Η επίδραση της Μουσικής στη Φυσιολογία του Ανθρώπου.
Οι πρώτες απόπειρες έρευνας της επίδρασης της μουσικής στις οργανικές λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού τοποθετούνται στο τέλος του 19ου αιώνα.
Μια από τις πρώτες μαρτυρίες που έχουμε είναι του Γάλλου φυσιολόγου Σαλπετριέρ, που μελέτησε την επίδραση της μουσικής στην ικανότητα εργασίας του ανθρώπου και παρατήρησε πως τα ρυθμικά ερεθίσματα προκαλούν αύξηση της ικανότητας εργασίας και πως η απόδοση είναι μεγαλύτερη στην μείζονα κλίμακα πάρα στην ελάσσονα.
Την ίδια εποχή, άλλοι φυσιολόγοι μελέτησαν την επίδραση της μουσικής στο νευροφυτικό σύστημα, στο σφυγμό και στην κυκλοφορία του αίματος. Στα συγγράμματα που μας άφησαν υπάρχουν διάφορες παρατηρήσεις, όπως π.χ. ότι ο ρυθμός του τυμπάνου επιταχύνει τη ροή του αίματος. Αλλά και κάποιος άλλος ερευνητής της εποχής εκείνης στη Ρωσία, ο Ντόγκλελ το 1880, μελέτησε την επίδραση της μουσικής στην κυκλοφορία του αίματος σε ανθρώπους και ζώα, χρησιμοποιώντας μεμονωμένους ήχους από διάφορα μουσικά όργανα και παρατήρησε πως, τόσο τα ζώα όσο και ο άνθρωπος αντιδρούσαν σ’ αυτά τα ερεθίσματα με μια αύξηση της δραστηριότητας της καρδιάς και της πίεσης του αίματος και επιτάχυνση της αναπνοής.
Σύγχρονοι ερευνητές μελετούν τη δυνατότητα θεραπείας καρδιοπαθών με τη μουσική.
Γύρω στα 1950, Γάλλοι φυσιολόγοι μελέτησαν την επίδραση της μουσικής στην κινητικότητα, στο νευροφυτικό σύστημα, αλλά και στον εγκεφαλικό φλοιό, δηλαδή την ψυχογαλβανική αντίδραση. Κατέγραψαν τις διακυμάνσεις της ηλεκτρικής αντίστασης του δέρματος στα μουσικά ερεθίσματα και διαπίστωσαν πως η αντίδραση ήταν πολύ πιο έντονη όταν το μουσικό κομμάτι ήτα ήδη γνωστό στον ακροατή.
Σε ορισμένα ερευνητικά κέντρα μελετάται η επίδραση των μεμονωμένων μουσικών στοιχείων (τονισμός, αρμονία, τέμπο, μελωδία, ενορχήστρωση) στις ψυχοφυσιολογικές αντιδράσεις του ανθρώπου.
Σε άλλα πάλι μελετούν τη σχέση ανάμεσα στον τύπο του οργάνου και την επίδραση του στο σωματικό και συγκινησιακό επίπεδο. Και υποστηρίζουν πως η μελωδία έχει μεγαλύτερη συγγένεια με τη σκέψη και εκφράζεται καλύτερα με τα πνευστά όργανα, η αρμονία με τα συναισθήματα και εκφράζεται με τα έγχορδα και ο ρυθμός με τη θέληση και εκφράζεται με τα κρουστά.
Ακόμα, η κατάλληλη επιλογή του μουσικού οργάνου που χρησιμοποιείται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση (ανάλογα με τη φόρμα του, τον ήχο που βγάζει και τη θέση του εν σχέσει με το σώμα) βοηθά σημαντικά στη σωστή θεραπευτική αντιμετώπιση. Έτσι θα μπορούσαμε ενδεικτικά να πούμε πως το ξυλόφωνο π.χ., ενδείκνυται ιδιαίτερα για συγκρατημένα άτομα με εσωτερική επιθετικότητα. Αντίθετα, για εσωστρεφείς, αγχώδεις ανθρώπους είναι πιο κατάλληλα τα όργανα που επιτρέπουν μια πιο ευαίσθητη έκφραση της εσωτερικότητας, όπως π.χ. η φλογέρα και η άρπα. Η χρησιμοποίηση της φωνής απαιτεί ένα έντονο συναίσθημα ασφάλειας, μια εσωτερική αυτοπεποίθηση. Ο Άγγλος Άλβιν υπογραμμίζει ιδιαίτερα την αξία του βιολοντσέλου και του πιάνου. Το πρώτο έχει μια μορφή σχεδόν ανθρώπινη και μια πολύ εκφραστική και διεισδυτική ηχητικότητα. Το πιάνο πάλι, δημιουργεί στο μουσικό το συναίσθημα ότι προστατεύεται από όλες τις πλευρές από το ίδιο το όργανο, και ενδείκνυται ιδιαίτερα για καταπιεσμένα και ανασφαλή άτομα.
Πάντως, πέρα από όλες αυτές τις έρευνες, το σημείο στο οποίο όλοι οι ερευνητές συμφωνούν, είναι ότι, οι οργανικές αντιδράσεις του ανθρώπου στο μουσικό ερέθισμα εξαρτώνται άμεσα από τη συγκινησιακή επίδραση που ασκεί η μουσική στον άνθρωπο.
