Εκδόσεις Opera, 2018
Σελ. 514
Ζούμε σε μια χώρα απαράμιλλης ομορφιάς, που μας έχει δώσει το μεγαλύτερο δώρο: τη «γλώσσα την ελληνική… στις αμμουδιές του Ομήρου», όπως λέει ο Ελύτης.
Η γλώσσα αναπαράγει την πραγματικότητα. Η πραγματικότητα δημιουργείται εκ νέου με τη μεσολάβηση της γλώσσας. Η γλώσσα αναπαράγει τον κόσμο, αλλά θέτοντας τον κάτω από τη δική της οργάνωση. Είναι ο λόγος, έτσι όπως τον είδαν και τον κατανόησαν οι αρχαίοι Έλληνες. Λόγος και λογική μαζί. Η πραγματική εξουσία που κυβερνάει σήμερα τον πλανήτη και που μπορεί να επιβάλει τον λόγο της σαν μοναδική αλήθεια, είναι το κεφάλαιο. Πρέπει λοιπόν να ξαναεπινοήσουμε τον λόγο-λογική για να μπορέσουμε να προσανατολιστούμε. Και αυτό είναι το πιο δύσκολο πράγμα στη ζωή του ανθρώπου. Γιατί αυτό σημαίνει ανάγνωση-κατανόηση-ανυπακοή στον κυρίαρχο λόγο.
Η αθηναϊκή πολιτεία στηριζόταν σε τρεις πυλώνες: στο γυμνάσιο, το θέατρο και το ρητοδιδασκαλείο. Ένα ίχνος αυτής της τριχοτόμησης το έχουμε ακόμη και σήμερα, στη σημερινή κοινωνία του θεάματος, που ανεβάζει στο βάθρο της διασημότητας τρεις κατηγορίες ανθρώπων: αθλητές, ηθοποιούς ή τραγουδιστές και πολιτικούς. Από τις τρεις αυτές κατηγορίες η τρίτη υπήρξε πάντα η πιο ισχυρή, γιατί είχε υπό τον έλεγχό της το πιο δυνατό όπλο: τη γλώσσα. Από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, ο έλεγχος της γλώσσας ήταν το βασικό διακύβευμα, ακόμα και την περίοδο της φεουδαρχίας.
Το βιβλίο «Η έβδομη λειτουργία της γλώσσας» είναι μια ιστορία πάνω στην εξουσία που μπορεί να ασκήσει η γλώσσα και να θεατροποιήσει το παιχνίδι της ρητορικής. Η γλώσσα είναι ένας κώδικας. Μεγάλο μέρος αυτού του βιβλίου στηρίζεται στο βιβλίο «Δοκίμια γενικής γλωσσολογίας» του Ρώσου γλωσσολόγου Ρόμαν Γιάκομπσον (ιδρυτή του κινήματος, που ονομάζεται Στρουκτουραλισμός). Μαζί με τον Σωσσύρ, τον Πιρς και τον Χιέμσλεφ είναι, χωρίς αμφιβολία, ο Γιάκομπσον, ο πιο σημαντικός θεωρητικός μεταξύ των θεμελιωτών της γλωσσολογίας.
Ο Γιάκομπσον συνόψισε την επικοινωνιακή διαδικασία σ’ ένα σχήμα που περιλαμβάνει τα εξής στοιχεία: πομπός, δέκτης, μήνυμα, συμφραζόμενα, δίαυλος και κώδικας. Με αφετηρία αυτό το σχήμα ανέδειξε τις διαφορετικές λειτουργίες της γλώσσας. Την αναφορική λειτουργία, την «συγκινησιακή» ή «εκφραστική», την «βουλητική» λειτουργία, την «φατική» λειτουργία, τη «μεταγλωσσική» λειτουργία και την «ποιητική» λειτουργία. Δηλαδή έξι λειτουργίες της γλώσσας. Μια έβδομη λειτουργία της γλώσσας είναι πιθανή και ονομάζεται «επικλητική» λειτουργία.
