνική ανεξαρτησία, για μια καλύτερη ζωή. Υπήρχε ηρωισμός, αυτοθυσία που μόνο τέτοια ιδανικά μπορούν να εμπνεύσουν, υπήρχε η ακλόνητη αδιαλλαξία απέναντι στον αντίπαλο, υπήρχαν όλα όσα συνθέτουν την εξέγερση. Να, που χωράνε σήμερα όλα αυτά: είναι ζωντανά, επίκαιρα γιατί είναι απαραίτητα σε κάθε νέο που θέλει ν’ αντισταθεί στην υποχώρηση, την αδιαφορία, την άκριτη συναίνεση, το συμβιβασμό. Είναι η βάση όπου στηρίζονται οι αγώνες και οι διεκδικήσεις της νέας γενιάς. Είναι οι εκατοντάδες καθημερινοί «ηρωισμοί» που υφαίνουν ήρεμα και μεθοδικά τις σημαίες που θα ξεδιπλωθούν στα εκάστοτε «Πολυτεχνεία».
Το Πολυτεχνείο ανήκει σ’ όλους τους Έλληνες. Οποιαδήποτε προσπάθεια εκμεταλλεύσεως, οικειοποιήσεως, ιδιοποίησης ή χρησιμοποίησής του για άλλους σκοπούς (πολιτικούς, κομματικούς, ταξικούς κ.λ.π.) είναι απαράδεκτη. Ήταν αγώνας καθολικός, υπέρ της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας.
Οι μνήμες είναι σχετικά νωπές. Οι εκτιμήσεις πολλές. Πέραν της απόδοσης της οφειλόμενης τιμής στους δημιουργούς του έπους, μια γιορταστική εκδήλωση πρέπει να συμβάλλει στην παγίωση της ενότητας και της συμφιλίωσης του λαού μας και όχι στη δημιουργία τάσεων διχασμού. Αν θέλουμε η 17η Νοεμβρίου να διατηρήσει το πραγματικό της περιεχόμενο για τις επόμενες γενιές, πρέπει ν’ απαλλαγεί απ’ τους πομπώδεις πανηγυρικούς και να μεταβληθεί σε μέρα διδαχής, θύμησης και περισυλλογής, πράγμα που αποτελεί ένα δύσκολο στόχο, για την αποφυγή υπερβολών, ώστε το πνεύμα και η ατμόσφαιρα μιας τέτοιας γιορτής να βρίσκεται σ’ ένα υψηλό επίπεδο, σε κλίμα ανωτερότητας και ανθρωπισμού, σ’ ένα πλαίσιο στο οποίο να συναντιούνται οι κοινοί πόθοι του λαού μας για Ελευθερία και Δημοκρατία. Υπερβολές και παρεκκλίσεις δε δικαιολογούνται. Δεν θέλουμε να καλλιεργηθεί στις ψυχές των ανθρώπων το μίσος, ο φανατισμός, η μισαλλοδοξία, η τάση εκδίκησης. Ο βασικός στόχος μιας τέτοιας γιορτής είναι να μεταβληθεί σε μάθημα πολιτικής αγωγής υψηλής ποιότητας.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου αποτελεί κορυφαία στιγμή της αντίστασης του ελληνικού λαού εναντίον της απεχθούς τυραννίας και η επέτειός της έχει καθιερωθεί στην κοινή συνείδηση να τιμάται κάθε χρόνο ως σημείο αναφοράς του όλου αντιδικτατορικού αγώνα. Είναι μια εξέγερση που, πέρα από τη δραματικότητά της αυτή καθεαυτή, αποτελεί σταθμό αποφασιστικό για την απομάκρυνση της οδυνηρής επτάχρονης δικτατορίας.