Β
Η Διαλεκτική Σχέση του Ανθρώπου με τη Μουσική.
Η Γαλλίδα μουσικοθεραπεύτρια Εντίθ Λεκούρ συνοψίζει ως εξής τους τρόπους, σύμφωνα με τους οποίους, κατά την κλινική της πείρα, μπορεί κανείς να «ακούσει» τη μουσική:
- Σαν μια αίσθηση που επιτρέπει συχνά κάποια απελευθέρωση από τον πολύ ορθολογικό κόσμο μας.
- Σαν ένα μέσο ονειροπόλησης (δημιουργούμε εικόνες, παίζουμε μαζί τους, μοντάρουμε ιστορίες).
- Σαν μια τεχνική έκφρασης, με την παράδοσή της και τους αυστηρούς της κανόνες.
- Σαν μια αισθητική, που μπορεί να συγκριθεί με άλλες καλλιτεχνικές εκφράσεις και να την νιώσει κανείς σαν κάτι το όμορφο σε σχέση με ένα ιδανικό.
- Σαν ένα ναρκωτικό (π.χ. κάποια γυναίκα έλεγε πως πέρασε ένα μήνα ειδυλλιακές διακοπές κλεισμένη με τα παιδιά της σ’ ένα διαμέρισμα ακούγοντας μουσική Μπαχ).
- Σαν μια αισθησιακή δύναμη (όσον αφορά κυρίως στην επίδραση ορισμένων ρυθμών, π.χ. η ροκ μουσική).
«Εκεί που τελειώνει η ισχύς των λέξεων, αρχίζει αυτή της μουσικής», Ρ. Βάγκνερ
Τη μουσικοθεραπεία μπορεί να την εφαρμόσει κανείς σε πολλές περιπτώσεις και με πολλούς τρόπους. Αρκεί ο θεραπευτής να προσαρμοστεί στο άτομο, στο χώρο, στις συνθήκες και να ενεργεί με διαύγεια, ευαισθησία και εξυπνάδα, χρησιμοποιώντας σε κάθε περίσταση τις πιο κατάλληλες για το επιθυμητό αποτέλεσμα ψυχομουσικές τεχνικές.
Θα αναφερθούμε ενδεικτικά σε κάποιες μεθόδους μουσικοθεραπείας, ιδιαίτερα αυτές που εφαρμόζονται σήμερα στη Γαλλία. Τις μεθόδους αυτές θα μπορούσαμε να τις κατατάξουμε σε τέσσερις βασικές κατηγορίες:
- Τις «δεκτικές» μεθόδους ή μεθόδους αποδοχής, που βασίζονται στη μουσική ακρόαση.
- Τις «ενεργητικές» μεθόδους, που βασίζονται στη μουσική ή ηχητική δημιουργία.
- Τις «ατομικές» τεχνικές, όταν εφαρμόζονται σε μεμονωμένα άτομα.
- Τις «ομαδικές» τεχνικές, όταν εφαρμόζονται σε ομάδες.
Ακόμη μπορούν να συνυπάρχουν οι δύο πρώτες μέθοδοι μουσικοθεραπείας, αλλά και να συνδυάζονται και με άλλες μορφές έκφρασης: κίνηση και χορός, πλαστικές και εικαστικές τέχνες, θεατρικό παιγνίδι, λεκτική έκφραση κ.λ.π....
Β
«Ατομική Μουσικοθεραπεία Αποδοχής».
Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται στη Γαλλία εδώ και πολλά χρόνια. Βασίζεται στην εφαρμογή ενός ηχητικού προγράμματος που αποτελείται από τη σύνθεση τριών διαφορετικών μουσικών αποσπασμάτων.
Το πρώτο μουσικό απόσπασμα πρέπει να ανταποκρίνεται στην ψυχολογική κατάσταση του επισκέπτη, ώστε να του προκαλεί κρίση, εκτόνωση, κάθαρση.
Το δεύτερο μουσικό απόσπασμα, μελωδικό και αρμονικό, πρέπει να ουδετεροποιεί την ένταση που προκάλεσε το πρώτο.
Το τρίτο να έχει επιλεγεί κατά τέτοιον τρόπο ώστε να προκαλεί μια πρόοδο προς το επιθυμητό αποτέλεσμα, είτε αυτό είναι η χαλάρωση, η γαλήνη, η ηρεμία, είτε ένα συναίσθημα αισιοδοξίας, ακόμη και θριάμβου.
Ο επισκέπτης ακούει σιωπηλά αυτά τα τρία μουσικά κομμάτια και η συνάντηση τελειώνει χωρίς να επακολουθήσει συζήτηση.
Σε κάθε επόμενη θεραπευτική συνάντηση που γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα, συνήθως δύο φορές την εβδομάδα, ο επισκέπτης αρχίζει να διηγείται τις εντυπώσεις της προηγούμενης φοράς, πριν περάσει στις καινούργιες μουσικές ακροάσεις της ημέρας.
Β
«Ομαδική Μουσικοθεραπεία Αποδοχής».
