Τόμοι Α και Β
Εκδόσεις Ψυχογιός, 2020
Σελ. 656 + 747
Το 2020 έχει ανακηρυχθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως Έτος Αντώνη Σαμαράκη.
Οι εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ προχώρησαν σε νέες καλαίσθητες εκδόσεις όλου του έργου του με ανανεωμένα εξώφυλλα που σχεδίασε ο Θάνος Κακολύρης τιμώντας το Έτος Αντώνη Σαμαράκη. Παράλληλα επιμελήθηκαν τη δίτομη έκδοση των Απάντων του έργου του, μια έκδοση εξαιρετική που δίνει την ευκαιρία στο αναγνωστικό κοινό να έχει ολοκληρωμένο το έργο του σημαντικού αυτού Έλληνα λογοτέχνη στη βιβλιοθήκη του, αφού, σήμερα, δεκαεπτά χρόνια μετά τον θάνατό του ο Σαμαράκης εξακολουθεί να είναι παρών και να επιμένει ότι ο κόσμος μπορεί να αλλάξει μόνο καταπαλεύοντας με όλες του τις δυνάμεις την αδικία.
Ο Α Τόμος περιλαμβάνει τα Διηγήματα Ζητείται ελπίς και Αρνούμαι, επίσης τα μυθιστορήματα Σήμα κινδύνου και το Λάθος.
Ο Β Τόμος περιλαμβάνει τα Διηγήματα Το διαβατήριο, Η κόντρα, Αυτοβιογραφία 1919-, το μυθιστόρημα Εν ονόματι και Ποιήματα.
Στηριγμένο το έργο του Αντώνη Σαμαράκη σε έναν άξονα πανανθρώπινων αξιών γίνεται, ιδιαίτερα στις μέρες μας, επίκαιρο και παραμένει διαχρονικό αφού όλα όσα ταλανίζουν τον άνθρωπο δεν άλλαξαν στον πέρασμα του χρόνου, απεναντίας παραμένουν το ίδιο βασανιστικά και επικίνδυνα και το φάσμα της πείνας, της εξαθλίωσης, του πολέμου, της απανθρωπιάς συνεχίζει να πλανάται κραταιό πάνω από την ανθρωπότητα. Ο Σαμαράκης σε όλη τη διάρκεια της συγγραφικής του πορείας αλλά και της ζωής του μετατρέπεται σε μια καταγγελτική κραυγή που υψώνεται στο διηνεκές για να καταδηλώσει τα κακώς κείμενα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ξαναδιαβάζοντας στις μέρες μας το σύνολο του έργου του δεν γίνεται να μην αντιληφθεί ο σύγχρονος αναγνώστης την απαράλλακτη και απογοητευτική επικαιρότητα της κοινωνικής του διαμαρτυρίας. Και τον παραλογισμό της αταλάντευτης αδιαφορίας του ανθρώπου μπροστά στην τραγική πορεία της ανθρωπότητας που τον στοιχειώνει, επειδή ο μεγαλύτερος φόβος για τον Αντώνη Σαμαράκη είναι η κοινωνική απάθεια μπροστά στα προβλήματα. Η αδράνεια απέναντι στην εξαθλίωση, ο εφησυχασμός.
Με κορυφαίο στη δική του συνείδηση τον ανθρωπισμό και την αστείρευτη προσφορά σε αυτόν, ο Αντώνης Σαμαράκης έγινε η φωνή όλων των ανθρώπων με την ίδια ανησυχία. Και αν στις μέρες μας το έργο του παραμένει σπαρακτικά επίκαιρο είναι επειδή ανοίγοντας τις σελίδες των βιβλίων του ο σημερινός άνθρωπος βρίσκει τη δική του σκέψη, ακούει τη δική του φωνή. Νιώθει ότι υπάρχει ένας συγγραφέας που επιτέλους έχει λόγο να διατρανώσει απέναντι σε ό,τι υποβαθμίζει τη ζωή του. Που κατευθύνει τις λέξεις του κατευθείαν στον στόχο τους και αυτός ο στόχος δεν είναι άλλος από την αφύπνιση της κοινωνικής συνείδησης.
Ο Σαμαράκης ξεκινάει τη συγγραφική του πορεία ως ποιητής και μάλιστα ως χριστιανός ποιητής. Το χριστιανικό του υπόβαθρο θα πάρει γρήγορα τη μορφή ενός τρυφερού οικουμενικού ανθρωπισμού και η πεζογραφική του παραγωγή θα περιστραφεί γύρω από φλέγοντα ζητήματα της μεταπολεμικής επικαιρότητας (ολοκληρωτισμός, ειρήνη, πυρηνικά, αλλοτρίωση κλπ).
Κάθε βιβλίο του συγγραφέα στηρίζεται σε μια λέξη-κλειδί που ως επαναλαμβανόμενο μοτίβο δίνει και τον τόνο του βιβλίου: Σήμα κινδύνου, Αρνούμαι, Το λάθος, Το διαβατήριο, Η κόντρα, Εν ονόματι.
Το πιο σημαντικό έργο του Σαμαράκη είναι το Λάθος, ένα ευρηματικό αστυνομικό-ψυχολογικό θρίλερ που εκδίδεται την κατάλληλη στιγμή μέσα στην πολιτική κρίση (1965) που προετοιμάζει τη δικτατορία. Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε σταθμό στη μεταπολεμική νεοελληνική λογοτεχνία. Ένα σκληρό χτύπημα κατά του ολοκληρωτισμού. ΤΟ ΛΑΘΟΣ συγκλονίζει αλλά συγχρόνως δίνει κουράγιο. Η τέχνη του Σαμαράκη ποτέ δεν ξεπέφτει σε αυτοεπίδειξη αλλά προχωρεί ανεπαίσθητα και χωρίς να πιέζει τον αναγνώστη.
