Δείτε το βίντεο
Τα Μυστήρια και η Αγία Τριάδα στους Δεύτερους Χαιρετισμούς
Ο πατέρας Παύλος εξηγεί ότι οι τρεις εναπομείναντες χαιρετισμοί της σειράς αναφέρονται στα μυστήρια που προαναγγέλθηκαν, συγκεκριμένα το βάπτισμα, τον φωτισμό και το χρίσμα, τα οποία συμβολίζονται με τον όρο “πολύφωτον ποταμόν” και “πολύτων ποταμόν“. Επισημαίνει ότι σε αυτά τα μυστήρια γίνεται επίκληση της Αγίας Τριάδος, η οποία ενεργεί. Αυτή η παρουσία της Τριάδος καταργεί το “δυστο σχήμα τη Διάδα” που υπάρχει στους υπόλοιπους χαιρετισμούς των Αγίων. Στους συγκεκριμένους χαιρετισμούς, η παρουσία της Τριάδος συμβολίζει την Αγία Τριάδα.
Σχεδιάγραμμα και Ερμηνεία του Πρώτου Στίχου
Ο πατέρας Παύλος παρουσιάζει το σχεδιάγραμμα της δεύτερης στάσης, το οποίο έχει ως θέμα τη γέννηση, το φως, τη λάμψη, τους πιστούς, τους ανθρώπους που στράφηκαν στην κτίση, τους ειδωλολάτρες που ήταν θύματα του δαίμονος και λάτρεις θεών εθνών. Αναλύει τον πρώτο στίχο: “Ήκουσαν οι ποιμένες των αγγέλων υμνούντων την έσαρκο Χριστού παρουσία και δραμόντες ως προς ποιμένα εθεώρησίν τούτον ως αμνών άμωμον εν τη γαστρί Μαρίας ε βοσκηθέντα ήνμνούντες είπον χαίρε αμνού και επιμένου Μήτηρ χαίρε αυλή λογικήν προβάτων“.
Εξηγεί ότι οι ποιμένες άκουσαν τους αγγέλους να υμνούν την έλευση του Χριστού και έσπευσαν να τον δουν ως τον ποιμένα τους, παρομοιάζοντάς τον με “αμνών άμωμον” (άμωμο αρνί) στην κοιλιά της Μαρίας. Οι ποιμένες τον ύμνησαν λέγοντας “χαίρε αμνού και επιμένου Μήτηρ χαίρε αυλή λογικήν προβάτων“. Ο Χριστός χαρακτηρίζεται ως αμνός αλλά και ποιμένας. Είναι ο αμνός του Θεού για τον οποίο προφήτευσε ο προφήτης Ησαΐας, αυτός που θα θυσιαστεί για να εξαλείψει την αμαρτία του κόσμου. Αναφέρεται επίσης το Ευαγγέλιο κατά Ιωάννην, όπου ο Ιωάννης ο Βαπτιστής βλέπει τον Ιησού και λέει “ίδε ο αμνός του Θεού ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου“.
Η Παραβολή του Καλού Ποιμένα και οι Απόστολοι ως Ποιμένες
Για την ερμηνεία του όρου “ποιμήν“, ο πατέρας Παύλος αναφέρεται στην παραβολή του καλού ποιμένα από το Ευαγγέλιο κατά Ιωάννην. Παραθέτει τα λόγια του Ιησού: “Αμήν αμήν λέγω ημήν Ο μη εισερχόμενος δια της θύρας εις την αυλήν των προβάτων αλλά αναβαίνων αλλαχόθεν εκείνος κλέπτης εστί και ληστής Ο δε εισερχόμενος δια της θύρας ποιμήν εστί των προβάτων“. Εξηγεί ότι αυτός που δεν εισέρχεται από την θύρα αλλά από άλλο μέρος είναι κλέφτης, ενώ αυτός που εισέρχεται φανερά από την θύρα είναι ο πραγματικός ποιμένας των προβάτων. Ο Ιησούς λέει επίσης ότι έχει κι άλλα πρόβατα που δεν ανήκουν στο έθνος των Εβραίων και πρέπει να τα οδηγήσει και να τα ποιμάνει μαζί με τα άλλα ως καλός ποιμένας, και αυτά θα ακούσουν τη φωνή του.
Ωστόσο, δεν είναι μόνο ο Χριστός ποιμένας, αλλά και οι απόστολοι με τη σχετική άδεια του μόνου Ποιμένα. Ο Χριστός είπε στον Πέτρο “ποίμαινε τα πρόβατά μου“. Οι απόστολοι με τη σειρά τους τοποθετούσαν ποιμένες στις διάφορες εκκλησίες. Ο πατέρας Παύλος αναφέρει την προτροπή “Προσέχεται ουν εαυτοίς και παντί το ποιμνίω εν ω υμάς το Πνεύμα το Άγιον έθετο επισκόπους“. Επομένως, ποιμένες δεν λέγονται μόνο ο Χριστός και οι απόστολοι, αλλά και οι μετέπειτα επίσκοποι που έχουν ιερή υποχρέωση να ποιμαίνουν τον λαό που τους έχει εμπιστευτεί ο Θεός και να τον κατηχούν στην πίστη.
Η Υπεραγία Θεοτόκος ως Μητέρα και Αυλή των Λογικών Προβάτων
Συνεχίζοντας την ανάλυση του πρώτου στίχου, ο πατέρας Παύλος εξηγεί ότι η Υπεραγία Θεοτόκος είναι “Θεόνυμφος“. Έχει τον Χριστό ως νυμφίο στην καρδιά της. Είναι η μητέρα του Αμνού αλλά και του Ποιμένος. Εφόσον έχει τον Θεό στην καρδιά της, είναι και η ασφάλεια των πιστών αφού τους οδηγεί και τους προστατεύει. Επαναλαμβάνει τον στίχο “Χαίρε αμνού και επιμένως μήτηρ χαίρε αυλή λογική προβάτων“.
Η Θεοτόκος ως Αμυντήριο κατά των Αοράτων Εχθρών και Ανοικτήριο των Θυρών του Παραδείσου
Ο πατέρας Παύλος αναφέρεται σε έναν άλλο χαιρετισμό από τη Μεγάλη Παράκληση: “Χαίρε αοράτων εχθρών αμυντήριο χαίρε παραδείσου θυρών ανοικτήριον“. Εξηγεί ότι κάθε άνθρωπος προχωρά προς την πρώτη ανάσταση και οι αόρατοι εχθροί, οι δαίμονες, επιτίθενται με μανία. Η Θεοτόκος, με τη βοήθεια και την πρεσβεία της, μας βοηθάει να προχωρήσουμε πνευματικά.
Οι Χριστιανοί ως Στρατιώτες και τα Όπλα της Δικαιοσύνης
Ο πατέρας Παύλος αναφέρεται στην Β’ προς Κορινθίους επιστολή του Αποστόλου Παύλου, όπου λέει “εν λόγω αληθείας εν δυνάμει Θεού δια των όπλων της δικαιοσύνης των δεξιών και αριστερών“. Εδώ, ο απόστολος παρομοιάζει τους αποστόλους με στρατιώτες, οι οποίοι κηρύττουν την αλήθεια με τη δύναμη του Θεού και τα όπλα της δικαιοσύνης στα δεξιά και αριστερά. Φυσικά, δεν είναι μόνο οι απόστολοι αλλά και όλοι οι χριστιανοί στρατιώτες. Σε πολλά μέρη της Γραφής, οι πιστοί παρομοιάζονται με στρατιώτες, ενώ τα δεξιά και τα αριστερά όπλα είναι το σπαθί και η ασπίδα. Ο πατέρας Παύλος υπενθυμίζει ότι ο Απόστολος Παύλος έχει μιλήσει για την πανοπλία του Θεού.
