Ο πατέρας Παύλος ομιλεί για την Βίβλο στην Ορθόδοξη παράδοση, εξετάζοντας την προέλευσή της, την ονομασία της, και τον κανόνα των βιβλίων της. Εξηγεί γιατί γράφτηκε η Αγία Γραφή, ειδικά η Καινή Διαθήκη, και τονίζει την θεοπνευστία της, με το Άγιο Πνεύμα να θεωρείται ο μοναδικός της συγγραφέας. Το βίντεο υπογραμμίζει επίσης τη σημασία της για την επικοινωνία με τον Θεό και τη σωτηρία της ψυχής, ενώ τονίζει τη διαφορετική προσέγγιση της Ορθόδοξης Εκκλησίας σε σχέση με τον προτεσταντισμό στην ερμηνεία της θεοπνευστίας και του κανόνα των βιβλίων.
Δείτε το βίντεο
Η Αγία Γραφή αποτελεί τον θεμελιώδη λίθο της χριστιανικής πίστης, αποτελώντας την καταγεγραμμένη αποκάλυψη του Θεού προς την ανθρωπότητα. Μέσω αυτής, ο Θεός φανερώνει το θέλημά Του, διδάσκει, παιδαγωγεί και οδηγεί τους ανθρώπους προς τη σωτηρία. Στην Ορθόδοξη Παράδοση, η Αγία Γραφή αναγνωρίζεται ως «το βιβλίο των βιβλίων» και ως πνευματικό οξυγόνο για την ψυχή, αναδεικνύοντας το αμετάβλητο θέλημα του Θεού.
Ο Ορισμός και οι Ονομασίες της Αγίας Γραφής
Ο όρος «Αγία Γραφή», καθώς και άλλες ονομασίες όπως «Αγίες Γραφές», «Θεία Γραφή», «Γραφή», «Γραφές», «Ιερά Γράμματα» ή «Βίβλος», περιγράφει πρωτίστως την εβραϊκή Βίβλο του Ιουδαϊσμού, δηλαδή την Παλαιά Διαθήκη, σε συνδυασμό με την Καινή Διαθήκη. Η Παλαιά Διαθήκη καλύπτει την περίοδο πριν από τον Χριστό και αναφέρεται στην πρώτη συμφωνία που συνήψε ο Θεός αρχικά με τον πατριάρχη Αβραάμ και αργότερα με τον περιούσιο λαό του Ισραήλ, υποσχόμενος τον ερχομό του Μεσσία. Αντίθετα, η Καινή Διαθήκη περιγράφει την εκπλήρωση αυτής της θείας υπόσχεσης με την έλευση και την παρουσία του Χριστού στην ανθρώπινη ιστορία, περιλαμβάνοντας τη διδασκαλία Του, τις επιστολές και τις πράξεις των αποστόλων, καθώς και την ίδρυση και την εδραίωση της χριστιανικής Εκκλησίας στον κόσμο.
Η Προέλευση του Ονόματος «Βίβλος»
Η λέξη «Βίβλος» έχει αρχαία ελληνική ρίζα και αρχικά σήμαινε το φυτό του παπύρου, καθώς και τον φλοιό του, από τον οποίο παραγόταν η ομώνυμη γραφική ύλη. Συνεκδοχικά, αναφερόταν και στο ίδιο το ρολό που δημιουργούνταν από επεξεργασμένα φύλλα παπύρου. Αρχικά, η λέξη γραφόταν με “υ” (βύβλος) και θεωρείται ότι προέρχεται από την φοινικική πόλη Βίβλο, η οποία ήταν διάσημη για τις εξαγωγές παπύρου. Το γεγονός ότι η λέξη για την τότε γραφική ύλη ταυτίστηκε με την Αγία Γραφή υπογραμμίζει τη θέση της ως «το βιβλίο των βιβλίων». Η αγγλική λέξη «Bible» προέρχεται από τη λατινική «Biblia», η οποία είναι απόδοση της ελληνικής φράσης «τα βιβλία» ή προγενέστερα «βιβλία» (με ύ). Η καθιέρωση του ονόματος «Βίβλος» για την Αγία Γραφή οφείλεται κυρίως στην επίδραση αντίστοιχων λέξεων, όπως «Bible» και «Bibel», στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.