Η μέθοδος αυτή είναι πολύ ενδιαφέρουσα, γιατί επιτρέπει τη συνειδητοποίηση του πλούτου και της πληθώρας των συναισθηματικών και συγκινησιακών δονήσεων που καθορίζουν τη δυναμική μιας ομάδας. Πιο συγκεκριμένα η μέθοδος αυτή έχει τους εξής στόχους:
1. Να επιτρέψει σε κάθε μέλος της ομάδας να συνειδητοποιήσει πως, πέρα από τις προσωπικές του προτιμήσεις, συγκινήσεις, επιθυμίες, η μουσική έχει άπειρες άλλες συναισθηματικές αποχρώσεις, ανάλογα με την προσωπικότητα και την ιδιοσυγκρασία του ακροατή. Να συνειδητοποιήσει ακόμη την πληθώρα των μουσικών προτιμήσεων με όλες τις συμβολικές προεκτάσεις: (Η ζωή δεν έχει μία όψη αλλά πολλές. Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να έχει τη δική του άποψη. Υποχρέωσή μας είναι να σεβόμαστε τη γνώμη του καθενός).
2. Να διευκολυνθεί η έκφραση, η ομιλία, η επικοινωνία, με την ανταλλαγή απόψεων και εντυπώσεων πάνω στο μουσικό θέμα που προτείνεται. Η έκφραση του ενός παροτρύνει και διευκολύνει τον άλλον.
3. Να επιτρέψει στον θεραπευτή να εμβαθύνει στα προβλήματα του ασθενή του, προσπαθώντας να κατανοήσει τις αιτίες των μουσικών του προτιμήσεων.
Άλλοτε δουλεύουμε αποκλειστικά και μόνο πάνω στην ανθρώπινη φωνή, ερευνώντας την ποικιλία των φωνητικών μας δυνατοτήτων σε μια συλλογική προσπάθεια επικοινωνίας.
Άλλοτε πάλι, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν όλα τα μέλη της ομάδας τυχαίνει να είναι μουσικοί, δουλεύουμε πάνω στην ερμηνεία συγκεκριμένων μουσικών συνθέσεων. Ο καθηγητής Σμόλτς του Πανεπιστημίου της Βιέννης, που εφαρμόζει επίσης σε θεραπευτικές και εκπαιδευτικές ομάδες την «ενεργητική ομαδική μουσικοθεραπεία», συνοψίζει ως εξής τα βασικά σημεία της μεθόδου που ακολουθεί:
- Να περιμένουμε τον πρώτο ήχο που θα ακουστεί από την ομάδα, να τον επαναλάβουμε, να τον διευρύνουμε, να τον μειώσουμε σε ένταση, να τον σβήσουμε σιγά-σιγά.
- Να περιμένουμε τον πρώτο ήχο που θα ακουστεί από την ομάδα, να προσθέσουμε σ’ αυτόν ένα διαφορετικό δικό μας ήχο την κατάλληλη στιγμή, ώστε να συνδυάζεται αρμονικά με αυτόν που ήδη ακούγεται στην ομάδα. Να συνεχίζουμε, ακούγοντας πολύ προσεκτικά τη «σύνθεση» της ομάδας, προσέχοντας ώστε ο δικός μας ήχος να μην είναι παράταιρος με το σύνολο. Στο τέλος να συζητήσουμε πάνω σ’ αυτή την εμπειρία μας κ.λ.π....
Η ενεργητική ομαδική μουσικοθεραπεία επιτρέπει να ευαισθητοποιηθούμε και να συνειδητοποιήσουμε σε ένα συμβολικό επίπεδο, τις ιδιαιτερότητες των διαπροσωπικών σχέσεων και την αξία της ομαδικής δημιουργίας.
Β
Άλλες εκφραστικές μέθοδοι.
«Μουσική και Σωματική έκφραση».
Η σωματική έκφραση που υποβάλλεται από τη μουσική, επιτρέπει στο σώμα να περάσει σε δράση, να μεταφράσει και να ερμηνεύσει με σωματικές κινήσεις ένα ηχητικό μήνυμα που προκαλεί μια συγκινησιακή εκτόνωση, ωφέλιμη για τη θεραπεία.
Από τις διάφορες τεχνικές που συνδυάζουν μουσική και κίνηση ξεχωρίζουμε:
- Αυτές που χρησιμοποιούν οργανωμένη μουσική σύνθεση (συνήθως μαγνητοφωνημένη).
- Αυτές που χρησιμοποιούν τα βασικά στοιχεία, τα σωματικά θα λέγαμε στοιχεία της μουσικής (παλμός, ρυθμός, φωνή).
- Και, τέλος, αυτές που συνδυάζουν την εικόνα και τα χρώματα με τη μουσική.
Στη δεύτερη κατηγορία ανήκει και η μέθοδος του Αϊτινού Χέρνς Ντυπλάν «Πρωτόγονη έκφραση»: Τα μέλη της ομάδας κρατούν, καθ’ όλη τη διάρκεια της συνάντησης, το ρυθμό ενός πρωτόγονου τάμ-τάμ με τα πόδια τους. Πολύ γρήγορα όμως αυτός ο ρυθμός απλώνεται σε όλο το σώμα και τη φωνή που αυτοσχεδιάζει. Η μέθοδος αυτή θυμίζει κάπως τις πρωτόγονες εκείνες θεραπείες που βασίζονταν στη ρυθμική εκτόνωση και στη θαλπωρή της ομάδας. Στόχος είναι να ξαναδώσουμε στο σώμα το λόγο, και να απελευθερώσουμε τη φαντασία μέσα από τη σωματική έκφραση.