«Η έβδομη λειτουργία της γλώσσας» είναι μια μέθοδος, ένα μυστικό κι ανίκητο όπλο. Είναι κάτι σαν κλειδί. Ο Γιάκομπσον το περιέγραψε με τον όρο «επιτελεστική λειτουργία». Είναι μια τεχνική, με την ελληνική σημασία της λέξης. Είναι μια τέχνη. Πράξις, ποίησις…
Γιατί όλοι ψάχνουν να βρουν την έβδομη λειτουργία της γλώσσας του Γιάκομπσον, αφού είναι διαθέσιμες οι λειτουργίες του Τ. Λ. Ώστιν; Οι εργασίες του Ώστιν είναι καθαρά περιγραφικές. Σου εξηγούν πώς λειτουργεί το πράγμα μα όχι τι πρέπει να κάνεις εσύ για να λειτουργήσει. Η θεωρία του Ώστιν είναι η επιτελεστικότητα. Το προσλεκτικό και το διαλεκτικό. Όταν ο λόγος γίνεται πράξη. Πώς κάνουμε πράγματα μιλώντας… Πώς κάνουμε τους άλλους να κάνουμε πράγματα απλώς μιλώντας τους. Ενώ η έβδομη λειτουργία του Γιάκομπσον δεν είναι περιγραφική. Η έβδομη λειτουργία της γλώσσας είναι η επιτελεστική λειτουργία, που επιτρέπει σ’ όποιον την κατέχει να πείθει οποιονδήποτε σε οποιαδήποτε περίσταση. Είναι ένας μηχανισμός χειραγώγησης. Ο κάτοχος μιας τέτοιας λειτουργίας της γλώσσας θα ήταν εν δυνάμει κυρίαρχος του κόσμου. Η δύναμή του θα ήταν άνευ ορίων και όρων. Θα μπορούσε να βγαίνει νικητής σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις, να συνεγείρει τα πλήθη, να προκαλεί εξεγέρσεις, να κατακτά όλες τις γυναίκες, να πουλάει όποιο προϊόν βάζει ο νους μας, να χτίζει αυτοκρατορίες, να εξαπατά όλη την υφήλιο, να παίρνει ό,τι θέλει σε οποιαδήποτε συγκυρία!!!
Ο επιθεωρητής, της εσωτερικής υπηρεσίας πληροφοριών της γαλλικής αστυνομίας, Ζακ Μπαγιάρ, αναλαμβάνει να εξιχνιάσει ένα αυτοκινηστικό δυστύχημα: στις 25 Φεβρουαρίου 1980, ο Ρολάν Μπαρτ παρασύρθηκε από ένα φορτηγό αυτοκίνητο τη στιγμή που διέσχιζε μια διάβαση πεζών, ενώ είχε μόλις τελειώσει το γεύμα του με τον Φρανσουά Μιτεράν στην οδό Μπλαντ-Μαντώ. Επάνω στον Ρολάν Μπαρτ δεν βρέθηκαν ούτε τα χαρτιά του ούτε τα κλειδιά του.
Ο Ρολάν Μπαρτ ήταν ο μεγαλύτερος κριτικός του 20ου αιώνα, ήταν καθηγητής στο College de France, σημειολόγος, γλωσσολόγος, συγγραφέας και αναλυτής της ρητορικής τέχνης.
Ο Ζακ Μπαγιάρ αναλαμβάνει να διελευκάνει την υπόθεση και εισχωρεί στους κύκλους της γαλλικής διανόησης της δεκεατίας του ΄80. Πολύ γρήγορα καταλαβαίνει ότι δεν κατέχει τον κώδικα επικοινωνίας με τη γαλλική διανόηση, γι΄ αυτό ζητάει την βοήθεια ενός νεαρού καθηγητή πανεπιστημίου στη σημειολογία, του Σιμόν Χέρτσογκ, για να χρησιμεύσει ως διερμηνέας της ακατάληπτης γλώσσας.