Η Χαρά στον Ουρανό και τη Γη Εξαιτίας της Θεοτόκου και της Μετάνοιας
Ο πατέρας Παύλος αναφέρεται στον χαιρετισμό “Χαίρε ότι τα ουράνια συναγάλλεται τη γη Χαίρε του τα υπήγε συγχορεύει ο ουρανείς“. Εξηγεί ότι, όπως είδαμε στην πρώτη στάση, οι άγγελοι και οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τα μυστήρια του Θεού και για εμάς. Εξαιτίας της Θεοτόκου, αγάλλεται και πανηγυρίζει όλη η κτίση, άγγελοι και άνθρωποι, καθώς ο άνθρωπος παρουσιάζει τη γνήσια μετάνοια, αντιστεκόμενος στον εχθρό διάβολο, και αρχίζει να ανοίγεται η πόρτα του παραδείσου.
Ο πατέρας Παύλος κάνει μια στάση και τονίζει ότι το πρώτο και πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να κάνουμε πάντα είναι η μετάνοια. Δεν υπάρχει πιο σπουδαίο κλειδί για τον παράδεισο από τη μετάνοια. Εξηγεί μια αλυσίδα: κάνουμε αμαρτία, ο Χριστός μας καλεί να ηρεμήσουμε και να δούμε τι κάναμε, να μετανοήσουμε πραγματικά. Τότε μας δίνεται το κλειδί για τον παράδεισο. Αν δεν μετανοήσουμε σωστά, δεν θα εξομολογηθούμε σωστά και, κατά συνέπεια, δεν θα σωθούμε. Όλο το βάρος πέφτει στη μετάνοια, η οποία είναι το μυστικό της σωτηρίας. Ακόμη και πολλές προσευχές ή η αναζήτηση ενός πνευματικού γέροντα δεν μπορούν να μας σώσουν αν δεν έχουμε μετάνοια. Η αρχή της σωτηρίας είναι να καταλάβουμε τι έχουμε κάνει και να αρχίσουμε ξανά. Ο πατέρας Παύλος αναγνωρίζει ότι θα συνεχίσουμε να αμαρτάνουμε, αλλά υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην αμαρτία κατά λάθος και στην αμαρτία εξ επί τούτου. Το βασικότερο είναι η μετάνοια, για την οποία γίνεται πολύς λόγος μέχρι και το Μεγάλο Σάββατο.
Όταν εμείς μετανοούμε και ανοίγουμε την πόρτα του παραδείσου, τότε γίνεται χαρά στον ουρανό και ενώπιον των αγγέλων, διότι ο Κύριος έρχεται και βασιλεύει, ανορθώνοντας πνευματικά τον άνθρωπο. Οι ουρανοί ευφραίνονται και η γη αγάλλεται. Όταν μετανοούμε πραγματικά, ο Κύριος έρχεται να βοηθήσει τον άνθρωπο που μετανοεί και να του δώσει δύναμη. Ο πατέρας Παύλος αναφέρεται στον Ψαλμό 95, στίχοι 10-13, ο οποίος λέει ότι ο Κύριος βασίλευσε και ανόρθωσε την οικουμένη, θα κρίνει τους λαούς με δικαιοσύνη, οι ουρανοί θα ευφρανθούν, η γη θα αγαλλιάσει, η θάλασσα θα σαλευθεί με χαρά, και όλα θα χαρούν ενώπιον του Κυρίου που έρχεται να κρίνει τη γη.