Στην Τρίτη κατηγορία ανήκουν οι τεχνικές που συνδυάζουν τη μουσική με διάφορους χρωματικούς φωτισμούς (κίτρινο, μπλέ, κόκκινο, πορτοκαλί, πράσινο, βιολετί, ρόζ κ.λ.π.), ή και με εικόνες, όπως προβολή χρωματικών διαφανειών στον τοίχο.
Αυτή η μέθοδος έχει αποδειχθεί πολύ αποτελεσματική για τα πολύ μπλοκαρισμένα άτομα.
Β
«Μουσική και Εικαστική έκφραση».
Μέθοδος που συνδυάζει τη μουσική με τη ζωγραφική ή και τις πλαστικές τέχνες. Το άτομο ή τα άτομα ζωγραφίζουν σε ατομικά ή ομαδικά σχέδια, ή πλάθουν τον πηλό κάτω από την επίδραση συγκεκριμένων μουσικών συνθέσεων ή, πιο απλά, μέσα σε μια μουσική ατμόσφαιρα.
Τόσο αυτή η μέθοδος όσο και η προηγούμενη μπορούν να εφαρμοστούν σε ατομικές ή ομαδικές περιπτώσεις.
Β
Ενδείξεις Εφαρμογής.
Η μουσικοθεραπεία χρησιμοποιείται:
- Σαν όργανο ανάλυσης και ανασυγκρότησης του ψυχισμού.
- Σαν όργανο πειθαρχίας της σκέψης και της έκφρασης των συγκινήσεων.
- Σαν μέσον που υποβοηθά την έκφραση σε άτομα πολύ μπλοκαρισμένα, παίζοντας τον ρόλο του μεσολαβητή για μια νέα επαφή με την πραγματικότητα και για την αποκατάσταση διαπροσωπικών σχέσεων και επικοινωνίας.
- Σε ένα πιο βαθύ επίπεδο η μουσική διευκολύνει την αποκατάσταση των βασικών ρυθμών του οργανισμού και τον συγχρονισμό τους (μέθοδοι χαλάρωσης).
- Σαν ερέθισμα που «ξυπνά» το δημιουργικό δυναμικό ενήλικων και παιδιών, σε ατομικό αλλά και ομαδικό επίπεδο, όταν ενδιαφερόμαστε για τη συλλογική δημιουργικότητα και την ομαδική αντιληπτικότητα.
- Η μουσική περιβάλλοντος βοηθά στη δημιουργία μιας πιο ευχάριστης ατμόσφαιρας και προδιαθέτει ευνοϊκότερα, ιδιαίτερα σε νοσοκομεία, γηροκομεία και άλλα ιδρύματα, αλλά και σε πολλούς εργασιακούς χώρους, όπου συχνά, κάτω από την επίδρασή της, που βελτιώνει τη διάθεση των εργαζομένων, παρατηρείται και βελτίωση της - ποιοτικής και ποσοτικής - παραγωγής.
Ακόμη η εφαρμογή της μουσικοθεραπείας:
- Ενδείκνυται ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ατόμων με φυσικές αναπηρίες, όπως τυφλά αλλά και κωφά άτομα (αρκεί να χρησιμοποιούμε στην περίπτωση αυτή ευαίσθητα μηχανήματα σε μεγάλη ένταση που να επιτρέπουν την αίσθηση της μουσικής και μέσα από την αφή των κραδασμών).
- Ενδείκνυται ιδιαίτερα σε παιδιά με διανοητική καθυστέρηση, αρκεί να ξεχάσει ο θεραπευτής την χρονολογική ηλικία των παιδιών και τις δικές του εγκυκλοπαιδικές γνώσεις γύρω από την διανοητική καθυστέρηση, ώστε να τα πλησιάσει απλά όπως οποιαδήποτε άλλα παιδιά.
- Ενδείκνυται ακόμη σε αλκοολικούς γιατί βοηθά να ξεπεραστεί η εξάρτηση από το αλκοόλ.
- Ενδείκνυται ιδιαίτερα και για τα αυτιστικά παιδιά, όπως και για οποιοδήποτε άτομο που είναι ερμητικά κλεισμένο στον εαυτό του.
- Η μουσικοθεραπεία χρησιμοποιείται ακόμη για την προετοιμασία του ασθενή σε οδυνηρές θεραπευτικές επεμβάσεις (χειρουργικές, οδοντιατρικές κ.λ.π.).
- Με την κατάλληλη ηχητική προετοιμασία από τον έκτο μήνα της εγκυμοσύνης, επιτυγχάνεται στη Γαλλία ο ανώδυνος τοκετός.
Στο χώρο της μουσικής παιδαγωγικής, που έχει και ένα προληπτικό χαρακτήρα, υπάρχουν περιοχές όπου η διαπαιδαγώγηση αρχίζει από την εμβρυακή ακόμη περίοδο. Για παράδειγμα, στο δημόσιο μαιευτήριο του Πιτιβιέ στη Γαλλία, όλη η οικογένεια συμμετέχει σε χορωδιακές ομάδες που προετοιμάζουν με τρυφερές μελωδίες ένα ζεστό καλωσόρισμα στο μωρό που θα γεννηθεί (μην ξεχνάτε πως το έμβρυο μπορεί να ακούει).
Η μέθοδος αυτή αποτελεί παράλληλα μια ψυχολογική προετοιμασία όλης της οικογένειας για τον τοκετό.