Ο ελληνικός λαός στο σύνολό του από την πρώτη στιγμή βρέθηκε αντίθετος προς τη σπείρα των σφετεριστών της εξουσίας, αντίθεση της οποίας συναίσθηση είχαν οι δικτάτορες, γι’ αυτό και η εγκατάσταση και συντήρηση στρατοπέδων εκτοπίσεως, οι συλλήψεις, οι διώξεις, η στέρηση της ελληνικής ιθαγένειας στους πρωτοπόρους της αντίστασης.
Ο αδούλωτος ελληνικός λαός δεν υπέκυπτε. Αντιτάχθηκε όχι μόνο με την παγερή του στάση και την παθητική αντίσταση αλλά και με τη συγκρότηση αντιστασιακών και αντιδικτατορικών οργανώσεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από την εγκαθίδρυση της δικτατορίας ως την πτώση της η αντίσταση εναντίον της πήρε πολλές μορφές. Η απόπειρα του Αλ. Παναγούλη, η αντιστασιακή δράση ομάδων ή ατόμων για την οποία πολλοί καταδικάστηκαν, το κίνημα του Ναυτικού, η κατάληψη του κτιρίου της Νομικής, η λαϊκή συμμετοχή στην κηδεία του Γ. Παπανδρέου είναι μερικές μορφές της πάλης εναντίον της δικτατορίας.
Οι φοιτητές σ’ όλη τη διάρκεια της επτάχρονης τυραννίας αποτέλεσαν την ψυχή του αγώνα για την κατάλυσή της. Και τελικά σαν αποκορύφωμα του αντιστασιακού αγώνα, κορυφαία στιγμή του, υψώθηκε σαν φωτεινό μετέωρο το γεγονός της ηρωικής εξέγερσης του Πολυτεχνείου, διερμηνεύοντας τον Πανελλήνιο πόθο για Ελευθερία και Δημοκρατία. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ξεκίνησε από καθαρώς φοιτητικά αιτήματα και εξελίχτηκε απρόοπτα, δραματικά και απρόβλεπτα, κάτω ακριβώς από την επίδραση του Πανελλήνιου αυτού πόθου.
Η απόφαση των φοιτητών στις 14 Νοεμβρίου να κλειστούν στο Πολυτεχνείο κορυφώνει τον αγώνα τους, αναπτερώνει το ηθικό του λαού και σφυρηλατεί την ενότητά του. Η απόφασή τους ήταν αυθόρμητη και πάρθηκε από τη μεγάλη μάζα των φοιτητών, χωρίς ιδιαίτερες καθοδηγήσεις. Όπως είπε ο Κολοκοτρώνης για τον άλλο, το μεγάλο ξεσηκωμό: Σαν βροχή έπεσε σ’ όλους η επιθυμία της Ελευθερίας. Πολεμάει κανείς με ό,τι έχει. Και τα παιδιά του Πολυτεχνείου αποφάσισαν ν’ αγωνιστούν, καταπώς λέει ο ποιητής, «με το μόνο πράγμα που τους είχε απομείνει: μια παλάμη τόπο κάτω από τ’ ανοιχτό πουκάμισο, με τις μαύρες τρίχες και το σταυρουδάκι του ήλιου. Όπου είχε κράτος και εξουσία η Άνοιξη». Όμως, ο ποιητής συνεχίζει: «Τέτοιες αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχτηκαν. Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους, λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και πλατείες, με το μόνο πράγμα που τους είχε απομείνει: μια πήχη φωτιά κάτω απ’ τα σίδερα, με τις μαύρες κάνες και τα δόντια του ήλιου. Όπου μήτε κλώνος μήτε ανθός, δάκρυο ποτέ δεν έβγαλαν».
