Δείτε το βίντεο
Η Σύνδεση Ελληνισμού και Χριστιανισμού: Έννοιες Ταυτόσημες
Το κείμενο “ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ. ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΑΥΤΟΣΗΜΕΣ” του Αρχιμανδρίτου Ιωακείμ Οικονομίκου, αποτελεί μια εκτενή ανάλυση της σύνδεσης του Ελληνισμού με τον Χριστιανισμό. Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως ο Ελληνοχριστιανικός Πολιτισμός αποτελεί ένα μεγάλο πολιτισμικό επίτευγμα, με βαθιές ρίζες στο Ελληνικό Βυζάντιο ή, όπως το χαρακτηρίζει, στην Ελληνική Ρωμηοσύνη. Σύμφωνα με τον Αρχιμανδρίτη, ο νεότερος Ελληνισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον Μεσαιωνικό Ελληνισμό. Ο Μεσαιωνικός Ελληνισμός αναπτύχθηκε μέσα στην Ρωμηοσύνη, δηλαδή στο Βυζάντιο, έχοντας ως θεμέλια την Ελληνική Φιλοσοφία και Γραμματεία, αλλά και τον Χριστιανισμό, ο οποίος έδωσε νέα ώθηση και διάσταση στον Ελληνισμό. Αντίθετα με κάποιες σύγχρονες απόψεις που κατηγορούν το Βυζάντιο ως μη Ελληνικό και καταστροφικό, ο συγγραφέας τονίζει ότι το Βυζάντιο είναι αυτό που συνέχισε την παράδοση της Αρχαίας Ελλάδας και έθεσε τις βάσεις του νεότερου Ελληνισμού.
Η Εορτή των Τριών Ιεραρχών: Προστάτες της Παιδείας
Η ανάλυση του θέματος γίνεται με αφορμή την εορτή των Τριών Ιεραρχών. Αναφέρεται ότι τον 11ο αιώνα, κατά την περίοδο της βασιλείας του Αλεξίου Α’ του Κομνηνού, δημιουργήθηκε μια διαμάχη σχετικά με το ποιος από τους τρεις ιεράρχες ήταν ο σημαντικότερος. Οι κάτοικοι χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες: τους «Βασιλείτες», που υποστήριζαν τον Μέγα Βασίλειο, τους «Ιωαννίτες», που υποστήριζαν τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, και τους «Γρηγορίτες», που υποστήριζαν τον Γρηγόριο τον Θεολόγο. Ο Επίσκοπος Ευχαΐτων Ιωάννης είδε σε όραμα τους Τρεις Ιεράρχες, οι οποίοι του αποκάλυψαν ότι αποτελούν μια ενότητα και ότι το Άγιο Πνεύμα ενεργούσε μέσω αυτών, παρά το γεγονός ότι έζησαν σε διαφορετικές εποχές. Μετά από αυτό το όραμα, ο Επίσκοπος Ιωάννης έλαβε εντολή να θεσπίσει μια κοινή εορτή για τους τρεις ιεράρχες. Από τότε, οι Τρεις Ιεράρχες θεωρούνται προστάτες της Παιδείας και των Ελληνικών Γραμμάτων. Μετά την απελευθέρωση και τη δημιουργία του πρώτου Ελληνικού Κράτους το 1830, η εορτή καθιερώθηκε ως επίσημη εορτή της Παιδείας, με τα σχολεία να παραμένουν κλειστά και να πραγματοποιούνται μνημόσυνα και δεήσεις για τους μεγάλους ευεργέτες και δασκάλους του γένους. Στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι, ο Πατριάρχης ευλογεί τα κόλλυβα που προσκομίζουν οι μαθητές και οι καθηγητές της Πατριαρχικής Μεγάλης του Γένους Σχολής. Αυτή η σχολή είναι το αρχαιότερο σχολείο του Γένους, καθώς λειτουργεί από το 1454.
Ελληνισμός και Ελληνική Φιλοσοφία: Ένα μωσαϊκό ιδεών
Στο κείμενο αναφέρεται ότι ο Ελληνισμός δεν αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο. Η φιλοσοφία και ο πολιτισμός εξελίχθηκαν σταδιακά, με διαφορετικά στοιχεία που πολλές φορές ήταν και αντιφατικά. Οι Έλληνες ξεκίνησαν από την μαγική θρησκεία και τη λατρεία της φύσης. Στη συνέχεια εμφανίστηκε ο ανθρωπομορφισμός, με τη λατρεία των θεών του Ολύμπου, όπου τα ανθρώπινα πάθη και αδυναμίες έγιναν θεότητες. Ακολουθούν οι Ίωνες Φιλόσοφοι, που στράφηκαν προς την φύση, αποβάλλοντας τη θρησκευτική άποψη για τη δημιουργία του κόσμου. Έπειτα, έχουμε την Οντολογική ερμηνεία της φύσεως από τους Ελεάτες (Παρμενίδης και Ηράκλειτος), την Ιδεαλιστική μεταφυσική του Σωκράτους και του Αριστοτέλη, όπου ο Θεός τοποθετείται σε μια διαφορετική διάσταση, καθώς και τη Μετακλασσική περίοδο με τους Στωικούς και Επικουρείους. Τέλος, εμφανίζεται ο Νεοπλατωνισμός με τον Πλωτίνο και τον Πρόκλο, που αποτελεί και την τελευταία αναλαμπή της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, το μοναδικό στοιχείο που ενώνει τον Ελληνισμό είναι η Ελληνική Γλώσσα. Η φιλοσοφία είναι κατακερματισμένη, «γονιμοποιεί και γονιμοποιείται».