Η μουσική διαπαιδαγώγηση μπορεί να αρχίζει πάρα πολύ νωρίς και να είναι όσο το δυνατόν πιο πλατειά. Αρκεί να τραγουδάμε στα παιδιά από τη βρεφική τους ακόμη περίοδο όσο συχνότερα μπορούμε, και να τα αφήνουμε να τραγουδούν δίχως να τα διορθώνουμε, να ακούμε μαζί τους πολύ μουσική, απλές μελωδίες στην αρχή, πιο περίπλοκες αργότερα, να συνομιλούμε μαζί τους με διάφορα ηχητικά παιγνίδια, να γελάμε και να παίζουμε μ’ αυτόν τον τρόπο.
Αυτή η «μουσική προπαιδεία» είναι ιδιαίτερα πολύτιμη στην έντονα βιομηχανοποιημένη εποχή μας, όπου συνήθως φροντίζουμε για την καλλιέργεια του νου, αλλά παραμελούμε την ψυχική και αισθητική καλλιέργεια.
Β
Ιατρική και Μουσική.
Βασικοί στόχοι και εφαρμογές της μουσικοθεραπείας είναι:
1) η μείωση της αντίληψης του πόνου,
2) η μείωση του ψυχοσωματικού stress και η αύξηση της χαλάρωσης,
3) η βελτίωση της επικοινωνίας καταθλιπτικών ασθενών (ψυχιατρική),
4) βελτίωση παιδιών με διαταραχές του λόγου ή της συμπεριφοράς π.χ. αυτιστικά παιδιά,
5) φροντίδα ασθενών με εγκεφαλικές βλάβες, π.χ. μετά αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια,
6) ανακουφιστική θεραπεία σε καρκινοπαθείς τελικού σταδίου,
7) μετεγχειρητική ανάρρωση ασθενών,
8) αντιμετώπιση παιδιών που πάσχουν από βρογχικό άσθμα (εκμάθηση πνευστών οργάνων),
9) βελτίωση επικοινωνίας ασθενών με νόσο του Alzheimer,
10) η ταχύτερη έξοδος πρόωρων νεογνών από τη μονάδα εντατικής θεραπείας.
Πολύ πρόσφατες μελέτες αποδεικνύουν την ευεργετική επίδραση της μουσικής όσον αφορά την περιγεννητική αύξηση του βάρους και την πρωιμότερη έξοδο από τη μονάδα εντατικής παρακολούθησης σε πρόωρα νεογνά. Ο αμερικανός αναισθησιολόγος Fred Schwartz, που εφαρμόζει συστηματικά μουσική στη μονάδα εντατικής παρακολούθησης νεογνών του Piedmont Hospital της Atlanta, έχει διαπιστώσει ότι νανουρίσματα με τη φωνή της μητέρας ή μουσικοί ήχοι που προσομοιάζουν με ήχους του εμβρυϊκού περιβάλλοντος (womb sounds) βοηθούν στην ταχύτερη απόκτηση βάρους και την ταχύτερη αύξηση της περιμέτρου της κεφαλής στα πρόωρα νεογνά. Στη μονάδα εντατικής παρακολούθησης του νοσοκομείου που προαναφέρθηκε τοποθετούνται ειδικά ηχεία σε απόσταση 3-10 ίντσες από τη βρεφοκοιτίδα και παράλληλα γίνονται μετρήσεις της έντασης του ήχου με ειδικές συσκευές (battery operated digital sound level meter) ώστε η ένταση να διατηρείται σε επίπεδα 75-80d B με δυνατότητα αναπροσαρμογής της έντασης ανάλογα με τις αντιδράσεις του νεογνού. Κατά τη διάρκεια του 24ώρου ειδικά εκπαιδευμένες νοσηλεύτριες είναι υπεύθυνες για την εκπομπή της μουσικής -μέσω CD player- και την επιλογή συγκεκριμένων ηχητικών συνδυασμών. Η θετική επίδραση της μουσικής στα πρόωρα νεογνά εκτιμάται αντικειμενικά εφόσον προκαλεί και επιθυμητές μεταβολές σε καρδιοαναπνευστικούς δείκτες όπως είναι η αύξηση του κορεσμού οξυγόνου (oxygen saturation), η ελάττωση της καρδιακής συχνότητας και της αρτηριακής πίεσης.
Μέχρι σήμερα η ευεργετική δράση της μουσικής ήταν ασαφής και είχε ενταχθεί στο χώρο μιας υποκειμενικής αντίληψης, όμως τα αποτελέσματα καλά σχεδιασμένων ερευνητικών μελετών που έγιναν την τελευταία δεκαετία θεμελιώνουν επιστημονικά την κλινική ωφέλεια της μουσικής σε πολλά νοσήματα. Αυτό το γεγονός θα ενισχύσει ακόμα περισσότερο τα συστηματική κλινική χρήση της μουσικής ως συμπληρωματικής μορφής θεραπείας μέσα στον 21ο αιώνα.
Β
Μουσική - φάρμακο και κλινικές εφαρμογές.
