Άγιος Μελέτιος αρχιεπίσκοπος Αντιοχείας. Βίος
Ο Άγιος Μελέτιος ζούσε όταν αυτοκράτορας ήταν ο Μεγάλος Κωνσταντίνος. Γεννήθηκε περί το έτος 310 και έζησε για να συμμετάσχει στη Δεύτερη Οικουμενική Σύνοδο το έτος 382, όταν Αυτοκράτορας ήταν ο Μεγάλος Θεοδόσιος.
Πρώιμη Ζωή και Θεολογικές Απόψεις
Ο Άγιος Μελέτιος γεννήθηκε το 310 μ.Χ. στη Μελιτηνή της Μικράς Αρμενίας. Ήταν γόνος επιφανούς και εύπορης οικογένειας.
Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για την παιδική και νεανική του ζωή. Ωστόσο, αναφέρεται ότι ήταν ευσεβής, πράος, ευθύς και μορφωμένος.
Αρχικά, ο Μελέτιος ήταν οπαδός των Ομοίων, μιας μετριοπαθούς αρειανικής παράταξης. Οι “Όμοιοι” πίστευαν ότι ο Υιός είναι όμοιος με τον Πατέρα, αλλά απέφευγαν να μιλήσουν για ομοιότητα κατ’ ουσίαν. Το 358 μ.Χ., μια φιλοαρειανική σύνοδος στη Μελιτηνή τον εξέλεξε επίσκοπο Σεβαστείας, εκθρονίζοντας τον Ευστάθιο, ο οποίος ήταν οπαδός του «ομοουσίου». Ο λαός της Σεβαστείας όμως δεν αποδέχθηκε τον Μελέτιο, με αποτέλεσμα να παραιτηθεί και να καταφύγει στη Βέροια της Συρίας. Κάποιοι ερευνητές αμφισβητούν το αν υπήρξε ποτέ επίσκοπος Βέροιας και πιστεύουν ότι απλώς ζούσε εκεί απομονωμένος.
Εκλογή ως Πατριάρχης Αντιοχείας και Σύγκρουση με Αρειανούς
Το 360 μ.Χ., ο Μελέτιος εξελέγη Πατριάρχης Αντιοχείας, διαδεχόμενος τον αρειανό Ευδόξιο, ο οποίος μετατέθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Η Αντιόχεια ήταν ένα σημαντικό εμπορικό, μορφωτικό και θρησκευτικό κέντρο, γνωστή και ως Αντιόχεια η Μεγάλη, η μεγαλύτερη πόλη της Ασίας. Την εκλογή του στήριξαν ο αυτοκράτορας Κωνστάντιος και αρειανοί επίσκοποι, που τον θεωρούσαν δικό τους. Τον δέχθηκαν επίσης και οι ορθόδοξοι, εκτός των οπαδών του Ευσταθίου, καθώς πίστευαν ότι κατά βάθος ήταν ορθόδοξος. Ακόμη και οι Ιουδαίοι και οι ειδωλολάτρες τον έβλεπαν με συμπάθεια λόγω της αγαθότητάς του. Κατά την ημέρα της χειροτονίας του, ο αυτοκράτορας ζήτησε από τους επισκόπους να ερμηνεύσουν το ρητό των Παροιμιών «Κύριος έκτισε με αρχήν οδών αυτού εις έργα αυτού». Ο Γεώργιος Αλεξανδρείας και ο Ακάκιος Καισαρείας μίλησαν αιρετικά, ενώ ο Μελέτιος μίλησε ορθόδοξα, εκπλήσσοντας τους αρειανούς. Έναν μήνα μετά, εξορίστηκε με την υποστήριξη του αυτοκράτορα Κωνστάντιου. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει ένα συγκινητικό περιστατικό όπου ο Μελέτιος προστάτευσε τον διοικητή της πόλης από τους χριστιανούς που τον λιθοβολούσαν κατά τη μεταφορά του στην εξορία. Ο λαός, μη μπορώντας να αποχωριστεί τον ιεράρχη του, πετούσε πέτρες στον κυβερνήτη, και ο Μελέτιος κάλυψε με το σώμα του τον κυβερνήτη, διδάσκοντας συγχώρεση.
Εξορίες και Επιστροφές
Ο Μελέτιος εξορίστηκε συνολικά τρεις φορές και πέρασε δέκα χρόνια στην εξορία. Η πρώτη εξορία ήταν το 360 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Κωνστάντιο, αμέσως μετά την ενθρόνισή του. Η δεύτερη ήταν το 365 μ.Χ. από τον Ουάλη για δύο χρόνια, και η τρίτη το 372 μ.Χ. πάλι από τον ίδιο αυτοκράτορα για έξι χρόνια. Κατά τη διάρκεια των εξοριών του, είχε επικοινωνία με τον Μέγα Βασίλειο και συζητούσαν για τα προβλήματα της Εκκλησίας. Το 362 μ.Χ., ο Ιουλιανός ο Παραβάτης, ανακάλεσε τα διατάγματα εξορίας των ορθοδόξων επισκόπων, επαναφέροντας τον Μελέτιο, αν και αυτός είχε σκοπό να δημιουργήσει αναστάτωση στην Εκκλησία. Το 379 μ.Χ., μετά τον θάνατο του Ουάλη, ο Μελέτιος επέστρεψε στην Αντιόχεια, όπου ο λαός του επιφύλαξε θερμή υποδοχή.
Σύνοδοι και Θεολογική Στάση
Ο Μελέτιος προήδρευσε σε σημαντικές συνόδους. Στη σύνοδο της Αντιόχειας το 363 μ.Χ., αποδέχθηκε τον όρο «ομοούσιος» για τον Χριστό και συνέστησε την πιστότητα στο σύμβολο της Νίκαιας. Στη σύνοδο της Αντιόχειας το 379 μ.Χ., τόνισε ξανά την πίστη στο σύμβολο της Νίκαιας και καταδίκασε τις αιρέσεις. Στη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης το 381 μ.Χ., προήδρευσε μέχρι τον θάνατό του. Ήταν ομόφρων με τον Μέγα Βασίλειο και τον Γρηγόριο τον Θεολόγο, οι οποίοι υποστήριζαν τον Μελέτιο, ενώ ο Μέγας Αθανάσιος ήταν αντίθετος.
Σχίσμα στην Αντιόχεια
Στην Αντιόχεια δημιουργήθηκε σχίσμα μεταξύ των οπαδών του Μελετίου και των οπαδών του Ευσταθίου. Οι οπαδοί του Ευσταθίου, οι οποίοι αποκαλούνταν και “Ευσταθιανοί”, δεν αναγνώριζαν τους αρειανούς επισκόπους που είχαν διαδεχτεί τον Ευστάθιο και θεωρούσαν τον Μελέτιο ως μη νόμιμο επίσκοπο. Οι Ευσταθιανοί είχαν επικεφαλής τον πρεσβύτερο Παυλίνο. Το 362, ο Λουκίφερος Καλάρεως, επισκέφθηκε την Αντιόχεια και χειροτόνησε τον Παυλίνο επίσκοπο, επιδεινώνοντας το σχίσμα. Το σχίσμα ταλαιπώρησε την Εκκλησία για πολλά χρόνια και συνεχίστηκε με διάφορες φάσεις ακόμη και μετά τον θάνατο του Μελετίου, διαιρώντας πιστούς και κληρικούς.
Θάνατος και Μεταφορά Λειψάνων
Ο Άγιος Μελέτιος πέθανε στην Κωνσταντινούπολη λίγο πριν ολοκληρωθεί η Β΄ Οικουμενική Σύνοδος, την 1η Μαΐου του 381. Η κηδεία του έγινε με τιμές και τον επικήδειο εκφώνησε ο Γρηγόριος Νύσσης, ο οποίος μίλησε για την απώλεια της Εκκλησίας και τον γλυκύτητα του χαρακτήρα του Μελετίου, την ταπείνωση και την υπομονή του. Τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στην Αντιόχεια στις 12 Φεβρουαρίου του 382, όπου τοποθετήθηκαν στον τάφο του Αγίου Μάρτυρα Βαβύλα. Η μνήμη του τιμάται στις 12 Φεβρουαρίου.