Αμαρτία κατά Λάθος και Εξ Επί Τούτου
Ο πατέρας Παύλος απαντά σε μια ερώτηση σχετικά με την αμαρτία κατά λάθος. Διευκρινίζει ότι δεν υπάρχει αμαρτία κατά λάθος με την έννοια να κάνουμε κάτι που νομίζουμε σωστό αλλά είναι αμαρτία. Ως παράδειγμα αναφέρει το να φάει κάποιος κρέας κατά λάθος. Ωστόσο, αν κάποιος πέσει στην αμαρτία από άγνοια, ο Κύριος τον βοηθάει, ενώ αν το κάνει εν γνώσει του, υπάρχει δόλος.
Η Θεοτόκος και οι Άγιοι ως Στόματα που Κηρύττουν τον Χριστό
Ο πατέρας Παύλος αναλύει τον χαιρετισμό “Χαίρε των αποστόλων του ασήγει το στόμα Χαίρε των αθλοφόρων του ανήκει το θάρσος“. Εξηγεί ότι όταν ο άνθρωπος γεμίζει Χριστό, που είναι το επόμενο βήμα μετά τη μετάνοια και την αλλαγή του τρόπου σκέψης, τότε αρχίζει να κηρύττει τον Χριστό, να ευαγγελίζεται και να διακηρύττει τα θαυμάσια και τις ευεργεσίες του Θεού. Αυτός ο χαιρετισμός είναι μαρτυρία Χριστού. Η Θεοτόκος είναι αιτία και βοηθός στο “ασήγητον στόμα” (ακατάπαυστο στόμα) των αποστόλων, των συγχρόνων τους και όλων των επόμενων. Το στόμα όλης της ευλαβούς κτίσεως προσφέρει ακατάπαυστα δοξολογία και ευλογία στον Κύριο. Αναφέρει τον Ψαλμό 33: “Ευλογήσω τον Κύριον εν παντί καιρώ δια παντός η αινεσίς αυτού εν τω στόματί μου“. Στη γλώσσα της Αγίας Γραφής, “ευλογήσω” σημαίνει “δοξολογώ” και όχι ότι δίνουμε εμείς ευλογία στον Θεό. Ο Ησαΐας φωνάζει ότι όχι μόνο οι άνθρωποι αλλά και η αγγελική κτίση έχει ακατάπαυστο στόμα προς τον Κύριο, όπως λέει στο 6ο κεφάλαιο: “Και έκραγεν έτερος προς έτερον και έλεγον άγιος άγιος άγιος Κύριος Σαββαώθ πλήρης πάσα η γη της δόξης αυτού“.
Η Ένδυση της Δόξας και η Θέωση
Ο πατέρας Παύλος εξηγεί τον χαιρετισμό “Χαίρε στερών της πίστεως έρισμα χαίρε λαμπρών της χάριτος γνώρισμα“. Καθώς ο άνθρωπος προχωρεί προς την ένδυση της δόξας (ενεδύθημεν δόξα), γίνεται ο ίδιος στήριγμα της πίστεως και γνώρισμα της χάριτος και στη συνέχεια προσκαλεί τους άλλους να γίνουν το ίδιο. Η Θέωση είναι αυτή η ένδυση της δόξας. Μόλις ο άνθρωπος μετανοήσει, γεμίσει Χριστό και αρχίσει να ακολουθεί τις εντολές του, οδεύει προς τη θέωση. Για να φτάσει όμως στη θέωση, χρειάζεται το στήριγμα της πίστεως και τη δουλειά στις αρετές. Η Θεοτόκος είναι λίθος πίστεως και στεραιό θεμέλιο για εμάς ένεκα του Κυρίου. Αναφέρεται στην Β’ προς Τιμόθεον επιστολή: “Ο μέντοι στερεός θεμέλιος του Θεού έστηκεν έχων την σφραγίδα ταύτην έγνω Κύριος τους όντας αυτού και αποστέτω από αδικίας πας ονομάζων το όνομα Κυρίου“. Η ορθή πίστη σημαίνει να ακολουθούμε αυτά που λέει η ορθοδοξία και όχι τους δικούς μας νόμους. Όταν ο άνθρωπος ενωθεί με τον Θεό, γίνεται στεραιός θεμέλιος λίθος του Θεού, σκεύος τιμής. Αναφέρεται στην προς Ρωμαίους επιστολή, όπου γίνεται λόγος για σκεύος εις τιμήν, παρασκευασμένο εις δόξαν, και είναι παράδειγμα για εμάς. Έχοντας τη χάρη, ο άνθρωπος μεταμορφώνεται και γίνεται παράδειγμα για όλους μας, όπως οι άγιοί μας. Δεν μπορούμε να βρούμε τον παράδεισο κάνοντας κάτι διαφορετικό από αυτό που έκαναν οι άγιοι. Ο πατέρας Παύλος υπενθυμίζει ότι πολλοί άγιοι και μάρτυρες έζησαν την περίοδο των διωγμών, υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια για την πίστη τους στον Χριστό και παρόλα αυτά δεν τον αρνήθηκαν. Στη σημερινή εποχή δεν έχουμε τέτοιους διωγμούς, αλλά παρόλα αυτά αφήνουμε την πίστη.