Σημαντικές μελέτες έχουν δείξει την ευεργετική επίδραση της μουσικής ακρόασης σε επίπεδο π.χ. μονάδας εντατικής θεραπείας. Κατάλληλα επιλεγμένη μουσική, μέσω της χαλάρωσης που προκαλεί, μπορεί να μειώνει τον ρυθμό της αναπνοής, τη συχνότητα του καρδιακού παλμού ακόμη και την αρτηριακή πίεση. Έχει αποδειχθεί ότι η μείωση της συχνότητας του καρδιακού παλμού και της αρτηριακής πίεσης σχετίζεται με ελάττωση στο αίμα του επιπέδου των ορμονών που σχετίζονται με το στρες, όπως η αδρεναλίνη και η κορτιζόλη, ενώ φαίνεται ότι η χαλάρωση μέσω μουσικής μπορεί να επιδρά ακόμη και στα επίπεδα της αυξητικής ορμόνης και των β-ενδορφινών. Στις παραπάνω μελέτες οι ασθενείς εκτέθηκαν σε μουσική ακρόαση μέσω φορητών συσκευών για δίσκους compact που είχαν συνδεθεί με ακουστικά. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η συστηματική εφαρμογή της μουσικής ως φάρμακο θα μπορούσε να αποτελέσει συμπληρωματική μορφή θεραπείας κατά τη νοσηλεία π.χ. στεφανιαίων ασθενών, μιας που με πολύ χαμηλό κόστος, αναίμακτα και χωρίς παρενέργειες η μουσική επιτυγχάνει να μειώσει την καρδιακή συχνότητα και την αρτηριακή πίεση- επιθυμητό στόχο που συνήθως επιτυγχάνει η κλασική ιατρική με τη χορήγηση φαρμάκων (π.χ. β-αδρενεργικών αναστολέων). Βέβαια, για την εξαγωγή περισσότερο αξιόπιστων συμπερασμάτων θα απαιτηθούν μεγάλες τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες στις οποίες θα συμμετέχει μεγάλος αριθμός ασθενών και κατά τη διάρκειά τους θα πρέπει να συγκριθεί η ακρόαση μουσικής με τη χορήγηση φαρμάκων.
Συμπερασματικά, τα πορίσματα εμπεριστατωμένης και πρόσφατης έρευνας μας δείχνουν ότι μπορούμε να χρησιμοποιούμε τη μουσική ως συμπληρωματικό θεραπευτικό μέσο παράλληλα με την κλασική ιατρική. Με τη μουσική μπορούμε να προστατεύσουμε την ψυχοσωματική μας υγεία και να διατηρήσουμε εύρυθμη εγκεφαλική λειτουργία, όπως με την υγιεινή διατροφή και τη σωματική άσκηση ελαττώνουμε την πιθανότητα καρδιαγγειακών επεισοδίων. Το αρχαίο ιδεώδες που απαιτούσε τη συμμετοχή της μουσικής στον κορμό της παιδείας δικαιώνεται στον 21ο αιώνα με βάση τα ευρήματα της γνωστικής νευροψυχολογίας και της απεικονιστικής τεχνολογίας. Έτσι, ο Πλάτων αποδεικνύεται προφήτης αφού στον Τίμαιο, το επιστημονικότερο ίσως έργο του, καθορίζει με ακριβή τρόπο το νόημα της μουσικής : «η αρμονία της μουσικής μας δόθηκε από τους θεούς όχι με στόχο την αλόγιστη ηδονή αλλά με σκοπό να επιβάλλουμε τάξη στις ταραγμένες κινήσεις της ψυχής μας και να τις κάνουμε να μοιάζουν στο θείο πρότυπο».
Β
Βιβλιογραφία Α΄.
1) Dileo, Ch., (επιμ.), “Music Therapy and Medicine: Theoretical and Clinical Applications”, American Music Therapy Association Inc, 1999.
2) Δρίτσας, Α., (επιμ.), «Μουσικοκινητικά Δρώμενα ως Θεραπευτική Αγωγή», Αθήνα 2003.
3) Peretz, I., “Listen to the Brain: a perspective on musical emotions” στο “Music and Emotion”, Juslin, Sloboda (επιμ.), 2001.
4) Dritsas, A., “The Brain Speaks: A Biological Approach to Musical Emotions, The Impact of Art on Human Behavior” στο “The Human Predicament II, Ecological Dynamics and Human Nature” Dennis V. Razis MD (επιμ.), Αθήνα 2003.
Β
Βιβλιογραφία Β΄.
1) Alvin, J. “Music for the handicapped child”, Ed. Oxford University Press, London, 1965.
2) Alvin, J. “Music therapy”, Ed. J. Baker, London, 1966.
3) Anzieu, D. “Le groupe et l’inconscient. L’imaginaire groupalΒ », Paris, Ed. Dunod, 1975.
4) Azinala, L. «Β Musique… vie de tous les joursΒ », Geneve, Ed. Loisirs et Pedagogie, 1983.
5) Benenjon Rolando «Manuel de Musicotherapie», Ed. Privat, 1977.
6) Bion, W., “Aux sources de l’experience”, Ed. P.U.F., 1979.
7) Boissier, G. «Interpretation d’un test sonore», Delachaux et Niestle, Suisse, 1968.
8) Bottcher, H.F. “Die Dimensionen des Erlebens und das Musikerleben, Musiktherapie „ , Ch. Kohler, G. Fischer, Jena, 1971.
9) Bright, R., “Music and Geriatric Care„ , Alfred Publishing, London, 1972.
10) Bustarret, A. “L’enfant et les moyens d’expression sonore”, Ed. Ouvrieres, 1975.
11) Ducourneau, G. «Introduction a la musicotherapie», Ed. Privat, 1982.
