Γεια σας, είμαι πολύ χαρούμενη που θα μιλήσω για τα θετικά σημεία του ελληνισμού στα 4.000 χρόνια, έτσι μου φτάνουν τα 15-20 λεπτά, αλλιώς για τα αρνητικά μας ίσως χρειάζονταν περισσότερα.
Εν πάση περιπτώσει, είμαστε από καλή γενιά, πάντως.
(Χειροκρότημα) Θα ξεκινήσω από ένα μικρό κείμενο.
Το 1804 οι Υδραίοι γράφουν την εξής επιστολή: «1804: Τα καράβια μας δεν δουλεύουν μόνο την Άσπρη Θάλασσα», δηλαδή το Αιγαίο Πέλαγος, «αλλ’ όλας τας θαλάσσας, και Λεβάντε και Πουνέντε και έξω του Στρέτου», Strait, δηλαδή το Γιβραλτάρ, «και έξω του Στρέτου, των ωκεανών, Αμερικήν, Ολλάνδαν, Ιγγλετέραν και την Βαλτικήν θάλασσαν, και πέρυσι εζήτησαν πραγματευταί καράβια μας να ναυλωθούν δι’ Ινδίας».
Είμαστε στο 1780, στο 1800, και οι Έλληνες επιχειρούν από την Ινδία μέχρι τη Βαλτική θάλασσα, «την Ιγγλετέραν» και τον ωκεανό.
Στις περιοχές αυτές αναπτύχθηκαν πάρα πολύ σπουδαίες ελληνικές οικογένειες, εκατοντάδες, κάποιες εκ των οποίων εξαιρετικά σημαντικές, που μας είναι γνωστές στους Νεοέλληνες από τις τεράστιες δωρεές που έκαναν στο νέο ελληνικό κράτος.
Στην πραγματικότητα, το νέο ελληνικό κράτος χτίστηκε από τον πλούτο αυτών των ανθρώπων, οι οποίοι με μεγάλο πατριωτισμό όταν δημιουργήθηκε η Ελλάδα, μετά το 1830, χρηματοδότησαν πανεπιστήμια, ακαδημίες, αστεροσκοπεία, εθνικές βιβλιοθήκες, ορφανοτροφεία, νοσοκομεία κτλ.
Μόνο η ανάγνωση των ονομάτων αυτών, Σίνας, Ζάππας, Συγγρός, Μπενάκης, Αρσάκης, Βαρβάκης, Σαλβάγος, Ροδοκανάκης, Ζωγράφοι, Μπούλγκαρι κτλ.
Μπούλγκαρι είναι οι γνωστοί κοσμηματοπώλες της Ιταλίας, Βούλγαρη ήταν, το επώνυμο Βούλγαρης, από την Ήπειρο έφυγαν και έγιναν οι περίφημοι Μπούλγκαρι της Ιταλίας, και πολλές άλλες οικογένειες, οι οποίες δημιούργησαν εμπορικούς οίκους που δεν ήταν μόνο εμπορικοί, ήταν πολυδιάστατοι οίκοι.
Τώρα, αρκετοί από αυτούς απέκτησαν και τίτλους ευγενείας σταδιακά.
Τέτοια, ας πούμε, είναι η οικογένεια Καραγιάννη, η οποία έφυγε από την Κοζάνη της Μακεδονίας και εγκαταστάθηκε στην Αυστριακή Αυτοκρατορία στον 19ο αιώνα και απέκτησε τον τίτλο του φον και ονόμασε τον εαυτό της φον Κάραγιαν, ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν, δηλαδή, είναι απόγονος της οικογένειας Καραγιάννη από την περιοχή της Κοζάνης.
Στον δε 19ο αιώνα ο Μαρασλής έγινε δήμαρχος της Οδησσού, ο Τερζής δήμαρχος της Βουδαπέστης, στις αρχές του 20ού αιώνα ο Κουμανούδης δήμαρχος του Βελιγραδίου.
Αυτοί οι άνθρωποι έκαναν το εμπόριό τους στεριανά ή θαλασσινά, γιατί προέρχονταν από μια περιοχή της Ευρώπης και αυτό εδώ το κατρακύλισμα της γης παρουσιάζει δύο χαρακτηριστικά: ότι είναι εξαιρετικά ορεινό, τα 4/5 του εδάφους της ελληνικής χερσονήσου είναι ορεινά και το ίδιο είναι και τα χιλιάδες νησιά που περιβάλλουν αυτή τη στεριά, που στην ουσία τα νησιά είναι κι αυτά βουνά, βουνά που η μύτη τους προεξέχει και περιβάλλονται από θάλασσα.