Ο Σχηματισμός του Χριστιανικού Κανόνα
Το σύνολο των βιβλίων που συνιστούν τον χριστιανικό κανόνα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης διαμορφώθηκε από την επιτακτική ανάγκη να καθοριστούν τα αυθεντικά κείμενα που εκφράζουν την πίστη της Εκκλησίας. Σκοπός αυτής της διαδικασίας ήταν ο αποκλεισμός μεταγενέστερων ψευδεπίγραφων και απόκρυφων έργων, τα οποία ενδέχεται να περιείχαν μη αποδεκτές ή αιρετικές διδασκαλίες. Ο καθηγητής Σάκος εύστοχα επεσήμανε ότι «ο κανών είναι δια την εκκλησία ο γνώμον της πίστεως και ότι προσκρούει αυτόν δεν είναι δυνατόν να αποτελέσει στοιχείο της Ιεράς παραδόσεως και της πράξεως της εκκλησίας έξω του κανόνος δεν υπάρχει άλλη αποκάλυψη της θείας αληθείας». Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Οικουμενικές Σύνοδοι πάντοτε αποφαίνονται ερμηνευτικά και ουδέποτε εισηγητικά, δηλαδή ερμηνεύουν την ήδη υπάρχουσα αλήθεια και ουδέποτε αποκαλύπτουν κάτι νέο.
Το μεγάλο σχίσμα του 1054 μεταξύ της Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας, καθώς και αργότερα η Μεταρρύθμιση, συνέβαλαν στην παγίωση διαφορετικών παραδόσεων όσον αφορά τον κανόνα. Ως αποτέλεσμα, οι τρεις μεγάλες χριστιανικές ομολογίες (Ορθοδοξία, Καθολικισμός και Προτεσταντισμός) δέχονται σήμερα διαφορετικούς αριθμούς βιβλίων, δηλαδή διαφορετικούς κανόνες, τόσο για την Παλαιά όσο και για την Καινή Διαθήκη. Οι τοπικές εκκλησίες, ενώ δέχθηκαν την Καινή Διαθήκη σχεδόν στο σύνολό της, ακολούθησαν διαφορετικές πρακτικές στην ανάγνωση των βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης, με αποτέλεσμα να μην υπάρξει ένας ενιαίος κανόνας για ολόκληρη τη χριστιανική Εκκλησία. Για παράδειγμα, οι Προτεστάντες έχουν αφαιρέσει περίπου δέκα ιστορικά βιβλία από την Παλαιά Διαθήκη. Επιπλέον, θα επιθυμούσαν να αφαιρέσουν την Επιστολή του Ιακώβου, καθώς αυτή αντικρούει τη διδασκαλία τους σχετικά με την πίστη.
Η Αναγκαιότητα της Γραπτής Αποκάλυψης: Η Θεολογική Ερμηνεία
Ο Ιερός Χρυσόστομος, ένας από τους σημαντικότερους ερμηνευτές της Αγίας Γραφής, εξηγεί γιατί η συγγραφή της, ιδίως της Καινής Διαθήκης, ήταν αναγκαία, παρότι ο Κύριος είχε υποσχεθεί ότι το Άγιο Πνεύμα θα διδάξει τα πάντα στους Αποστόλους. Ο Χρυσόστομος σημειώνει ότι ιδανικά, δεν θα χρειαζόμασταν καθόλου τη βοήθεια των γραμμάτων, αλλά θα έπρεπε να παρουσιάζουμε μια τόσο καθαρή ζωή ώστε η χάρη του Αγίου Πνεύματος να αποτυπώνεται στις ψυχές μας αντί των βιβλίων, όπως το μελάνι αποτυπώνει τα γράμματα στο χαρτί.
Ωστόσο, επειδή η ανθρωπότητα απομακρύνθηκε από αυτό το χάρισμα της καθαρότητας του βίου, δηλαδή από το Άγιο Πνεύμα, ήταν αναγκαίο να δεχθεί τον «δεύτερο τρόπο επικοινωνίας με τον Θεό», που είναι η Αγία Γραφή. Ο πρώτος και ανώτερος τρόπος επικοινωνίας του Θεού με τους ανθρώπους ήταν η αυτοπρόσωπη συνομιλία, όπως συνέβη με τον Νώε, τον Αβραάμ, τον Ιώβ και τον Μωυσή, καθώς ο Θεός γνώριζε την καθαρότητα της ψυχής τους. Εντούτοις, όταν ο εβραϊκός λαός βυθίστηκε στην αμαρτία, χρειάστηκαν τα γραπτά κείμενα και οι πλάκες ως υπενθύμιση της θείας αλήθειας. Παρόμοια, ο Θεός δεν παρέδωσε γραπτά κείμενα στους Αποστόλους, αλλά τους υποσχέθηκε τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Ο Προφήτης Ιερεμίας και ο Προφήτης Ησαΐας προφήτευσαν τη νέα διαθήκη όπου ο Θεός θα έγραφε τους νόμους στη διάνοια και την καρδιά των ανθρώπων, ώστε όλοι να διδάσκονται απευθείας από Αυτόν. Ο Απόστολος Παύλος τονίζει επίσης την υπεροχή της άμεσης επικοινωνίας με τον Θεό, αναφέροντας ότι ο νόμος δόθηκε σε πλάκες σάρκινων καρδιών και όχι σε λίθινες πλάκες. Για να έχουμε αυτή την άμεση επικοινωνία, απαιτείται καθαρότητα βίου και ψυχής.
Η Σημασία της Ανάγνωσης της Αγίας Γραφής
Η ανάγνωση της Αγίας Γραφής είναι εξαιρετικά σημαντική για την επικοινωνία με τον Θεό και την πνευματική ζωή. Συγκρίνεται με την ανάσα για το σώμα: όπως η ανάσα είναι ζωτική για να μην πεθάνει το σώμα, έτσι και η Αγία Γραφή είναι το οξυγόνο για την ψυχή ενός ανθρώπου. Χωρίς αυτήν, οι ψυχές μας βρίσκονται σε «υποπνιγμό» και «ασφυκτιούν».
Η Θεοπνευστία της Αγίας Γραφής
Η Αγία Γραφή χαρακτηρίζεται ως βιβλίο Θεόπνευστο, δηλαδή δοσμένο από τον ίδιο τον Θεό. Γράφτηκε με την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος, από την αρχή της Παλαιάς Διαθήκης μέχρι την Αποκάλυψη του Ιωάννη. Η ύπαρξη της Αγίας Γραφής δεν προέρχεται από κάποιον μύθο. Η ιερότητά της βασίζεται στο γεγονός ότι οι συγγραφείς της ήταν αγιασμένοι άνθρωποι, φωτισμένοι και καθοδηγούμενοι από το Άγιο Πνεύμα στην καταγραφή του λόγου του Θεού. Αυτή η καθοδήγηση εξασφάλισε ότι δεν υπάρχουν θεολογικά και δογματικά λάθη στην Αγία Γραφή, τα οποία θα μπορούσαν να διαστρεβλώσουν την αποκάλυψη του Θεού και το θέλημά Του προς τους ανθρώπους. Ουσιαστικά, ο ένας και μοναδικός συγγραφέας της Αγίας Γραφής είναι το Πανάγιο Πνεύμα, το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, ο Θεός που γνωρίζει εκ των προτέρων τις ανάγκες των ανθρώπων και μπορεί να δώσει τις κατάλληλες λύσεις, ως Δημιουργός του κόσμου.
Οι γραφείς της Αγίας Γραφής ήταν διαφορετικοί άνθρωποι, από κάθε κοινωνική τάξη (πολιτικοί, αγρότες, βασιλιάδες, τσοπάνιδες, ψαράδες, ιερείς, τελώνες, σκηνοποιοί), οι οποίοι έγραψαν σε διαφορετικές εποχές και κάτω από διαφορετικές περιστάσεις και συνθήκες. Παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι ήταν άγνωστοι μεταξύ τους, ο τρόπος γραφής τους και τα κείμενά τους παρουσιάζουν άριστη ενότητα και σύμπνοια απόψεων, ακόμη και με διαφορά αιώνων, όπως μεταξύ του Βασιλιά Δαυίδ και του Αποστόλου Ιωάννη.