12) Fraise, P. «Psychologie du rythme», Ed. P.U.F., 1974.
13) Gassion, A. «Le rythme source d’equilibre», Ed. Zurfluh, 1973.
14) Gaston, F., Thayer E. «Music in therapy», The Macmillan Company, New York, 1968.
15) Guilhot, J. et M.,- Jost, J., -Lecourt, E. «La musicotherapie et les methodes nouvelles d’association des techniques», Ed. E.S.F., 1977.
16) Guirand-Caladon, J.-M. et Verdean- Pailles, J. «Les techniques psychomusicales actives de groupe et leur application en psychiatrie», Doin, Paris, 1976.
17) Harrer, G. «Musiktherapie», Gustav Fischer Verlag, Stuttgart, 1975.
18) Howard, W. «La musique et l’enfant», P.U.F., Paris, 1963.
19) Howard, W. et Auras, I. «Musique et Culture», Ed. P.U.F., 1963.
20) Imberty, M. «Entendre la musique», Dunod, Paris, 1979.
21) Janov «Le cri primal», Ed. Flammarion, 1975.
22) Kleinsorge, H. et Klumbies, C. “Technik der relaxation „ ,G. Fischer Verlag, Jena, 1967.
23) Lecourt, E. “La musicotherapie „ , Ed. P.U.F., 1988.
24) Lecourt, E.Β «La pratique de la musicotherapie», Ed. E.S.F., 1977.
25) Ματέϋ, Π. «Ρυθμική», Εκδ. Γ. Νάκας, 1986.
26) Meger, L.B. “Emotion and meaning in music”, Univ. Chicago Press, 1956.
27) Michel, A. “L’ecole freudienne devant la musique”, Ed., Scorpion, Paris, 1965.
28) Michel, A. «Psychanalyse de la Musique», P.U.F., Paris, 1951.
29) Novdoff, P. et Robbins, C. «Music therapy in Special education», Ed., J. Day, New York, 1971.
30) Revesz, g. “An Introduction to the psychology of music”, University of Oklahoma Press, Norman Okla, 1964.
31) Roederer, J.G. “Introduction to physics and psychophysics of Music”, English Press, London, 1973. Springer Verlag, New York. (Copyright).
32) Schaeffner, P. “Origine des instruments de musique”, Ed., Mouton, Paris 1968.
33) Schomolz, A. «Rezeption und Aktivitat inder Musiktherapie», Forum de Musicotherapie, Lenk, 1972.
34) Seashore, C.E. “Psychology of Music„ ,Mc Graw Hill, New York, 1938.
35) Stern, R. “Musiktherapie in der Zahmarztliche”, Praxis, Forum de Musicotherapie, Lenk, 1972.
36) Suttermeister, H. “Uber Musiktherapie„ ,in Schweizer Music, Ztg., 1950.
37) Teirich, H. “Music in der Medizin„ ,Fischer Verlag, Stuttgart, 1958.
38) Tomatis, A. «L’oreille et le langage», Ed., Du Seuil, Paris, 1964.
39) Tomatis, A. «L’oreille et la vie», Ed., R. Laffont, 1977.
40) Dalcroze E.J., «L’homme, le compositeur, le createur de la musique» Ed. La Baconniere, 1965.
41) Alvin, J. “Music therapy for the autistic child”, O.U.P. 1978.
42) Upton, G (ed), “Physical and creative Activities for the men-tally handicapped”, Cambridge Univ. Press 1979.
43) Keysell, P., “Motives for mime”, Evans Bros. 1975.
44) Ross, M (ed), “Readings in aesthetic education (for chapter by Ward, D on Music and special needs), Falmer Press 1989.
45) Hope-Brown, M., “Activities in music with children under six”, Evans Bros 1975.
46) Lane, M., “Music in action”, Schott 1984.
47) Moog, H. “The musical experience of the pre-school child”, Schott 1976.
48) Orff, Gertrude., “The Orff music therapy”, Schott 1974.
49) Wishart, T., “Sounds fun”, Universal Edition 1972.
50) Wood, Miriam. “Music for mentally handicapped people», Souvenir 1983.
Β
Ειδική Αγωγή και αισθητηριακή προσέγγιση.
Στην αγωγή ενηλίκων με σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες είναι συχνά εντυπωσιακός ο τρόπος με τον οποίο αυτά τα άτομα προσδίδουν ποιητική διάθεση στις λέξεις, ακόμη και στην καθημερινή τους χρήση. Η ανταπόκριση αυτή πολλές φορές απορρίπτεται σαν «α-νόητη», αλλά συχνά έχει κάποια σημασία -την δική της λογική- όπως έχει πολλές φορές αναφερθεί από την Dorothy Heatcote. Μερικές φορές αυτά τα άτομα έλκονται από την ονοματοποιία ή πάλι, νοιώθουν ευχαρίστηση όταν τους ζητιέται να φτιάξουν ρίμες, δημιουργώντας παράξενους συνειρμούς.
Το σημαντικό σ’ όλα αυτά είναι ότι θα μπορούσαμε να επωφεληθούμε περισσότερο δουλεύοντας μ’ έναν «ποιητικό» τρόπο, παρά με τον συνηθισμένο καθημερινό τρόπο, όπου οι λέξεις υποτίθεται ότι λειτουργούν απλά σαν ετικέτες και άμεσες οδηγίες. Αυτή η «ποιητική» προσέγγιση στην μάθηση λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό με την χρήση των επιθέτων και των επιρρημάτων.
