Εκδόσεις Αγγελάκη, 2017
Σελ. 414
Γιατί οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για την ιστορία; Τι θέλουν να μάθουν; Η ιστορία δεν μόνο η γνώση των γεγονότων. Οι άνθρωποι θέλουν να μάθουν πώς διαμορφώθηκε η εποχή τους, το τώρα από το πριν. Ή θέλουν να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους, να αυτοεπιβεβαιωθούν. Γιατί η ιστορία λειτουργεί ως καθρέφτης μέσα από τον οποίο ένα έθνος, όχι μόνο απολαμβάνει τον εαυτό του, αλλά προωθεί την κοινωνική συνοχή καθρεφτίζοντας τα διάσπαρτα και διαφορετικά μέλη του στον ίδιο καθρέφτη, διαδίδει βασικές ιδέες και κανόνες συμβίωσης, δημιουργεί, αλλάζει ή ενισχύει την ταυτότητά του. Για άλλους η γνώση της ιστορίας έχει τον χαρακτήρα πολιτισμικής διάκρισης. Όχι λίγοι, βρίσκουν παρηγοριά στην ιστορία, αν μάλιστα η προσφορά της ιστορίας συνοδεύεται και από ηθικές κρίσεις, ακόμη καλύτερα. Η λογοτεχνία διαβάζεται ως ιστορία και η ιστορία ως λογοτεχνία. Η ιστορία ως απόλαυση, ως αντικείμενο του πόθου, διεκδίκησης, πόνου, ζηλοτυπίας, επιθετικότητας. Αλλά και η ιστορία ως καταπολέμηση στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Τέλος είναι η γνώση της ιστορίας για την αλλαγή της κοινωνίας.
Το Βουλευτικό είναι σήμερα ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά κτίρια του Ναυπλίου, όπου τον Ιανουάριο του 1828 ορκίστηκε ο Ιωάννης ΚαποδίστριαςΙωάννης Καποδίστριας με την πρώτη κυβέρνηση της ελεύθερης Ελλάδας. Σε μικρή απόσταση βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα όπου την Κυριακή 9 Οκτωβρίου του 1831 δολοφονήθηκε ο πρώτος κυβερνήτης της χώρας, από τον Κωνσταντίνο και τον Γεώργιο Μαυρομιχάλη. Μάλιστα στον τοίχο της διακρίνεται σε γυάλινη προθήκη η σφαίρα που τον σκότωσε! Ο πρώτος Κυβερνήτης, εκείνος που από χρόνια το έθνος μας τον λαχταρούσε και τον περίμενε, ο άνθρωπος που θέλησε, σκληρός και προς τον εαυτό του και προς στους ομοεθνείς του, με τον ακέραιο χαρακτήρα του, να συστήσει την Ελλάδα σε Κράτος, που η τύχη τον έφερε από την αυλή των Τσάρων της Ρωσίας και την Ελβετία στην ρημαγμένη κι απελπισμένη Ελλάδα του 1827, δυστυχώς δολοφονήθηκε και δεν πρόλαβε να αποτελειώσει το μεγαλειώδες έργο του. Η Ελλάδα του 19ου αιώνα σχεδιασθείσα από τη Φιλική Εταιρεία, ήταν κατά πρώτο λόγο δημιούργημα της ανδρείας και της καρτερίας των τέκνων της, και κατά δεύτερο λόγο δημιούργημα των μακρών και ανέκδοτων πολιτικών αγώνων του ακοίμητου Ιωάννη Καποδίστρια. Ο Καποδίστριας κυβερνά ένα κατ΄ όνομα μόνον Κράτος που δεν είχε γεννηθεί, διαμορφωθεί και στερεωθεί…
Πληθαίνουν οι μελέτες για τον Ιωάννη Καποδίστρια, για τη ζωή και κυρίως το έργο του, σε μια περίοδο τεράστιων διχασμών (μετά την Επανάσταση του ΄21, πιο πολύ μεταξύ τους πολεμούσαν οι Έλληνες παρά με τους Τούρκους) και συγκρούσεων των ελληνικών στρατευμάτων με τα τουρκικά στρατεύματα του Κιουταχή στη Στερεά και τα αιγυπτιακά του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Τις πολιτικές και κοινωνικές του παρεμβάσεις, τον ρόλο του στη ελληνική ιστορία. Επίσης αυξάνονται και οι μελέτες για τον μεταρρυθμιστικό του ρόλο, τον τρόπο με τον οποίο έπαιρνε τις αποφάσεις, τη βαθύτερη αντίληψή του για τον κόσμο και τις αλλαγές που συντελούνται.