Ορθόδοξη Αντίληψη περί Θεοπνευστίας έναντι Προτεσταντικής
Σύμφωνα με την Ορθόδοξη Παράδοση, τα κείμενα της Αγίας Γραφής είναι στο σύνολό τους εμπνευσμένα από το Πνεύμα του Θεού, καθιστώντας την Αγία Γραφή τον λόγο του Θεού και ξεχωρίζοντάς την από όλα τα άλλα βιβλία. Η Ορθόδοξη παράδοση δέχεται τη δυναμική και σε βάθος θεοπνευστία όλων των αληθειών που προβάλλει η Αγία Γραφή. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την «κατά γράμμα θεοπνευστία» των Προτεσταντών, η οποία απορρίπτεται από την Ορθόδοξη θεολογία. Η προτεσταντική άποψη μπορεί να οδηγήσει στην ακραία κατάληξη ότι τα κείμενα γράφτηκαν υπαγορευμένα από το Άγιο Πνεύμα και επομένως είναι Θεόπνευστα «κατά γράμμα». Για παράδειγμα, ενώ η Αγία Γραφή δεν αναφέρει ρητά ότι η γη είναι επίπεδη, ο τρόπος που ο Μωυσής περιγράφει τη δημιουργία μπορεί να οδηγήσει τον αναγνώστη σε αυτή την ερμηνεία. Οι Προτεστάντες βασίζονται σε αυτή την ερμηνεία για να υποστηρίξουν ότι η γη είναι επίπεδη. Αυτή η θεώρηση της Ορθόδοξης θεολογίας δεν μειώνει τη θεοπνευστία της Αγίας Γραφής, ειδικότερα της Παλαιάς Διαθήκης, η οποία για τους εκκλησιαστικούς πατέρες είναι πάνω απ’ όλα «παιδαγωγός εις Χριστόν».
Η Αγία Γραφή ως Βιβλίο της Εκκλησίας
Η Αγία Γραφή είναι κατεξοχήν βιβλίο της Εκκλησίας του Χριστού. Η πίστη και η ζωή της Εκκλησίας είναι αγιογραφικές και παραδοσιακές, βασισμένες στην αποκάλυψη του ίδιου του Θεού. Αυτό αφορά μόνο την μία αγία, καθολική και αποστολική Εκκλησία, δηλαδή την Ορθόδοξη, διότι μόνο αυτή διατήρησε τη Βίβλο ανόθευτη και απαραχάρακτη, όπως ακριβώς τη βίωσαν και τη δίδαξαν οι προφήτες, οι Άγιοι Απόστολοι και όπως την παρέλαβαν οι Πατέρες, μεταδίδοντάς την από γενιά σε γενιά με μία αδιάκοπη και άτρεπτη αλυσίδα και πορεία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία διατηρεί ανόθευτη τη Βίβλο επειδή οι φύλακες της Παλαιάς Διαθήκης είναι οι Εβραίοι, καθιστώντας δύσκολη την παραχάραξη βιβλίων όπως αυτά του Προφήτη Ησαΐα ή του Προφήτη Ιερεμία.
Η Αγία Γραφή ως Οδηγός για τη Ζωή
Μέσα από την Αγία Γραφή, ο άνθρωπος μαθαίνει το θέλημα του Θεού, το οποίο είναι καταγεγραμμένο και δεν αλλάζει. Ο Θεός έχει ένα θέλημα, όχι διαφορετικό για κάθε άνθρωπο. Η Αγία Γραφή διδάσκει, παιδαγωγεί και σώζει την ανθρωπότητα. Μας δίνει πληροφορίες για την ιστορία και την καταβολή του κόσμου, από τη δημιουργία μέχρι την εσχατολογία. Μας μαθαίνει πώς μπορεί να σωθεί ο άνθρωπος από την αμαρτία και να αποκτήσει αιώνια ζωή μέσω του Χριστού και της Εκκλησίας. Επίσης, μας γνωστοποιεί τα σχέδια του Θεού για τον καθένα προσωπικά και πώς μπορούμε να απολαύσουμε την ενότητα που ο Θεός έχει τιμήσει για εμάς. Το ζητούμενο είναι να ζήσουμε μια νικηφόρα πνευματική ζωή και να υιοθετήσουμε έναν τρόπο ζωής που θα μας κάνει να θυσιαστούμε ανιδιοτελώς για τους άλλους, χωρίς να ζητάμε ανταπόδοση.
Ο Απόστολος Παύλος, στη Δεύτερη Επιστολή του προς Τιμόθεο (3:16), δίνει τη συμβουλή ότι «όλη η γραφή είναι εμπνευσμένη από το πνεύμα του Θεού και είναι ωφέλιμη για τη διδασκαλία της αληθείας και για τον έλεγχο της πλάνης, για τη διόρθωση των λαθών και τη διαπαιδαγώγηση σε μια ζωή όπως τη θέλει ο Θεός». Έτσι, ο άνθρωπος του Θεού θα είναι τέλειος και καταρτισμένος για κάθε καλό έργο. Ενώ οι αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων είναι σεβαστές, το δυσκολότερο βιβλίο για να ακολουθήσει κανείς στη ζωή του είναι η Αγία Γραφή, ειδικά η Καινή Διαθήκη. Αυτό συμβαίνει γιατί απαιτεί πράξεις όπως η αγάπη προς τον εχθρό και η βοήθεια χωρίς προσδοκία ανταλλάγματος, κάτι που είναι πολύ δύσκολο.
Ερμηνεία της Αγίας Γραφής
Η Αγία Γραφή είναι ο Άγιος Λόγος του Θεού. Εάν διαβάσουμε την Αγία Γραφή από μόνοι μας, υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα (99,99%) να κάνουμε λάθος. Είναι απαραίτητο να έχουμε έναν θεόπνευστο οδηγό, έναν Πατέρα της Εκκλησίας, ο οποίος με την καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος θα μας δείξει τον δρόμο, αποτρέποντας την πλάνη ή την αίρεση. Οι Πατέρες της Εκκλησίας και οι άγιοι είναι οι αυθεντίες στην ερμηνεία της Αγίας Γραφής και αυτούς πρέπει να ακολουθούμε.
Ο Απόστολος Πέτρος, στη Δεύτερη Επιστολή του (1:21), τονίζει ότι «ποτέ ως τώρα δεν ελέγχθη προφητεία με το νου και το θέλημα του ανθρώπου, αλλά οι άγιοι άνθρωποι του Θεού, οι προφήτες, εροφήτευσαν εμπνεόμενοι και καθοδηγούμενοι από το Άγιο Πνεύμα». Επίσης, ο Πέτρος επισημαίνει ότι «πάσα προφητεία γραφής ιδίας επιλύσεως ου γίνεται». Αυτό σημαίνει ότι κάθε προφητεία της Αγίας Γραφής δεν επιλύεται και δεν αποσαφηνίζεται κατά την προσωπική αντίληψη του καθενός, αλλά με τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος. Αυτός είναι ο λόγος που οι προφητείες που δίνονται από άτομα που στερούνται τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος, όπως αναφέρει ο ομιλητής, δεν επαληθεύονται ποτέ.
Γενικά Χαρακτηριστικά και Εμβέλεια
Η Αγία Γραφή είναι το δημοφιλέστερο και πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Έχει μεταφραστεί και κυκλοφορεί σε πάνω από 3.000 γλώσσες και διαλέκτους, γεγονός που υπογραμμίζει τον μοναδικό και ανεκτίμητο θησαυρό που αποτελεί για κάθε άνθρωπο προσωπικά και για όλους μαζί. Αυτό δεν θα μπορούσε να συμβεί διαφορετικά, καθώς έχει ουσιαστικά υπαγορευθεί και γραφτεί από τον ένα και μοναδικό συγγραφέα, το Πανάγιο Πνεύμα.