Το γεγονός ότι είναι τόσο περίπλοκη η φύση εδώ έφερε αποτελέσματα, λογικό είναι, διότι μια τέτοια περίπλοκη, και πανέμορφη, βέβαια, φύση, την οποία δεν σεβόμαστε πάντοτε τόσο πολύ, δημιούργησε θύλακες μέσα στους οποίους αναπτυχθήκαμε αυτά τα 4.000 χρόνια.
Σημαίνει αυτό ότι μέσα στους θύλακες αυτούς διαμορφώθηκαν πολλές μικρές τοπικότητες, νοοτροπίες, στο ένα ή στο άλλο σημείο, αλλά όλοι αυτοί οι θύλακες επικοινωνούσαν μεταξύ τους, κι έτσι μέσα στους αιώνες διαμορφώθηκε ένας λαός, ο ελληνικός λαός, με τα καλά του και με τα κακά του, με χαρακτηριστικά όπως το πάθος, η βιασύνη, το ευκολοκατήγορο, η συγκρουσιακή πλευρά που τον διακρίνει, μέχρι θανάτου, έναν λαό γλεντζέ, ζεστό, φιλότιμο και επιπλέον φιλομαθή.
Έναν ανήσυχο λαό, έναν ενδιαφέροντα λαό, θα έλεγα συναρπαστικό, όταν μπορείς να παραμερίσεις κάποια στοιχεία που σε στεναχωρούν πολύ.
(Χειροκρότημα) Και απέκτησε δύο μεγάλα χαρακτηριστικά, τα εξής 102: το ένα μεγάλο χαρακτηριστικό είναι το ότι απέκτησε όλα τα επαγγέλματα, ακριβώς επειδή είναι τέτοια η διαμόρφωση αυτής της περιοχής, δημιουργήθηκαν όλα τα επαγγέλματα, του ψηλού βουνού, του χαμηλού βουνού, του ημιορεινού, της πεδιάδας, της κοιλάδας, της θάλασσας, της πόλης, και αυτό είναι μεγάλο προικιό του ελληνισμού, δεν είναι αυτονόητο για τους λαούς, μια τέτοια ποικιλία επαγγελμάτων και δραστηριοτήτων όπως έχουν οι Έλληνες τα 4.000 χρόνια πριν γίνουν όλοι δημόσιοι υπάλληλοι και τα ξεχάσουν όλα, αλλά θέλω να πω.
Αυτός ο περίπλοκος λαός, που είχε πολλά προικιά από πίσω του, άντλησε τη δύναμη από τα βουνά, που είναι το χαρακτηριστικό, αλλά εκείνο που του έδωσε τον ορίζοντα, εκείνο που του έδωσε την τόλμη, εκείνο που του έδωσε τον κοσμοπολιτισμό και τη φιλομάθεια είναι η θάλασσα.
Τώρα, η θάλασσα έδωσε τους ορίζοντες, οι Έλληνες έγιναν γρήγορα Οδυσσείς, και γνωρίζουμε πολύ καλά τον δυναμισμό με τον οποίο οι Μυκηναίοι, οι Μυκηναίοι είναι εκείνοι που είμαστε βέβαιοι ότι ήταν Έλληνες, διότι έχουμε διαβάσει τη γραφή τους, τη Γραμμική Β, και γνωρίζουμε ότι είναι ελληνική γλώσσα, οι Μυκηναίοι λοιπόν γύρω στο 1500-1400 π.Χ. επεκτάθηκαν εντυπωσιακά σε όλο το Αιγαίο, και στην Κρήτη και στην Κύπρο και στη Μικρά Ασία, και επομένως ο ελληνισμός απέκτησε τεράστιο εύρος και παραλλήλως, λίγο αργότερα, το 700, το 600, το 500 π.Χ. , πολλές ελληνικές πόλεις είδαν τους κατοίκους τους, κάποιους από τους κατοίκους τους, να φεύγουν και να δημιουργούν ελληνικές αποικίες σε όλη τη Μεσόγειο.
Το ισχυρό τους στοιχείο έγινε η θάλασσα και φυσικά μπορούμε να αποκαλύψουμε δυο τρεις από τους πολύ μεγάλους ναυτικούς που θα μπορούσαμε να πούμε από την ελληνική πλευρά.