Τα άτομα με Ειδικές Ανάγκες συχνά έχουν τόσο αισθητικές και αντιληπτικές ικανότητες όσο και αδυναμίες. Κάποια άτομα μπορεί να συγκλίνουν προς τα ηχοχρώματα της μουσικής, άλλα στους οπτικούς σχηματισμούς και άλλα στις εκφραστικές δυνατότητες των κινήσεων του σώματος.
Είναι ακριβώς αυτές οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες που μπορούν να ικανοποιήσουν σε μεγάλο βαθμό τις αισθητηριακές εμπειρίες για δικό τους όφελος. Για πολλούς δασκάλους αυτός είναι ένας επαναστατικός τρόπος θεώρησης του θέματος της μάθησης, όχι όμως για κάποιον που έχει την πρόθεση να κινηθεί ακόμα πιο πέρα προς την πραγματικότητα και την ικανότητα μάθησης.
Επεκτείνοντας αυτή την ιδέα ακόμα περισσότερο, οι υιοθετημένες παιδαγωγικές και θεραπευτικές μέθοδοι μπορούν να αναπτύξουν έναν αισθητικό τρόπο εργασίας που μπορεί να εφαρμοστεί μέσα από διάφορα θέματα ή συμπλέγματα θεμάτων.
Σίγουρα στην Ειδική Αγωγή είναι αναμενόμενο να δουλεύουμε μέσα από τις αισθήσεις για να υπάρχει μεγαλύτερη κατανόηση και ευνοϊκότερη προσέγγιση - και τελικά, υπάρχει μια αξιοσέβαστη διαδρομή από τους Itard και Seguin μέχρι τους Montessori και Peto, στους οποίους θα πρέπει να ανατρέχουμε για τις σημαντικές τους προκαταρκτικές παιδαγωγικές αρχές.
Β
Συμπεράσματα.
Παραπάνω κάναμε την διαπίστωση ότι ενώ η μουσική και οι άλλες τέχνες έχουν αρκετά καθορισμένες θεραπευτικές δυνατότητες στην Ειδική Αγωγή, απ’ την άλλη μεριά προσφέρονται επίσης και σε άλλα άτομα μ’ έναν τελείως άμεσο τρόπο - δηλαδή όπως ακριβώς με οποιοδήποτε παιδί. Οι εμπειρίες μέσα και δια μέσου των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων αποκαθιστούν την επαφή με την αισθητική, σε τέτοιο βαθμό, όσο και η θεραπεία για όλους τους ανθρώπους με μειονεκτήματα ή όχι.
Είναι προφανές ότι οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες, πιθανόν περισσότερο από οποιεσδήποτε άλλες, θα μπορούσαν να προσφέρουν πραγματικές δυνατότητες για την κοινωνική ένταξη πολλών παιδιών, τα οποία λόγω της εκπαιδευτικής τους απομόνωσης, έχουν στερηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα δασκάλους των καλλιτεχνικών, εμψυχωτές κ.λ.π.
Ήδη από το 1790 ο Immanuel Kant είχε φτάσει στο συμπέρασμα ότι η αποδοχή των καλών τεχνών -«η γοητεία ενός αντικειμένου»- υπάρχει στον καθένα, χωρίς να έχει «εγκαθιδρυθεί σε μια έννοια». Ο Kant επίσης υπαινίσσεται ότι η αισθητική ενέργεια είναι ουσιαστική στην διέγερση του πνεύματος (τα όρια της αντίληψής του για το «πνεύμα», μια και το γερμανικό “Geist” φαίνεται να περιλαμβάνει αυτό που σε μας επίσης αναφέρεται σαν «ψυχή»).
Λίγο ως πολύ, αυτή η σκέψη απηχεί την άποψη ότι η ουσία της θεραπείας περιέχεται στην αισθητική και ακόμα ότι αυτή η θεραπεία συλλαμβάνεται καλύτερα μέσα στα όρια μιας δέσμευσης του προσώπου με το δικό του “Geist”.
Λαμβάνουμε ως δεδομένο ότι αυτή η ευρεία αντίληψη για το πνεύμα, περιλαμβάνει και τα συναισθήματα. Αυτή η σκέψη ταυτίζεται με τα τελευταία συμπεράσματα που επιδιώκουν να παρουσιάσουν όσο γίνεται πιο απλά και καθαρά ένα λόγο ύπαρξης για τους δασκάλους και όσους δουλεύουν με παιδιά με Ειδικές Ανάγκες με αντικείμενο τις τέχνες.
Β
Αυτό το ebook είναι της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη και δημοσιεύεται στην Ματιά με την άδεια της. Εμείς από αυτές τις γραμμές θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά την συγγραφέα του για την άδεια δημοσίευσης που μας έδωσε.
Τα πνευματικά δικαιώματα του ανήκουν στην συγγραφέα του, Αμαλία Κ. Ηλιάδη. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική ή μερική, περιληπτική, κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου της έκδοσης με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης, ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του συγγραφέα. (Νόμος 2121/1993 & διεθνής σύμβαση της Βέρνης που έχει κυρωθεί με τον Ν.100/1975).
Για να μάθετε για την Αμαλία Κ. Ηλιάδη κάντε κλικ εδώ.