Τον Σιμόν Χέρτσογκ παραλίγο να τον μαχαιρώσει μέσα σε μια βιβλιοθήκη, μια νύχτα ένας γλωσσοφιλόσοφος, o Σιμόν βγαίνει σώος από μια βομβιστική επίθεση στην Μπολόνια, συνάντησε τον Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν στο Ελυζέ, τον Μισέλ Φουκώ σε μια σάουνα για γκέι, πήρε μέρος σε μια καταδίωξη με αυτοκίνητα, έπεσε θύμα απόπειρας δολοφονίας, αλλά σώθηκε από δύο μυστηριώδεις γιαπωνέζους, που οδηγούν ένα Renault Fuego, είδε έναν άνδρα να σκοτώνει κάποιον με μια ομπρέλα που εκτόξευε δηλητήριο, ανακάλυψε μια μυστική εταιρεία, μια αιρετική σέχτα την logos Club, όπου όποιος έχανε στις ρητορικές μονομαχίες, του κόβανε κι ένα δάχτυλο με ένα μπαλταδάκι με γαλάζια όψη, διέσχισε τον Ατλαντικό για να βρει και να πάρει ένα μυστηριώδες έγγραφο, με την έβδομη λειτουργία της γλώσσας…
Ο Ρόλαν Μπαρτ, ο Αχμέτ, ο φίλος του ο Σαϊντ, ο Βούλγαρος στην Πον-Νεφ, ο Βούλγαρος με τη Σιτροέν, ο Ζακ Ντεριντά, ο Σηρλ. Τόσοι νεκροί, για ένα έγγραφο,που απειλεί την εθνική ασφάλεια. Τόσοι νεκροί για την έβδομη λειτουργία της γλώσσας…
Η French Theory εκκινεί από το αξίωμα ότι η γλώσσα είναι η αρχή των πάντων, το να μελετάμε τη γλώσσα σημαίνει ότι μελετάμε τη φιλοσοφία, την κοινωνιολογία, την ψυχολογία κ.λ.π.
Στο logos Club (υπάρχουν δύο βασικές τάσεις: οι εσωτεριστές, που θεωρούν αυτοσκοπό την άντληση ηδονής από τη ρητορική μονομαχία και οι φονξιοναλιστές, που αντιμετωπίζουν την ρητορική ως μέσον για την επίτευξη των σκοπών τους. Ο φονξιοναλισμός υποδιαρείται σε δύο μικρότερες τάσεις: τους μακιεβελιστές και τους κικερωνικούς και για τους δύο το ζητούμενο είναι η κατάκτηση της εξουσίας ή η διατήρησή της).
Μόνο τέσσερις γυναίκες έφτασαν στο βαθμό του σοφιστή στο logos Club: η Αικατερίνη των Μεδίκων, η Εμιλί ντυ Σατλέ, η Μέριλιν Μονρόε και η Ίντιρα Γκάντι. Διετέλεσαν μέλη: ο Σαίξπηρ, ο Καζανόβα, ο Ντιντερό, ο Σαντ, ο Μπωντλαίρ, ο Ταλεϋράνδος, ο Ζολά, ο Ρασπούτιν, ο Ζωρές, ο Μουσολίνι, ο Γκάντι, ο Τσόρτσιλ, ο Μαλαπάρτε, ενώ διετέλεσαν αρχηγοί, ορισμένοι πάπες, ο Κλήμης ΣΤ και ο Πίος Β.
Είχαν ο Ρολάν Μπαρτ και ο Φρανσουά Μιτεράν στα χέρια τους την έβδομη λειτουργία της γλώσσας;
Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα για την γλώσσα, τη σημειολογία, τη γλωσσολογία και τη French Theory.
Ο Λοράν Μπινέ (Laurent Binet) γεννήθηκε το 1971 στο Παρίσι. Σπούδασε φιλολογία και δίδαξε αρχικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και κατόπιν στα Πανεπιστήμια ParisIII, ParisVII και ParisVIII. Το 2010 τιμήθηκε με το Βραβείο Goncourt και το Βραβείο Des Lecteurs du Livre de Poche για το μυθιστόρημά του HHhH το οποίο μεταφράστηκε σε σαράντα γλώσσες (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος). Η έβδομη λειτουργία της γλώσσας μεταφράστηκε σε τριάντα γλώσσες και τιμήθηκε με τα Βραβεία Fnac και Interallié.
Τραχανάς Κώστας