Ένας είναι ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης, ο οποίος εκκινώντας απ’ τη Μασσαλία, γύρω στο 300 π.Χ. εξερεύνησε, μάλλον πρώτος εκείνος, τα νησιά Φερόες, δεν τα δείχνει ο χάρτης, τα πολύ βόρεια νησιά, πάνω απ’ τη Βρετανία και την Ισλανδία, ένας άθλος ναυτικός.
Γύρω στο 150 π.Χ. , ένας άλλος έλληνας ναυτικός, ο Ίππαλος, ταξίδεψε στον Ινδικό Ωκεανό και μελέτησε τους μουσώνες του Ινδικού Ωκεανού σε σχέση με τη ναυσιπλοΐα, γι’ αυτό και οι μουσώνες για αιώνες ονομάζονταν ιππάλιοι άνεμοι, στο όνομα του Ίππαλου, αυτού του Έλληνα σπουδαίου ναυτικού.
Ο Ιωάννης Φωκάς, τον 16ο αιώνα, μισθώθηκε από τον ισπανικό θρόνο για να εξερευνήσει – ο χάρτης μας δεν το δείχνει – να εξερευνήσει τα δυτικά παράλια της Βόρειας Αμερικής, τα δυτικά, όχι τα ανατολικά που τα εξερευνούσαν όλοι, πράγμα το οποίο και έκανε, γι’ αυτό και, μέχρι σήμερα, το στενό μεταξύ του νησιού Βανκούβερ και των βορειοδυτικών ακτών των Ηνωμένων Πολιτειών ονομάζεται Χουάν ντε Φούκα Στρέιτς.
Αυτός ο Χουάν ντε Φούκα είναι ο Ιωάννης Φωκάς.
Οι Έλληνες έχουν βγάλει Οδυσσείς, έχουν βγάλει μεγάλους ναυτικούς, και μέχρι πρόσφατα θα γνωρίζετε ότι τα ελληνικά πλοία, υπάρχει ένα βραβείο που δίδεται κάθε χρόνο παγκοσμίως για τη διάσωση πλοίων από άλλα πλοία, τα ελληνικά εμπορικά πλοία είναι πάντα στην πρώτη γραμμή εκείνων που διασώζουν άλλα πλοία σε δύσκολες καταστάσεις στα πέλαγα.
Το ‘χαμε, το ‘χαμε μέχρι πρόσφατα, είπαμε πριν.
Η θάλασσα για τους Έλληνες είναι ερωμένη, δεν είναι απλώς ένα φυσικό στοιχείο, και για περίπου 4.000 χρόνια γι’ αυτήν χρησιμοποιούμε τουλάχιστον 5 όρους που δεν έχουν αλλοιωθεί μέσα στα 4.000 χρόνια: θάλασσα, πέλαγος, αρχιπέλαγος, πόντος, ωκεανός.
Όροι που χρησιμοποιούνται και από άλλες γλώσσες του κόσμου κι αυτό μας φέρνει στο υπερόπλο του Ελληνισμού, που είναι η ελληνική γλώσσα, όταν δεν λέμε τη σκηνή stage και το διάλειμμα break, με συγχωρείτε δηλαδή.
Έλεος, έλεος, έλεος! Λέω, γιατί πριν λίγο άκουγα «θα ανεβούμε στο stage», ποιο stage, χριστιανέ μου, σκηνή είναι, σκηνή! Οι Έλληνες δημιούργησαν το θέατρο και ονόμασαν τα διάφορα μέρη του θεάτρου.
Άμα δεν αντισταθούμε σ’ αυτή την επίθεση, δεν θα μείνει κάτι απ’ αυτή την υπέροχη γλώσσα, που δεν είναι υπέροχη επειδή είναι δικιά μας, είναι υπέροχη επειδή είναι υπέροχη.
Είναι υπέροχη και μοναδική, διότι δημιουργήθηκε από αυτόν τον λαό, τον ανήσυχο, τον θεοπάλαβο, τον φιλομαθή, τον τολμηρό, και ήταν ένας λαός που δεν συζητούσε απλώς τα πράγματα, έφτανε σε βάθος τα πράγματα, και αυτό είναι που κάνει την ελληνική γλώσσα τόσο ξεχωριστή ανάμεσα στις καταπληκτικότερες γλώσσες του κόσμου, και λαμβάνω την τιμή να σας αναφέρω ότι ούτε στα δάχτυλα του ενός χεριού δεν υπάρχουν γλώσσες στον κόσμο που να συνεχίζουν να ομιλούνται και να μπορούμε να τις παρακολουθήσουμε επί 4.000 χρόνια.
Κι αυτή η ελληνική γλώσσα υπήρξε τόσο ισχυρή, τόσο δυναμική, στον 5ο, 4ο, 3ο αιώνα π.Χ. , 2ο, 1ο, 3ο, 5ο, 6ο αιώνα μ.Χ., που εξελλήνισε ολόκληρες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου και χιλιάδες άνθρωποι, πώς συμβαίνει σήμερα με την αγγλική, χιλιάδες άνθρωποι ήταν ελληνόφωνοι και τη μιλούσαν, αλλά χιλιάδες άλλοι άνθρωποι ήταν ελληνογνώστες, γνώριζαν αυτή τη γλώσσα και τη χρησιμοποιούσαν.
Τη δύναμη της ελληνικής γλώσσας τη δείχνουν πάρα πολλά στοιχεία, θα αναφέρω δύο: Όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έσπασε στα δύο και δημιουργήθηκε η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, επέλεξε ως βάση της το Βυζάντιο, την πόλη που είχαν ιδρύσει οι Μεγαρείς, και την ονόμασαν Κωνσταντινούπολη, σωστά; Αυτή η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν ρωμαϊκή και χρησιμοποιούσε τη λατινική γλώσσα στα διοικητικά της κείμενα, όμως ο λαός που διοικούσε ήταν τόσο ελληνόφωνος ή ελληνομαθής, στην πραγματικότητα, τα ελληνικά ήταν η γλώσσα επικοινωνίας στην περιοχή, ώστε δεν άντεξε πάνω από 200 χρόνια αυτή η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και τα εγκατέλειψε τα λατινικά και, πλέον, χρησιμοποιούσε τα ελληνικά και στον διοικητικό της μηχανισμό.
Έτσι, μετά το 700 η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είναι πια μια ελληνόφωνη αυτοκρατορία και στη διοίκηση.
Τη δύναμη της ελληνικής γλώσσας τη δείχνει και η θρησκεία που αναπτύχθηκε.
Γύρω στον 1ο αιώνα μ.Χ. στο σημερινό Ισραήλ και την Παλαιστίνη δημιουργήθηκε μια νέα θρησκεία.
Η θρησκεία αυτή, προκειμένου να διαδοθεί, επέλεξε τη γλώσσα με την οποία μπορούσε να απευθυνθεί στους περισσότερους κατοίκους στην ευρύτερη περιοχή.
Και ποια ήταν αυτή η γλώσσα; Η ελληνική γλώσσα.
Έτσι, η νέα θρησκεία, ο χριστιανισμός, βασίστηκε στην ελληνική γλώσσα, τα ιερά της κείμενα γράφτηκαν στα ελληνικά και λέγονται Ευαγγέλια, δηλαδή αγγέλλω καλό νέο, σωστά; Ο ιδρυτής αυτής της θρησκείας είχε το εβραϊκό όνομα Ιησούς, αλλά είναι γνωστός με το ελληνικό όνομα Χριστός, από το ρήμα χρίζω.
Σε χρίζω ιππότη, σε χρίζω βασιλιά, έτσι; Κι έτσι είναι παντού γνωστός ως Χριστός και η θρησκεία αυτή λέγεται χριστιανοσύνη και ο τόπος που πας να προσκυνήσεις λέγεται εκκλησία, από το καλώ, έλα να προσευχηθούμε όλοι μαζί.
Η γλώσσα αυτή συντρόφευσε υπέροχα τις τέχνες, και βέβαια εκείνο που τη χαρακτηρίζει είναι η ποίηση, είναι βαθιά ποιητική γλώσσα, και γι’ αυτό ο Ελληνισμός έχει παραγάγει υπέροχα έργα ποίησης, όχι μόνο από την αρχαιότητα αλλά και τα δημοτικά τραγούδια και στην περίοδο του Βυζαντίου υπέροχοι ύμνοι, ο Ερωτόκριτος στην Κρήτη, και βέβαια μέχρι σήμερα η Ελλάδα παράγει εκπληκτικά έργα ποίησης, και δεν είναι τυχαίο, δύο Νόμπελ έχει πάρει η Ελλάδα στον 20ό αιώνα και είναι και τα δύο Νόμπελ Ποίησης.
Και δεν είναι μόνο ο Ελύτης και ο Σεφέρης οι μεγάλοι μας ποιητές, στρατιές υπέροχων Ελλήνων ποιητών και διαμορφωτών στίχων τραγουδιών ακόμα λειτουργούν σ’ αυτή τη χώρα με υπέροχο τρόπο, και βέβαια και συνθέτες η Ελλάδα παράγει και πάντοτε είχε μια πολυπρόσωπη και πλούσια μουσική, και στον 20ό αιώνα τι δεν είχαμε, Χατζιδάκι, Θοδωράκη, Ξαρχάκο, Ελένη Καραΐνδρου, για να πω κάποιους, Χατζηνάσιο, Σπανό κτλ.
Και βέβαια φωνές και ερμηνείες, λέω μόνο ένα όνομα, Μαρία Κάλας, έτσι, για να πέσει στο τραπέζι, και πείτε μου, όταν κανείς κοιτάει τη ζωγραφική του Ελ Γκρέκο, του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, ή του Τσόκλη ή του Χατζηκυριάκου-Γκίκα ή του Μπόκορου, αν δεν αισθάνεται την ποίηση και τη μουσική να ηχούν μέσα τους.
Είναι η ελληνική γλώσσα πάρα πολύ δυνατή σ’ αυτά τα σημεία και υπήρξε και πάρα πολύ δυνατή στον τομέα των επιστημών, εξακολουθεί να έχει αποχρώσεις και επιδόσεις και σ’ αυτό το θέμα.
Φυσικά στην αρχαιότητα, δεν το συζητούμε, ήταν η γλώσσα της επιστήμης, ανάμεσα στα άλλα, και αυτή η σύλληψή της οδήγησε τους Έλληνες και σε καταπληκτικά τεχνικά έργα.
Θέλω να σας πω ότι περίπου στο 1400 π.Χ. έγινε η αποξήρανση της Λίμνης Κωπαΐδας, στο 1400 π.Χ. , που είναι από τα καταπληκτικότερα τεχνικά έργα στην ιστορία της ανθρωπότητας για τη ζώνη του χρόνου που έγινε αυτό το έργο.
Το 600 π.Χ. περίπου, στη Σάμο έγινε το Όρυγμα του Ευπαλίνου, ο οποίος ένωσε σήραγγες από δύο πλευρές ακριβώς κάτω από τα βουνά, στο δε 150 π.Χ. δημιουργήθηκε ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, που θεωρείται το πιο περίπλοκο εργαλείο που έχει παραγάγει η ανθρωπότητα μέχρι σήμερα στον αρχαίο κόσμο, και θα γνωρίζετε ότι είναι γεμάτο από ελληνικές επιγραφές.
Για να καταλάβουμε τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων διαβάσαμε τις ελληνικές επιγραφές που έχει επάνω του.
Όμως δεν έμειναν μόνο στην αρχαιότητα οι επιδόσεις μας στην επιστήμη.
Και σήμερα, τα πανεπιστήμια της γης και ερευνητικά ιδρύματα σε όλη τη γη φιλοξενούν Έλληνες οι οποίοι παράγουν υψηλού επιπέδου έργο, και στην Ελλάδα φυσικά.
Να θυμίσω τον Γεώργιο Παπανικολάου, ο οποίος εφηύρε το τεστ Παπ στον 20ό αιώνα, Έλληνας γιατρός από την Εύβοια, από την Κύμη της Ευβοίας, και να θυμίσω επίσης, ίσως κάτι που δεν το έχουμε τόσο πολύ στον νου μας, ότι στο 1700 ένας Χιώτης γιατρός, ο Εμμανουήλ Τιμόνης, μαζί με τον Ιάκωβο Πυλαρινό, καθηγητές του Πανεπιστημίου της Πάντοβα, γιατροί, πρώτοι εφάρμοσαν εμβόλιο ενάντια στην ευλογιά.
Μάλιστα, η συμβολή του Τιμόνη και του Πυλαρινού αναγράφεται στην Εγκυκλοπαίδεια του Ντιντερό και του Ντ’ Αλαμπέρ, δηλαδή το εμβληματικό έργο του Γαλλικού Διαφωτισμού, στο λήμμα εμβόλιο.
Να θυμίσω επίσης για την επίδοση και τη φιλομάθεια των Ελλήνων ότι ο βάρδος της ελληνικής ανεξαρτησίας, ο Ρήγας Βελεστινλής, για να εξεγείρει τους Έλληνες, γύρω στο 1770-1780, δεν συνέγραψε μόνο το πρώτο σύνταγμα της ανατολικής Μεσογείου και άλλα επαναστατικά κείμενα, αλλά συνέγραψε και ένα κείμενο Φυσικής, «Φυσικής Απάνθισμα», διότι θεώρησε επαναστατικό το να γνωρίσουν οι Έλληνες τον κόσμο, επιστημονικά τον κόσμο.
Λίγο αργότερα, μεταξύ του 1800 και του 1815, ένας Έλληνας μαθηματικός [ο Στέφανος Δούγκας], ένα καταπληκτικό μαθηματικό μυαλό, από τον Τύρναβο της Θεσσαλίας, είχε κάνει σπουδές στο Γκέτιγκεν και στην Ιένα, συνέγραψε πόνημα στο οποίο διατυπώνει χωρίς εξισώσεις την άποψη ότι υπάρχει ενότητα κίνησης, χώρου, χρόνου και ύλης.
Ο Αμερικανός αρχαιολόγος του 20ού αιώνα Κάσκεϊ είπε την περίφημη φράση «η καταπλητική ελληνοποιητική δύναμη της ελληνικής γης».
Συνδυάζεται και με τα όσα λέγαμε πριν.
Σ’ αυτή εδώ πέρα την περιοχή του κόσμου φυσικά το να αφομοιώνονται ομάδες από άλλους λαούς είναι φυσικό.
Σε κάθε λαό συμβαίνει αυτό και μάλιστα έχει συμβεί και σ’ εμάς, στις διασπορές μας, χιλιάδες Έλληνες χάθηκαν, ενσωματώθηκαν σε άλλους λαούς.
Αλλά σε τούτη εδώ πέρα την περιοχή του κόσμου το πράγμα είναι πολύ δυναμικό και καταφέραμε για 4.000 χρόνια διάφορες αλλοεθνείς ομάδες, αλλόφυλες, μικρότερες, μεγαλύτερες, μεμονωμένες, που στάθηκαν εδώ στην περιοχή μας, να τις αφομοιώσουμε με έναν υπέροχο τρόπο.
Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν την περίφημη φράση: «Έλληνες εισίν οι της ημέτερας παιδείας μετέχοντες».
Έλληνες είναι όσοι μετέχουν της ελληνικής παιδείας, δηλαδή έθεταν το βάρος στην πολιτισμική δύναμη του κάθε λαού.
Κάθε λαός έχει τον δικό του πολιτισμό και τη δικιά του δύναμη κι εμείς εδώ έχουμε πολύ ισχυρά όπλα μες στον χρόνο.
Αυτά τα όπλα, αυτή η δύναμη, αυτή η δύναμη ανανέωσης του Ελληνισμού μας έχει φέρει μέχρι εδώ, και αν είμαστε στα δύσκολα, μπορούμε να θυμηθούμε τον Ελύτη που να λέει: «Δεν ξέρω πια τη νύχτα φοβερή ανωνυμία θανάτου, στον μυχό της ψυχής μου αράζει στόλος άστρων».
Δεν ξέρω τι θα πει απελπισία και «στον μυχό της ψυχής μου αράζει στόλος άστρων».
Κοιτάξτε, ο Ελύτης κατευθύνεται στη θάλασσα για να αντλήσει δύναμη για μας, για τον κάθε άνθρωπο και για τον Έλληνα.
Κι ενώ ο Ελύτης με λόγιο τρόπο γράφει αυτή την υπέροχη ποίηση, απ’ τα νησιά του Αιγαίου βγαίνει μια άλλη μαγική ποίηση: «Μες στου Αιγαίου πρόβαλε να δεις, μες στου Αιγαίου τα νησιά αγγέλοι φτερουγίζουν και μέσα απ’ το φτερούγισμα τριαντάφυλλα σκορπίζουν»! Τέτοια ευγένεια, τέτοιο ήθος, τέτοια ποίηση, με οδηγό την ελληνική γλώσσα.
Ας ακουμπήσουμε και ας εμπιστευτούμε σ’ αυτό το πλοίο!
Να ‘στε καλά! Σας ευχαριστώ.
