«Στα δέκα χρόνια μ’ έβαζαν και άλεθα το ιερό κριθάρι…»
Όπως σημειώνει ο διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Νίκος Σκαλτσάς, «η ακραία άποψη ότι η γυναίκα στην Αρχαία Αθήνα ζούσε σε σχεδόν ανατολίτικου τύπου απομόνωση βασίστηκε κυρίως στις φιλολογικές πηγές, όπως σε λόγους που εκφωνήθηκαν στα δικαστήρια κατά τον 4ο αιώνα π.Χ., οι οποίοι αντανακλούν περισσότερο μια ανδροκεντρική ιδεολογία για το ρόλο των δύο φύλων, παρά τη ζώσα πραγματικότητα των αθηναϊκών οικογενειών. Ιδιαίτερα η εστίαση στον αποκλεισμό των γυναικών από την πολιτική ζωή επισκίασε τους σημαντικούς ρόλους που αυτές έπαιξαν στη θρησκευτική ζωή της πόλης, συχνά με πολύ δημόσιους και ορατούς τρόπους».
Στη λατρεία και στις γιορτές των κύριων γυναικείων θεοτήτων της Αθήνας ήταν ενεργά αναμεμειγμένες οι γυναίκες. Η εξέχουσα θέση δίνεται στην Αθηνά, την προστάτιδα θεά της πόλης (Πολιάς), στην οποία έδωσε το όνομά της. Λατρευόταν, επίσης, ως Πρόμαχος (αρχηγός στη μάχη), Νίκη (για τη νίκη που φέρνει, είτε σε πόλεμο είτε σε ειρηνικούς διαγωνισμούς), Εργάνη (προστάτιδα των τεχνών, όπως της αγγειοπλαστικής που έφερε ευημερία στην Αθήνα).
Οι μελετητές Άλαν Σαπίρο και Νίκος Σκαλτσάς επισημαίνουν πως αντίθετα από ότι στις μοντέρνες δυτικές κοινωνίες, η θρησκεία διείσδυε σε κάθε πτυχή της ζωής στην αρχαία ελληνική πόλη και ήταν αδιαχώριστη από τις «κοσμικές» υποθέσεις, το οποίο σημαίνει ότι η δραστηριοποίηση των γυναικών στη λατρεία, στις τελετές και στις γιορτές σηματοδοτεί μια μείζονα συνεισφορά στη δημόσια ζωή της αρχαίας Αθήνας.
Η θεά Αθηνά σε αγγείο του 470 - 460π.Χ., αττικού εργαστηρίου. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Πάνω - δεξιά: Άγαλμα της Αρτέμιδος από παριανό μάρμαρο. Περί το 100μ.Χ. Βρέθηκε στη Δήλο στην οικία που αποκαλείται του Διαδουμένου.
Κάτω - αριστερά: Άγαλμα της Αθηνάς, πρώτο μισό του δευτέρου αιώνα π.Χ., από το Αρχαιολογικό Μουσείο του Άργους.
Πάνω: Παράσταση αγγείου με τη θεά Δήμητρα.
Κάτω: Ειδώλιο Νίκης, περί το 510π.Χ., αττικού εργαστηρίου.
«Από χρονών εφτά κρατούσα (μια χαρά) μεσ' στις γιορτές της Αθηνάς τα βάζα τα ιερά»
(Λυσιστράτη)
Θρησκευτικές τελετουργίες και γυναίκα
Τελετές μύησης των κοριτσιών στις αρχαίες λατρείες
Το κύριο ιερό της Αθηνάς στην Αθήνα, ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια, ήταν στο βράχο της Ακρόπολης και τα αμέτρητα αφιερώματα που προσφέρθηκαν στη θεά εκεί στη διάρκεια των αιώνων, πολλά από τα οποία φέρουν επιγραφές, από μεγάλα μαρμάρινα αγάλματα έως μικρά και φθηνά πήλινα αγγεία, μας δίνουν μια εύγλωττη εικόνα για το πώς οι Αρχαίοι Αθηναίοι λάτρευαν τη θεά τους σε όλες τις στιγμές της ζωής τους.
Οι Αθηναίοι προσέφεραν στη θεά τους πρώτους καρπούς των κόπων τους (απαρχή) ή τη δεκάτη από το εισόδημά τους, ή αφιερώματα απροσδιόριστης αξίας.
«Στα δέκα χρόνια μ’ έβαζαν
και άλεθα με χάριν
το ιερό κριθάρι
και την αρκούδα έκανα με φούστα κροκωτή
στης Βραυρωνίας τη γιορτή»
Οι παραπάνω στίχοι από τη «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη περιγράφουν εύγλωττα τα καθήκοντα κάθε παιδίσκης. Στην αρχή μετείχε στις γιορτές της Αθηνάς και λίγο μεγαλύτερη στις γιορτές της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, ντυμένη σαν «άρκτος» (αρκουδίτσα).
Στην αρχαία Ελλάδα, οποιαδήποτε μετάβαση στη ζωή, από τη γέννηση έως τον θάνατο, σηματοδοτούνταν από κάποιου είδους θρησκευτική τελετουργία.