Οι φοιτητές περικυκλώνονται και απομονώνονται. Χειροκροτούν τους φαντάρους, τ’ αδέρφια τους και τους καλούν να ενωθούν μαζί τους. Ένας μηχανισμός καταπιέσεως του ελεύθερου φρονήματος ανάγκαζε -σε κακές ώρες του Έθνους- τα στρατευμένα παιδιά του λαού μας να εκτελέσουν σκληρές διαταγές και να χτυπήσουν τ’ αδέρφια τους. Οι φοιτητές ψάλλουν τον Εθνικό Ύμνο και προβάλλουν τα γυμνά τους στήθη στα πολυβόλα. Όπως είπε ο τότε πρύτανης του Πολυτεχνείου: «Αυτά τα παιδιά είχαν πάρει την απόφαση να πεθάνουν».
Αλλά και οι άλλοι είχαν πάρει τη δική τους απόφαση, καταπώς είπε ο Καζαντζάκης: «Σκοτώστε τους, ήθελαν να ’ναι λεύτεροι». Με τη βία οι δικτάτορες ζήτησαν να υποτάξουν το πνεύμα, το φιλελεύθερο πνεύμα της ελληνικής νεολαίας, το φιλελεύθερο πνεύμα του λαού μας. Το πνεύμα της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας.
Στις σφαίρες και στα δακρυγόνα
στάθηκε άτρωτο το τραγούδι σας.
«Πότε θα κάμει ξαστεριά»
τραγουδάμε μαζί σας
με μάτια πνιγμένα στα δάκρυα
με τις γροθιές μας σφιγμένες
είμαστε δίπλα σας,
κορίτσια και αγόρια, παιδιά μας,
μ’ ακάλυπτα στήθεια
με το ζεστό σας τραγούδι
με τη γυμνή σας καρδιά
κι αλλοίμονο με τ’ άλικο αίμα σας
γεμίσατε λευτεριά τον αέρα
φλογίσατε την οικουμένη… με την ελευθερία για την ελευθερία…
Για την Ελευθερία που δε δόθηκε ποτέ και από κανέναν ως δώρο στο λαό μας, αλλά την κατέκτησε με το αίμα του, με όλους τους δίκαιους αγώνες του.
Κάτω από τη δράση των ανώνυμων νέων με πρώιμη πολιτική προσωπικότητα, η εξέγερση του Πολυτεχνείου, αναπτυσσόμενη με πλουραλιστικές πρωτοβουλίες, απέκτησε μέσα σ’ ένα τριήμερο διαστάσεις που ξέφευγαν από τις οποιεσδήποτε κατεστημένες πολιτικές εκτιμήσεις, οι οποίες λογικά στηρίζονται στο συσχετισμό των δυνάμεων. Έτσι με την πολιτική της ανιδιοτέλεια, η νεολαία εκείνη, απαλλαγμένη από τις παραδοσιακές πολιτικές επιλογές φιλοδόξησε (ευγενικός παραλογισμός) να αφυπνίσει τη ληθαργούσα συνείδηση μιας καταναλωτικής κοινωνίας (σοφής μες στην «ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών» της, όπως θα έλεγε ο Καβάφης), που την κρατούσαν σε περιορισμό τα τανκς…
Γιατί, σύμφωνα με αυθεντική μαρτυρία φοιτήτριας της Νομικής που βίωσε τα γεγονότα: «Οι πραγματικοί φοιτητές στο Πολυτεχνείο δεν ήταν εχθροί του νόμου, της τάξης και της κοινωνίας, όπως τους παρουσίασαν τότε οι καλοβολεμένοι επιβήτορες της εξουσίας. Ήταν αγνά παιδιά της Ελλάδας πλημμυρισμένα από εθνικά αισθήματα, που δε ζητούσαν τίποτε άλλο από το σεβασμό των ακαδημαϊκών δικαιωμάτων τους αλλά και γενικότερα της αξιοπρέπειάς τους ως ελεύθερων ανθρώπων. Ό,τι ακολούθησε ήταν πια θέμα υπερηφάνειας και λεβεντιάς, για τα οποία μόνο κλωνάρια δάφνης αξίζουν».
Αμαλία Κ. Ηλιάδη
Φιλόλογος-Ιστορικός
Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων
