Ο Μέγας Κανών δείχνει ότι μέσα από την εξομολόγηση των ανθρώπινων πλημμελημάτων, ανοίγει ο δρόμος προς την αυτογνωσία, τη συντριβή και τη μετάνοια. Έτσι οδηγείται ο πιστός προς την πνευματική ίαση και ανανέωση.
Ο Μέγας Κανών, μέσα από την πλούσια υμνογραφία του, παρουσιάζει μια σειρά από αμαρτίες και λάθη που ο άνθρωπος διαπράττει, απομακρυνόμενος από τον Θεό. Αυτά, με στόχο την αφύπνιση της ψυχής και την καθοδήγησή της προς τη μετάνοια, αναφέρονται σε όλο το εύρος του Μεγάλου Κανόνα, τόσο άμεσα όσο και μέσω παραδειγμάτων από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη.
1. Αμαρτίες κατά του Θεού:
- Απιστία και Αμφιβολία: Ο ψαλμωδός εξομολογείται: “Εκλείσθη σοι ουρανός, ψυχή, και λιμός Θεού κατέλαβέ σε, ότε τοις Ηλιού του Θεσβίτου ως ο Αχαάβ ηπείθησας λόγοις ποτέ” .
- Παρακοή: Ο ψαλμωδός αναγνωρίζει πως έχει παραβεί τις εντολές του Θεού. “Ημάρτηκα, επλημμέλησα και ηθέτησα την εντολήν σου”.
- Βλασφημία: Ενώ δεν υπάρχει άμεση αναφορά σε βλασφημία, ο ψαλμωδός αναγνωρίζει πως έχει διαπράξει πράξεις που προσβάλλουν τον Θεό. “Ήμαρτον, ήμαρτον, ως οι πρίν του Ιωσήφ αδελφοί πεπρακότες τον της αγνείας καρπόν και τον της σωφροσύνης” .
2. Αμαρτίες κατά του Εαυτού:
- Αυθάδεια και Εγωισμός: Ο ψαλμωδός αναγνωρίζει την αυθάδεια του και την έλλειψη ταπείνωσης. “Υψήγορος νύν υπάρχω, θρασύς δε και την καρδίαν εική και μάτην· μη τώ Φαρισαίω συγκαταδικάσης με” . Η αυθάδεια καταδικάζεται και μέσα από το παράδειγμα του Οζά .
- Αλαζονεία: Η σύγκριση με τον Φαρισαίο και η αναγνώριση της ματαιοδοξίας υποδηλώνουν και την αμαρτία της αλαζονείας.
- Φιληδονία: Η απόλαυση των σαρκικών παθών και η έλλειψη εγκράτειας καταδικάζονται ως πηγές πνευματικής ρύπανσης. Ο ψαλμωδός ομολογεί “όλον εμπαθώς αμελών, ραθυμών, παρήλθον τον βίον” και “Την ουσίαν της ψυχής καταναλώσας ταις ασωτίαις, έρημός ειμι αρετών ευσεβών” .
- Λαγνεία: Η αχαλίνωτη σεξουαλική επιθυμία και η έλλειψη εγκράτειας καταδικάζονται. Ο ψαλμωδός προειδοποιεί: “βλέπε, μήπως όμοιόν τι πάθης λαγνεύουσα” .
- Απληστία και Φιλαργυρία: Η αγάπη για τα υλικά αγαθά και η απληστία αποτελούν εμπόδια στην πνευματική οδό. Ο ψαλμωδός, μέσω της σύγκρισης με τον Γιεζή, καταδικάζει την φιλαργυρία .
- Ραθυμία: Η έλλειψη προσπάθειας στην πνευματική ζωή εμφανίζεται ως ελάττωμα. “Την του Σαμψών ζηλώσασα ραθυμίαν, την δόξαν απεκείρω των έργων σου, ψυχή, προδούσα τοις αλλοφύλοις διά φιληδονίας την σώφρονα ζωήν και μακάριον” .
3. Αμαρτίες κατά του Πλησίον:
- Μοιχεία: Η παράβαση της συζυγικής πίστης αναφέρεται ως ένα από τα βαρύτερα αμαρτήματα. Ο ψαλμωδός, παραλληλίζοντας τον εαυτό του με τον Δαβίδ, ομολογεί “βέλει μέν τοξευθείς της μοιχείας” και “Συνήψε μέν ο Δαυΐδ ποτε ανομήματι την ανομίαν· φόνω γάρ την μοιχείαν εκίρνα” .
- Φόνος: Ο φόνος, η αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής, εμφανίζεται ως αποτέλεσμα της μοιχείας, μέσω του παραδείγματος του Δαβίδ “τώ δε δόρατι αλούς της του φόνου ποινής” .
- Αδικία: Η αδικία απέναντι στους άλλους καταδικάζεται μέσα από παραδείγματα όπως η αδελφοκτονία του Κάιν και η λιθοβολία του Λάμεχ .
- Ευθύνη για τις πράξεις των άλλων: Ο ψαλμωδός αναγνωρίζει την ευθύνη του όχι μόνο για τα προσωπικά του σφάλματα, αλλά και για εκείνα που προκάλεσε στους άλλους “Αλλ᾿ αυτή τα βαρύτερα των έργων νοσείς ταις κατά γνώμην ορμαίς” .
- Έλλειψη Φιλοξενίας: Ο ψαλμωδός αναγνωρίζει την αμαρτία του, σε αντίθεση με την φιλόξενη Σωμανίτιδα .
- Μίσος και Φθόνος: Η ζήλια για τον Ησαύ και η απόρριψη της αδελφικής αγάπης παρουσιάζονται ως αρνητικά συναισθήματα που οδηγούν σε αμαρτίες.
- Ψευδορκία και Απάτη: Ο ψαλμωδός αναγνωρίζει την αμαρτία του, σε αντίθεση με την ειλικρίνεια των αγίων. “Αγνώμονα, ψυχή την προαίρεσιν έσχες ως πρίν ο Ισραήλ” .
- Κλοπή: Ενώ δεν υπάρχει άμεση αναφορά σε κλοπή, η αναφορά στους “Γαβαωνίτας, τους απατηλούς λογισμούς” μπορεί να ερμηνευθεί ως μια έμμεση αναφορά σε αυτήν την αμαρτία.
Αντί επιλόγου
Ο Μέγας Κανών, μέσω μιας καταγραφής των αμαρτιών και λαθών του ανθρώπου, μας καλεί σε μια βαθιά ενδοσκόπηση και αυτοκριτική, ώστε να αναγνωρίσουμε τα δικά μας πνευματικά ελαττώματα και να στραφούμε προς τη μετάνοια και την κάθαρση . Ο στόχος είναι η επιστροφή στον Θεό .