Η Πρώτη Ανάσταση και η Νίκη κατά του Άδη
Ο πατέρας Παύλος αναλύει τον χαιρετισμό “Χαίρε δυής εγυμνώθη ο άδης Χαίρε διής ενεδίθημεν εν δόξα“. Εντέλει, ο άνθρωπος οδηγείται και οδηγεί τους άλλους στην πρώτη ανάσταση και ενδύεται δόξα. Η πρώτη ανάσταση δεν πρέπει να συγχέεται με την ανάσταση του Μεγάλου Σαββάτου ή με πολλές αναστάσεις. Η πρώτη ανάσταση επιτελείται όταν ο άνθρωπος αποδέχεται τον Χριστό και μετανοεί. Σε αυτόν, ο δεύτερος θάνατος, δηλαδή η κόλαση, δεν έχει εξουσία. Με την πτώση, ο άνθρωπος γυμνώθηκε από τη δόξα και ο άδης ενδύθηκε νίκη στον Αδάμ. Ήρθε ο Χριστός, ο νέος Αδάμ, και η σωτηρία προσφέρεται, αλλά δεν είναι μηχανική διαδικασία. Ο απομακρυσμένος από τον Θεό άνθρωπος είναι γυμνός από την πρώτη στολή, και ο άδης είναι ακόμη ενδεδυμένος στη νίκη. Με την ενανθρώπηση, δια της Θεοτόκου, ο άνθρωπος λαμβάνει τις επαγγελίες, σώζεται σώμα και ψυχή και θεώνεται. Ο άδης απογυμνώνεται από τη νίκη του και ο άνθρωπος ενδύεται αυτή τη νίκη κατά του θανάτου. Ο πατέρας Παύλος αναφέρεται στον Ωσηέ: “Πού εστιν αι μάστιγές σου; Πού εστιν, θάνατε, το κέντρον σου;“. Παραθέτει επίσης λόγια του Θεού από τον Ησαΐα (61ο κεφάλαιο), όπου ο Θεός δηλώνει ότι αγαπά τη δικαιοσύνη και μισεί τις άδικες αρπαγές, θα δώσει στους δίκαιους ανταμοιβή και θα συνάψει αιώνια διαθήκη. Η γενιά των δικαίων θα γίνει ονομαστή μεταξύ των εθνών και όλοι θα γνωρίσουν ότι είναι ευλογημένη από τον Θεό. Η ψυχή του δικαίου θα αγαλλιάσει στον Κύριο, ο οποίος τον έντυσε με το ένδυμα της σωτηρίας και χαράς. Στον Ησαΐα (61ο κεφάλαιο) αναφέρεται ότι το Πνεύμα Κυρίου είναι επάνω στον προφήτη για να ευαγγελίσει τους πτωχούς, να γιατρέψει τους συντετριμμένους, να κηρύξει στους αιχμαλώτους άφεση και στους τυφλούς να βλέψουν. Αυτά τα λόγια είπε ο Χριστός ότι εκπληρώνονται όταν δίδασκε στη συναγωγή. Αυτός ο πρώτος στίχος από το 61ο κεφάλαιο του Ησαΐα αναφέρεται στην ενανθρώπηση του Κυρίου.