Σε ένα καινούργιο βιβλίο για τον Καποδίστρια το «Ένας κυβερνήτης για την Ελλάδα» ο συμπατριώτης μας Λευτέρης Παπακώστας συγκεντρώνει στοιχεία μιας πλήρους βιογραφίας για τον σπουδαίο αυτόν Έλληνα ηγέτη. Για την προσωπική του ζωή, την παιδεία του, την πολιτική του πορεία, τις διπλωματικές του ικανότητες, την διαύγεια του νου του, την ευστροφία του, την ικανότητα που είχε να παίρνει γρήγορες αποφάσεις, την απόλυτη τιμιότητά του, που γεννούσε την εμπιστοσύνη και σε αυτούς ακόμη τους αντιπάλους του, την αφοσίωσή του στο έργο του, την θέλησή του, την ενεργητικότητά του, την ακοίμητη αγάπη που έτρεφε για την πατρίδα του, την μέγιστη διπλωματική πείρα του, τις τομές στην διοίκηση και την κοινωνία που επιχείρησε, την θεμελίωση του κρατικού μηχανισμού, τις συγκρούσεις του με τους Φαναριώτες, τους Κοτζαμπάσηδες και προκρίτους της Μάνης και τους καπεταναίους της Ύδρας, την αναστολή ισχύος του Συντάγματος της Τροιζήνας που ζήτησε, αντιλαμβανόμενος ότι σκοπός αυτού του Συντάγματος είναι ο περιορισμός των αρμοδιοτήτων του να οικοδομήσει ένα ευρωπαϊκό Κράτος απαλλαγμένο από τις παρεμβάσεις της ανίερης συμμαχίας Φαναριωτών και προκρίτων, την εξωτερική πολιτική που ακολούθησε, τις μεγάλες τομές: την εμπέδωση του κράτους δικαίου, την κοινωνική πολιτική, τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις που μεταμορφώνουν την Ελλάδα σε όλους τους τομείς: οικονομία, γεωργία, εκπαίδευση, εκκλησία, στρατό, ο διπλωματικός άθλος του Καποδίστρια, που καταλήγει στην σύνταξη δυο κορυφαίων υπομνημάτων με τα οποία έθετε το πλαίσιο των διεκδικήσεων του νεοπαγούς κράτους προς βορρά στην γραμμή Ακροκεραύνιων ορέων (το έμβολο με το οποίο η ιστορική Ήπειρος προβάλλει στην Αδριατική)-Θερμαϊκού, διεκδίκησε το σύνολο των νησιών του Αρχιπελάγους, πρώτη από όλες την αδούλωτη Σάμο, την Κρήτη και την Κύπρο, για να φτάσει σε ένα τέλος που ίσως δεν του άξιζε. Το μίσος κατά του Κυβερνήτη αναδύεται αβυσσαλέο, μόλις οι πρόκριτοι βεβαιώθηκαν ότι δεν είχε διάθεση να ενδώσει και να συναλλαγεί με την ολιγαρχία του καταματωμένου τόπου. Οι ολιγαρχικοί και λογιώτατοι, διέπραξαν σε βάρος του Καποδίστρια ό,τι ήταν δυνατό να διαπράξει η αδικώτερη και αγριότερη αντιπολίτευση. Έπεσε θύμα του πλέον εμπαθούς και άγριου καταδιωγμού. Αυτός, ο οποίος πάνω απ΄ όλα είχε θέσει την σταθερή βελτίωση του μορφωτικού επιπέδου των Ελλήνων, κατηγορήθηκε σα φωτοσβέστης, μισελεύθερος, τύραννος και εχθρός του λαού. Όσο μισήθηκε από τους προκρίτους και τους καπεταναίους, άλλο τόσο λατρεύτηκε από τον λαό, για τον οποίο αγωνίστηκε, προκειμένου να αλλάξει τη θέση του στην αναγεννημένη ελληνική κοινωνία. Είναι βέβαιο ότι ο Καποδίστριας κατά την άσκηση της εξουσίας του στην Ελλάδα, παρά τις καλές προθέσεις έκανε λάθη, ενδεχομένως σοβαρά. Τα λάθη όμως αυτά έγιναν γιατί του ήταν αδύνατο να υπολογίσει εκ των προτέρων την αντίδραση του ατίθασου και απείθαρχου λαού σε μέτρα, τα οποία, όσο κι αν ήταν δυσάρεστα, θα αποτελούσαν τη βάση πάνω στην οποία θα οικοδομούσε τα θεμέλια ενός σύγχρονου Κράτους. Ο Καποδίστριας σχεδόν μόνος μέσα στον κόσμο τον δικό του, λεπτό, φιλάσθενο, αμίλητο, με το «μελαγχολικό βλέμμα των μεγάλων μελανών οφθαλμών» του στημένο σε ένα μακρινό ιδανικό, πορεύεται προς την θυσία…
Ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν μεγάλη ηγετική μορφή όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για όλη την Ευρώπη. Ήταν εκείνος που καθόρισε όσο κανείς άλλος την πορεία της τον 19ο αιώνα. Οι διπλωματικές του ικανότητες υπήρξαν αξεπέραστες, όπως και η ικανότητά του να αξιοποιεί υπέρ της Ελλάδας τη διεθνή συγκυρία. Κάτω από την επιρροή του πλάτυναν και τα ψυχικά σύνορα της χώρας μας. Ο Καποδίστριας δεν είναι απλά ένας πολιτικός που ανέλαβε να κυβερνήσει μια αναδυόμενη από την 400χρονη τουρκική κυριαρχία χώρα. Είναι η παγκόσμια προσωπικότητα που πολέμησε με πάθος τον αυταρχισμό της Μεταναπολειόντειας Ευρώπης, στήριξε τον αγώνα των λαών για εθνική ανεξαρτησία, καταδίκασε με πάθος τη δουλεία ως κοινωνικό φαινόμενο, αλλά και τρόπο οικονομικής ανάπτυξης των ευρωπαϊκών κρατών και έθεσε τον εαυτό του ως υποθήκη για τη δημιουργία ενός κράτους το οποίο οφείλει να στηρίζεται στην εντιμότητα, το ήθος, την ανιδιοτέλεια και τη διάθεση της θυσίας, πρωτίστως των ηγετών του. Αυτός ο Κυβερνήτης έκανε τα όνειρα πραγματικότητα. Ο Καποδίστριας δεν ήταν δογματικός. Ήταν πολιτικός ρεαλιστής, εθνικός αγωνιστής, διπλωμάτης και θεμελιωτής του Κράτους. Προσπάθησε να ανατρέψει έναν ολόκληρο παλιό κόσμο και στη θέση του να οικοδομήσει έναν καινούργιο, συνενώνοντας τις διάσπαρτες εθνικές και κοινωνικές δυνάμεις. Το επίτευγμα της ανόρθωσης ενός Κράτους από το τέλμα και την αποσύνθεση είναι απότοκο αυτής της πολιτικής. Οπλισμένος με σπάνια ηθική και πνευματική ορμή, ξεδιπλώνει τις αρετές ενός επαναστάτη στη σκέψη και την πολιτική δράση. Σύντομα αναδεικνύεται σε φυσικό ηγέτη του λαού, εδραιώνει το κράτος δικαίου, αναδεικνύει και αναβαθμίζει τον ρόλο της εθνικής αντιπροσωπείας, η οποία μέχρι τότε ήταν ένα συνονθύλευμα φατριών και οπλίζει τη δικαιοσύνη με ισχυρούς θεσμούς: ο δικαστής γίνεται ισόβιος, ο υπάλληλος απαλλάσσεται από την κομματική πατρονία. Έδωσε περιεχόμενο στην ανόρθωση της χώρας, χωρίς να υποκύψει σε δογματικούς πειραματισμούς, καθώς δεν έγινε δέσμιος γραφειοκρατικών ή ιδεολογικών αγκυλώσεων. Δεν ήταν εύκολο να περάσουν στην ελληνική κοινωνία οι ιδέες του Καποδίστρια, που βρήκε απέναντί του τα συντηρητικά κατάλοιπα μιας κοινωνίας η οποία έφτασε στο σημείο να τον δολοφονήσει. Καθώς όμως ο Καποδίστριας έβλεπε γύρω του χάος, αμάθεια, πολλές φιλοδοξίες και μίση, αποφάσισε να γίνει απολυταρχικός και συγκεντρωτικός, δίκαιος μεν αλλά πολύ αυστηρός. Στήριξε τον πάμφτωχο λαό, αλλά υποτίμησε τη δύναμη των ισχυρών, που τους έκανε εχθρούς του, πλην τον Κολοκοτρώνη, που τον βοήθησε στο έργο του. Όμως οι Υδραίοι –που ζητούσαν υπέρογκες αποζημιώσεις –και οι Μανιάτες –που ήθελαν να συνεχίσουν να εισπράττουν φόρους –ήταν πολύ ισχυροί: τον αμφισβήτησαν, τον σαμποτάρισαν και τελικά, τον σκότωσαν.
Σκοπός του Βιβλίου αυτού δεν είναι η ερμηνεία της διαχρονικής γοητείας που άσκησε και ασκεί ακόμα το φαινόμενο Καποδίστριας. Διότι, παρά τις επετειακές εκδηλώσεις, τα μνημόσυνα, τους ανδριάντες που έχουν ανεγερθεί στην Ελλάδα και την Ελβετία, το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών κ.α., ο σύγχρονος αναγνώστης επιζητεί να ανακαλύψει τι κρύβεται πίσω από όλα αυτά. Θέλει να εμβαθύνει στην πολύπλευρη προσωπικότητά του, να μυηθεί στα μυστικά του χαρακτήρα του, να μάθει για την ικανότητά του να κερδίζει τις μεγάλες νίκες, χωρίς να αποφεύγει και τα λάθη. Να κατανοήσει τις πραγματικές διαστάσεις του ηγέτη που καθόρισε τη μοίρα της νεότερης Ελλάδας και επηρέασε αποφασιστικά στις διεθνείς εξελίξεις. Και, τελικά, να γνωρίσει όλα αυτά τα στοιχεία που συνθέτουν το πορτρέτο του, όπου το πρόσωπο και η δράση του δεν διαχωρίζονται και η σχέση του ανθρώπου με τον πολιτικό είναι αδιαίρετη. Μόνο έτσι θα γίνει αντιληπτό γιατί ο Καποδίστριας αποτελεί κτήμα των σύγχρονων, αλλά και των επόμενων γενεών και γιατί η εποχή μας φέρει βαθιά χαραγμένη τη σφραγίδα του.
Ο Καποδίστριας δεν θα μείνει στην Ιστορία μόνο ως επαναστάτης και θεμελιωτής του Ελληνικού Κράτους αλλά και διπλωμάτης και ως μέγα Ευρωπαίος. Από το έργο του ξεκινάει η ιστορία του νέου ελληνικού Κράτους.
Η επιστολή που στέλνει ο Καποδίστριας στον υποστηρικτή του Ιωάννη Ευνάρδο στις 14 Σεπτεμβρίου 1831, δύο εβδομάδες πριν τη δολοφονία του, εμπεριέχει τις υποθήκες του στις επόμενες γενεές των Ελλήνων: «…Ούτε ο φόβος των μηχανορραφιών και των ραδιούργων, ούτε οι μεγάλες συκοφαντικές στήλες μερικών εφημερίδων δεν θα με αφήσουν να παρεκκλίνω ποτέ από την πορεία που χάραξα στη ζωή μου. Ας λέγουν, ας γράφουν ότι θέλουν. Θα έλθει όμως κάποτε ο καιρός, όταν οι άνθρωποι κρίνονται όχι σύμφωνα με όσα είπαν ή έγραψαν για τις πράξεις τους, αλλά με αυτή τη μαρτυρία των πράξεών τους… Θα συνεχίσω εκπληρώνοντας πάντοτε το Χρέος μου, χωρίς να φροντίζω για τον εαυτό μου και ας γίνει ό,τι γίνει…».
Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ταγμένος στην υπηρεσία του συμφέροντος της αναγεννημένης Ελλάδας, πορεύθηκε ακάματος, με αφοσίωση και βιοτή ασκητή. Ένας συνεχής προσανατολισμός και υποταγή των ενεργειών του στο Χρέος.