Χαρακτήρας και Παρακαταθήκη
Ο Άγιος Μελέτιος ήταν άνθρωπος με μεγάλη αρετή και αγάπη προς τον Χριστό. Είχε απέραντη αρχοντιά και ευγένεια ψυχής. Ήταν πράος, δίκαιος, αληθινός και θεοσεβής, και απείχε από κάθε πονηρό πράγμα.
Ο Άγιος Χρυσόστομος έλεγε ότι και μόνο η όψη του ενστάλαζε στις ψυχές των ανθρώπων κάθε αρετή.
Ο Άγιος Μελέτιος Αντιοχείας αποτελεί παράδειγμα για τους κληρικούς της Εκκλησίας, λόγω της πίστης, της προσήλωσης στην Ορθοδοξία, της υπομονής και της ταπείνωσής του.
Είπε για τον Άγιο Μελέτιο
Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης στον Επικήδειο Λόγο για τον Άγιο Μελέτιο, θρηνεί την απώλεια του Μελετίου, παρομοιάζοντας την κατάσταση της Εκκλησίας με ορφάνια και ασθένεια, και την απώλεια του Μελετίου σαν να χάθηκε ο ιατρός.
Χρησιμοποιεί εικόνες γάμου για να περιγράψει τη σχέση του Μελετίου με την Εκκλησία, και εικόνες πένθους για να περιγράψει την απώλεια. Συγκρίνει τον θάνατο του Μελετίου με τον θάνατο του πατριάρχη Ιακώβ, για να τονίσει τη σημασία της απώλειας και το κοινό πένθος.
Χρησιμοποιεί μεταφορές όπως το φως που σβήνει, και τη μεταμόρφωση του νερού σε αίμα, για να περιγράψει την θλίψη για τον θάνατο του Μελετίου. Παρομοιάζει την Εκκλησία με χήρα που πενθεί και αναφέρεται στις δοκιμασίες που πέρασε ο Μελέτιος, τις οποίες σύγκρινε με τους πειρασμούς ενός αθλητή.
Τονίζει ότι η ελπίδα για την επάνοδο του Μελετίου έχει χαθεί και υπογραμμίζει το χάσμα που δημιουργήθηκε από τον θάνατό του. Παροτρύνει τους πιστούς να μην θλίβονται υπερβολικά και τονίζει ότι ο Μελέτιος βρίσκεται πλέον κοντά στον Θεό. Καταλήγει με παραίνεση προς τους πιστούς να παρηγορούν ο ένας τον άλλον και να βρίσκουν χαρά στον λόγο του Θεού.
Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης αναφέρει επίσης τις αρετές του Μελετίου, όπως η γλυκύτητα, η ταπείνωση, η σωφροσύνη, η σύνεση, η αγαθότητα, η ακρίβεια, η σοφία και ο ζήλος για την πίστη.
Αγιος Μελέτιος Αντιοχείας. Γιορτή
Τη μνήμη του Αγίου Μελετίου του αρχιεπισκόπου Αντιοχείας τιμούμε στις 12 Φεβρουαρίου.
Απολυτίκιο του Αγίου Μελετίου του αρχιεπισκόπου Αντιοχείας
Νόμον ένθεον εμελετήσας, την ουράνιον γνώσιν εκλάμπεις, τη Εκκλησία Ιεράρχα Μελέτιε, την γαρ Τριάδα κηρύττων ομότιμον, αιρετικών διαλύεις τας φάλαγγας. Πάτερ Όσιε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος.
Έτερο απολυτίκιο του Αγίου Μελετίου του αρχιεπισκόπου Αντιοχείας
Κανόνα πίστεως και εικόνα πραότητος, εγκρατείας διδάσκαλον, ανέδειξε σε τη ποίμνη σου, η των πραγμάτων αλήθεια· δια τούτο εκτήσω τη ταπεινώσει τα υψηλά, τη πτωχεία τα πλούσια. Πάτερ Ιεράρχα Μελέτιε, πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ, σωθήναι τας ψυχάς ημών.