Η πεζογραφία του Αντώνη Σαμαράκη τοποθετείται στο χώρο της κοινωνικής καταγγελίας. Μέσα από τα έργα του προβάλλει έντονη η αγωνία για την πορεία του σύγχρονου κόσμου, η κοινωνική συνείδηση και η ανθρωπιστική κοσμοθεωρία του συγγραφέα. Η γλώσσα του είναι απλή, χωρίς επιτηδευμένο ύφος, ξεχωρίζει κυρίως για την πυκνότητα των νοημάτων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν η ευρηματικότητα στην εξέλιξη και το τέλος της δράσης και η συχνή χρήση οπτικής χρήσης του λόγου (κείμενα δακτυλογραφημένα, σκίτσα, κ.α.).
Το 1970, του αρνήθηκαν τη χορήγηση διαβατηρίου και απαγόρευσαν την έξοδό του από την Ελλάδα «για σοβαρούς λόγους δημοσίας τάξεως και δημοσίου συμφέροντος». Στη γενική Ασφάλεια όπου με κάλεσαν, λέει ο Σαμαράκης, είδα τον «φάκελό μου», δηλαδή όλα τα στοιχεία και τις πληροφορίες για μένα που συγκέντρωναν επί πολλά χρόνια οι υπηρεσίες ασφαλείας – και μάλιστα, όχι μόνο όταν στην Ελλάδα είχαμε δικτατορία, πράγμα που δυστυχώς μας προέκυψε πολλές φορές αλλά και σε καιρούς δημοκρατικής διακυβέρνησης.
Για τη Λογοτεχνία, λέει ο Σαμαράκης: Η λογοτεχνία είναι χαρά. Σκληρή βέβαια και μελαγχολική η θέα της ανθρώπινης παράνοιας και ζούγκλας, αυτήν ακριβώς την πραγματικότητα η λογοτεχνία οφείλει πιστά να εικονίζει. Μέσα όμως από τη σύγχυση και τα αντίμαχα ρεύματα της ενδόμυχης ζωής και της κοινωνικής συνοίκησης, η λογοτεχνία τείνει οπωσδήποτε στη χαρά και έχει τη δύναμη να μπολιάζει τις καρδιές με την αλλιώτικη τούτη χαρά. Και κάτι ακόμα, πολύ σημαντικό: χτίζει γέφυρες βαθύτερης επικοινωνίας με τον άλλον, τον δέκτη. Ανοίγει μαζί του διάλογο.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ (1919-2003)
Ο Αντώνης Σαμαράκης του Ευριπίδη και της Ανδριανής γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου σπούδασε νομικά (1937-1941). Από το 1935 ως το 1963 εργάστηκε στο Υπουργείο Εργασίας, θέση από την οποία παραιτήθηκε με την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά και στην οποία επέστρεψε το 1945. Συμμετείχε ως εκπρόσωπος της χώρας μας σε διεθνείς συναντήσεις για θέματα εργασιακά και μεταναστευτικά. Το 1963 παντρεύτηκε την Ελένη Κουρεμπανά. Την περίοδο 1968-1969 ηγήθηκε αποστολής εμπειρογνωμοσύνης στις χώρες της Αφρικής μετά από ανάθεση της Διεθνούς Ομάδας Εργασίας. Ως εκπρόσωπος της Ουνέσκο ταξίδεψε στην Αιθιοπία και δραστηριοποιήθηκε με άρθρα του για τη διεθνή κινητοποίηση υπέρ της επίλυσης των προβλημάτων των κατοίκων της χώρας.
Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1930 ως ποιητής από τις στήλες των περιοδικών “Παιδικός κόσμος” και “Διάπλασις των Παίδων”. Ακολούθησαν δημοσιεύσεις του στις σελίδες της “Νέας Εστίας” και άλλων περιοδικών, όπως το “Ξεκίνημα”, και τα “Νεοελληνικά Γράμματα”. Συνεργάστηκε επίσης με το περιοδικό “Ακτίνες” μετά τον πόλεμο του 1940. Το 1954 εκδόθηκε η πρώτη του συλλογή διηγημάτων με τίτλο Ζητείται ελπίς. Ακολούθησαν πέντε ακόμη βιβλία του, τα οποία γνώρισαν πολλές επανεκδόσεις και μεταφράσεις σε ξένες γλώσσες. Τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο διηγήματος (1962 για το “Αρνούμαι”), το Βραβείο των Δώδεκα – Έπαθλο Κώστα Ουράνη (1966 για “Το λάθος”), το Μέγα Βραβείο Αστυνομικής Λογοτεχνίας στη Γαλλία (1970 για “Το λάθος”). Τιμήθηκε επίσης για τη συνολική προσφορά του από τη διοργάνωση Europalia (1982) και με το Σταυρό του Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών (1995). Μετά τη μεταπολίτευση δημοσίευσε κείμενα κοινωνικού και πολιτικού περιεχομένου στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Διηγήματά του έγιναν σενάρια για κινηματογραφικές ταινίες. Ταινία έγινε επίσης “Το λάθος” από τον Peter Fleischmann.
Τραχανάς Κώστας