Οι Μάγοι και οι Χαιρετισμοί στον Προφήτη Ησαΐα
Στον Ησαΐα (61ο κεφάλαιο) βλέπουμε μια σειρά χαιρετισμών με διαφορετικά λόγια για την Παναγία και τον Χριστό. Ο Ησαΐας είναι ο μόνος προφήτης που έχει τέτοιους χαιρετισμούς. Ο πατέρας Παύλος αναφέρεται στον στίχο “Θεοδρόμων αστέρι θεωρήσαντες μάγοι τούτω ηκολουθήσαν” και εξηγεί ότι οι μάγοι, ακολουθώντας το αστέρι, έφθασαν στον “άφθαστον” και του προσέφεραν δώρα. Οι μάγοι αναφώνησαν λέγοντας τους χαιρετισμούς που λέμε κι εμείς συχνά αλλά δεν ξέρουμε ότι είναι χαιρετισμοί για την Παναγία και τον Χριστό: “Δεύτε προσκυνήσωμεν και προσπέσωμεν τω βασιλεί ημών Θεώ. Δεύτε προσκυνήσωμεν και προσπέσωμεν Χριστώ τω βασιλεί ημών Θεώ. Δεύτε προσκυνήσωμεν και προσπέσωμεν αυτώ Χριστώ τω βασιλεί και Θεώ ημών“. Αυτοί είναι οι χαιρετισμοί στο 61ο κεφάλαιο του Ησαΐα. Μόλις οι μάγοι έφθασαν στον άφθαστο, προσκύνησαν τον Χριστό, τον βασιλιά και Θεό τους. Οι χαιρετισμοί της Παναγίας είναι μια επιτομή Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Ο προφήτης Σέης είχε πει ότι θα προσκυνήσουν όλοι οι βασιλείς της γης, και όταν έφθασαν οι μάγοι, προσκύνησαν τον Χριστό. Ο Χριστός είναι βασιλιάς που βασιλεύει στον οίκο του Ιακώβ εις τους αιώνας. Στο τέλος του Ευαγγελίου κατά Λουκάν αναφέρεται ότι είναι ο ήλιος της δικαιοσύνης, όπως λέει ο προφήτης Μαλαχίας, και φώτισε τον κόσμο. Ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής λέει ότι είναι το φως το αληθινόν που φωτίζει πάντα άνθρωπο ερχόμενο εις τον κόσμο. Ο όρος “φαεινός άναξ” ταιριάζει τόσο στον Χριστό όσο και φιλολογικά στον οίκο, όπου έχουμε αστέρα, έγκλη, λύχνον και φαεινόν. Ωστόσο, ο λόγος “φαεινός άναξ” δεν είναι ακριβής, διότι οι μάγοι δεν έψαχναν τον φωτεινό βασιλιά του Μαλαχία αλλά τον “Ελκιμπορ” στα εβραϊκά, που σημαίνει “Θεός ισχυρός” στα ελληνικά. Το προφητικό απόσπασμα λέει “παιδίον εγεννήθη ημίν, υιός και εδόθη ημίν ου η αρχή εγεννήθη επί του ώμου αυτού και καλείται το όνομα αυτού μεγάλης βουλής άγγελος, θαυμαστός σύμβουλος, Θεός ισχυρός, εξουσιαστής, άρχων ειρήνης, πατήρ του μέλλοντος αιώνος” (Ησαΐας 9:6). Οι μάγοι αναζητούσαν τον Θεάνθρωπο, τον νεογέννητο βασιλιά της προφητείας του Ησαΐα, γνωρίζοντας τις προφητείες του. Στον Ψαλμό 131 (132), υπάρχει ακρίβεια στην έκφραση “κραταιός άναξ“, που συνδυάζει το “Θεός ισχυρός” και το “παιδίον εγεννήθη” και τον βασιλεύοντα νεογέννητο βασιλιά των Ιουδαίων που θα προσκυνήσουν όλοι οι βασιλείς της γης. Ο Χριστός είναι ισχυρός βασιλιάς, καταθεωμένος άναξ, “Ελκιμπορ“, Θεός τέλειος και τέλειος άνθρωπος, δηλώνοντας τον Θεάνθρωπο.
Συμφωνία με Άλλους Προφήτες
Ο προφήτης Ιερεμίας αναφέρει επίσης τον ερχόμενο βασιλιά του Ισραήλ (Ιερεμίας 23:5). Ο Χριστός ως Θεός είναι βασιλιάς μέγας και ως άνθρωπος γεννήθηκε βασιλιάς από βασιλική οικογένεια, πραγματικός απόγονος του Δαυίδ δια της Κυρίας Θεοτόκου και του Ιωσήφ. Όλοι οι βασιλιάδες θα του προσφέρουν φόρο υποτελείας και θα τον προσκυνήσουν. Είναι ο γεννημένος βασιλιάς που καλωσόρισαν οι Ισραηλίτες με βάγια φοινίκων, κραυγάζοντας “Ωσαννά ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου ο βασιλεύς του Ισραήλ“. Είναι ο προφητευμένος βασιλιάς που καθόταν σε γαϊδουράκι τότε και θα έρθει και στο μέλλον. Η βασιλεία του Χριστού είναι παρούσα και την είδαν αυτόπτες μάρτυρες, οι απόστολοι. Δεν είναι μια βασιλεία που θα έρθει, αλλά είναι οντολογική και πραγματική. Η βασιλεία του Θεού είναι πιο πραγματική από τον ομιλητή. Όσοι θέλουν να τη βρουν θα τη βρουν, και όσοι θέλουν να τη χάσουν θα τη χάσουν από μόνοι τους. Όλοι οι χαιρετισμοί διδάσκουν πώς μπορεί ο άνθρωπος να κερδίσει τη βασιλεία των ουρανών: με τη μετάνοια, την ένδυση του Χριστού, τη στήριξη στην πίστη και την εργασία στις αρετές.
Το Πρόσφορο ως Έργο Ελεημοσύνης και η Σημασία της Μετάνοιας
Ο πατέρας Παύλος αναφέρεται σε κάποιον που έγραψε ότι ζυμώνει πρόσφορο με τη γυναίκα του και τους ακούει. Αυτό που κάνουν είναι ελεημοσύνη, το δώρο τους για την εκκλησία. Χωρίς αυτό το δώρο, δεν θα μπορούσε να τελεστεί η λειτουργία. Αυτό το δώρο πρέπει να συνοδεύεται από μετάνοια. Αν δεν έχουμε μετανοήσει μέχρι τώρα, είναι μια καλή αρχή να το κάνουμε. Η πόρτα του παραδείσου δεν θα ανοίξει αλλιώς. Ο πατέρας Παύλος εκφράζει την αντίθεσή του στα πρόσφορα του φούρνου. Το πρόσφορο πρέπει να συνδεθεί με προσευχή και πνευματική εργασία, αλλιώς είναι απλώς ένα ψωμί με σφραγίδα. Ο πατέρας Παύλος πιστεύει ότι είναι ευκαιρία, ακούγοντας τους χαιρετισμούς στην εκκλησία, να κάνουμε μια συμφωνία με τον Θεό, όπου εμείς θα βρεθούμε στα χέρια Του και Εκείνος θα μας δώσει τη σωτηρία.