Οι καιροί είναι διαφορετικοί: ίσως εάν υπήρχε σήμερα ένας Καποδίστριας δεν θα εδολοφονείτο: για τον λόγο, ότι πολύ δύσκολο μια σημερινή Εθνοσυνέλευση, θα εξέλεγε κάποιον σαν εκείνον, να αναλάβει τις τύχες των Ελλήνων…
Ο Λευτέρης Παπακώστας δεν είναι επαγγελματίας ιστορικός συγγραφέας ούτε ακαδημαϊκός διδάσκαλος. Το κείμενο του Λευτέρη Παπακώστα είναι εντυπωσιακά μετρημένο, πλούσιο, διαυγές. Διατρέχει όλη τη ζωή και το έργο του Καποδίστρια. Ο συγγραφέας με αληθινό πάθος αφοσιώθηκε με αυταπάρνηση στο δημιούργημά του. Οικοδομεί το βιβλίο του πλάθοντας το υλικό του όπως ο αρχιτέκτονας το κτίσμα. Έχει αφιερώσει πολλά χρόνια από τη ζωή του στη μελέτη και την έρευνα, έχει περάσει ατέλειωτες ώρες σε βιβλιοθήκες και αρχεία. Οι γνώσεις του και κατ΄ επέκταση το έργο του για τον Καποδίστρια υπήρξαν αποτέλεσμα επίπονης και συστηματικής δουλειάς και εμμονικής αφοσίωσης στο σαφές και ουσιαστικό. Πρόκειται για συναρπαστική αφήγηση που δίνει με λεπτομέρειες το κλίμα και τα γεγονότα στα οποία πρωταγωνίστησε ο Ιωάννης Καποδίστριας, τα οποία δεν είναι άλλα από τα γεγονότα που καθόρισαν την Ελλάδα σαν κράτος στα πρώτα βήματά της, μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους.
Στο τέλος της μονογραφίας του ο συγγραφέας παρέχει πρόσθετο υποστηρικτικό υλικό με βιβλιογραφία, παράρτημα, πηγές και ολόκληρο το Σύνταγμα όπως ψηφίστηκε από την Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας την 1η Μαΐου 1827.
Δεν έχουμε παρά να ευχηθούμε η ιστοριογραφική αλυσίδα να εμπλουτίζεται αδιάκοπα με νέους γερούς κρίκους. Διαιωνίζοντας την ερευνητική οξυδέρκεια. Συντηρώντας ακμαίο το πνεύμα μιας άφθαρτης επιστημονικής αλληλεγγύης.
Ο Λευτέρης Παπακώστας κατάγεται από τη Σκουληκαριά της Άρτας. Σπούδασε στο Ιστορικό – Αρχαιολογικό τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης και έκανε μεταπτυχιακό στην Αθήνα.
Υπηρέτησε σε σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης και για πολλά χρόνια δίδαξε στο Πειραματικό Λύκειο Αναβρύτων, από όπου αποχώρησε για να αναλάβει τη διεύθυνση σε Λύκεια της περιοχής της Αττικής μέχρι το τέλος της θητείας του στη δημόσια εκπαίδευση.
Η διδασκαλία της ιστορίας στους μαθητές του Λυκείου, μέσα από έναν γόνιμο προβληματισμό και αναζήτηση των πηγών, καθώς και η μελέτη της λογοτεχνίας, αποτέλεσαν το βασικό του μέλημα όλα τα χρόνια της θητείας του στην εκπαίδευση.
Επί πολλά χρόνια διετέλεσε παρουσιαστής στην κρατική τηλεόραση, πάνω σε θέματα που αφορούσαν τη δημοτική και τη λαϊκή μουσική.
Στο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνονται:
«Πενήντα κείμενα ζητούν παραλήπτη», άρθρα και δοκίμια.
«Ο νικητής τα παίρνει όλα», μυθιστόρημα με γνώμονα την εσωτερική μετανάστευση στη μεταπολεμική Ελλάδα.
«Αναρχικώς πολιτευόμενοι», Διπλωματία και πολιτική στη νεότερη Ελλάδα 1821-1936, ιστορικό, Εκδόσεις Αγγελάκη, Αθήνα 2014.«Μέρες Αντίστασης», Η εθνική αντίσταση μέσα από τα απομνημονεύματα του οπλαρχηγού του ΕΔΕΣ Α. Παπακώστα, ιστορικό, Εκδόσεις Αγγελάκη, Αθήνα 2016.
Επίσης στο έργο του περιλαμβάνονται εκατοντάδες άρθρα και δοκίμια δημοσιευμένα στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο, με θέματα ιστορικού, πολιτικού και κοινωνικού προβληματισμού, ομιλίες και διαλέξεις με ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά θέματα.
Τραχανάς Κώστας