Η Συνάντηση Χριστιανισμού και Ελληνισμού: Εκχριστιανισμός του Ελληνισμού
Ο Χριστιανισμός ξεκίνησε ως αίρεση του Ιουδαϊσμού στην Παλαιστίνη. Αρχικά, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν του έδωσε σημασία. Όταν όμως ο Χριστιανισμός εξαπλώθηκε, ήρθε σε επαφή με τον Ελληνιστικό πολιτισμό που δημιούργησε ο Μέγας Αλέξανδρος. Οι πρώτοι Χριστιανοί και οι Πατέρες της Εκκλησίας μελέτησαν την Ελληνική Φιλοσοφία, καθώς είχαν σπουδάσει κοντά σε μεγάλους εθνικούς διδασκάλους. Ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ χαρακτηρίζει αυτή τη συνάντηση ως «εκχριστιανισμό του Ελληνισμού». Ο Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας υποστηρίζει ότι αυτός ο εκχριστιανισμός έγινε με βάση τους Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Γρηγόριος ο Νύσσης, ο Μάξιμος ο Ομολογητής, ο Γρηγόριος ο Παλαμάς και ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Αντίθετα, ο Γερμανός θεολόγος Χάρνακ υποστηρίζει τον «εξελληνισμό του Χριστιανισμού», ο οποίος εστιάζεται στον ορθολογισμό των αιρετικών της Ανατολής και τη σχολαστική φιλοσοφία της Δύσης. Σύμφωνα με το κείμενο, ο εξελληνισμός του Χριστιανισμού οδήγησε τον Καρλ Μαρξ να πολεμήσει τη θρησκεία. Με τον εξελληνισμό, ο Χριστιανισμός έγινε ένα γρανάζι στις κοινωνίες της Δύσης, χάνοντας τον μυστηριακό και σωτηριολογικό του χαρακτήρα. Αυτή η ιδέα, ακολούθησε και τον Διαφωτισμό, ο οποίος την έφερε και στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός να γίνει και αυτός μέρος της κρατικής μηχανής.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας και η Ελληνική Φιλοσοφία: Νέες Ερμηνείες
Οι Πατέρες της Εκκλησίας, μέσω της Ελληνικής Φιλοσοφίας και της εμπειρίας τους για τον Θεό, προσπάθησαν να αλλάξουν την πίστη των Ελλήνων σχετικά με τη δημιουργία του κόσμου και την ταυτότητα του Χριστού. Για τους Εβραίους, η σάρκωση του Θεού ήταν αποδεκτή, ενώ για τους Έλληνες ήταν ένα μεγάλο πρόβλημα, καθώς η θρησκεία τους είχε περάσει από διάφορα στάδια. Οι Πατέρες χρησιμοποίησαν όρους της Ελληνικής Φιλοσοφίας, δίνοντάς τους όμως νέο νόημα. Μίλησαν για τον Ένα Θεό με τρία πρόσωπα, τονίζοντας ότι το πρόσωπο δεν ταυτίζεται με την ουσία. Για το κακό, οι Πατέρες είπαν ότι δεν είναι δημιούργημα ενός κατώτερου θεού, αλλά αποτέλεσμα της αμαρτίας του ανθρώπου. Οι Τρεις Ιεράρχες έδωσαν απαντήσεις σε υπαρξιακά, οντολογικά και κοσμολογικά προβλήματα, διατηρώντας τις ερωτήσεις των αρχαίων, αλλά δίνοντας απαντήσεις που ήταν εμποτισμένες με τη Θεία Αποκάλυψη.
Ο συγγραφέας φέρνει ως παράδειγμα τη θεωρία του Πλάτωνα για τις ψυχές, που βρίσκονται στον κόσμο των ιδεών και, λόγω κορεσμού, κινούνται, δημιουργώντας τον κόσμο, με το κακό να είναι η αιτία της δημιουργίας του. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η σωτηρία έρχεται όταν οι ψυχές σταματήσουν να κινούνται. Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, όμως, αντέκρουσε αυτή τη θεωρία, λέγοντας ότι η γένεση προηγήθηκε της κίνησης. Ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο από αγάπη και, στη συνέχεια, ήρθε η κίνηση, που συνδέεται με την πτώση του ανθρώπου. Τέλος, ο κόσμος θα επανέλθει στην προτέρα κατάσταση, δηλαδή στον Θεό. Έτσι, ο Άγιος Μάξιμος ανατρέπει το σχήμα του Πλάτωνα, προβάλλοντας το σχήμα γένεση-κίνηση-στάση. Οι Πατέρες, σύμφωνα με τον συγγραφέα, κράτησαν τις ιδέες και τους όρους, αλλά τους έδωσαν διαφορετικό νόημα. Ο Μέγας Βασίλειος παρότρυνε τους νέους να μελετούν την Ελληνική Φιλοσοφία, παίρνοντας ότι καλύτερο. Οι Πατέρες της Εκκλησίας έγιναν εξαιρετικοί συγγραφείς, ερμηνευτές της Αγίας Γραφής, θεματοφύλακες και μυσταγωγοί της χριστιανικής θρησκείας. Ήταν άριστοι γνώστες και ερμηνευτές των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και φιλοσόφων, έχοντας σπουδάσει κοντά σε μεγάλους εθνικούς καθηγητές.
Κοινωνικό Έργο των Τριών Ιεραρχών: Προσφορά στην Κοινωνία
Οι Τρεις Ιεράρχες, εκτός από το έργο τους στην ενοποίηση του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού, διακρίθηκαν και στο κοινωνικό έργο, το οποίο η Εκκλησία συνεχίζει. Πίστευαν ότι ο άνθρωπος είναι σώμα και ψυχή και χρειάζεται υλική και πνευματική τροφή. Ο Μέγας Βασίλειος, από πλούσια οικογένεια, μοίρασε την περιουσία του στους φτωχούς και ίδρυσε τη «Βασιλειάδα», ένα πρότυπο φιλανθρωπικό έργο που περιλάμβανε νοσοκομείο, γηροκομείο, λεπροκομείο, ορφανοτροφείο, πτωχοκομείο, ξενώνες και εργαστήρια. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος αναφέρθηκε με θαυμασμό στη Βασιλειάδα, συγκρίνοντας την με τα θαύματα του αρχαίου κόσμου. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος προσέφερε κοινωνικό έργο στην Αντιόχεια και την Κωνσταντινούπολη, βοηθώντας τους φτωχούς, υπερασπιζόμενος τους αδικημένους, ιδρύοντας νοσοκομεία και άλλα ιδρύματα. Συντηρούσε καθημερινά 7000 φτωχούς και έγινε κηδεμόνας των χηρών και των ορφανών. Είχε βοηθούς τις διακόνισσες, με αρχηγό την Ολυμπιάδα. Ακόμη και στην εξορία, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος συνέχισε να βοηθάει τους ανθρώπους.
Συμπεράσματα: Η Γονιμοποίηση του Ελληνισμού από τον Χριστιανισμό
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο Χριστιανισμός δεν κατέστρεψε τον Ελληνισμό, αλλά τον ένωσε μαζί του. Οι Πατέρες της Εκκλησίας έδωσαν νέα διάσταση στην Ελληνική Φιλοσοφία και απάντησαν σε ερωτήματα που απασχολούσαν τον αρχαίο κόσμο. Ο Ελληνισμός και ο Χριστιανισμός έγιναν οικουμενικά μεγέθη μέσα από το Βυζάντιο, με την Εκκλησία να προσφέρει αγάπη και βοήθεια σε όλους. Το Βυζάντιο διατήρησε την αρχαία ελληνική γραμματεία και την σπούδαζε. Ο συγγραφέας αναφέρει τον χρησμό της Πυθίας προς τον Ιουλιανό τον Παραβάτη, που σηματοδοτεί τη μεταμόρφωση του Ελληνισμού μέσω του Χριστιανισμού. Τελικά, ο Ελληνισμός γονιμοποιήθηκε από τον Χριστιανισμό και δημιούργησαν τον Ελληνοχριστιανικό πολιτισμό. Ο συγγραφέας τονίζει, ότι το έργο των Τριών Ιεραρχών είναι τόσο σημαντικό που θα μπορούσε να βελτιώσει τον κόσμο εάν το μελετούσαν οι ισχυροί της γης. Η εορτή των Τριών Ιεραρχών προσφέρει αξίες, ιδανικά και οράματα, ώστε ο κόσμος και τα παιδιά να γίνουν καλύτερα. Κλείνοντας, ο Αρχιμανδρίτης Ιωακείμ Οικονομίκος εύχεται η ευλογία των Τριών Ιεραρχών να σκεπάζει τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές.