Σε αυτή την ομιλία, ο πατέρας Παύλος συζητά θέματα σχετικά με την αμαρτία, τη μετανοία και την πνευματική ζωή. Έχει ως βάση τις διδασκαλίες του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη και άλλων πατέρων της εκκλησίας. Αναλύονται οι βαθμοί αμαρτίας, οι κατηγορίες αμαρτημάτων (θανάσιμα, συγγνωστά, ελλείψεως), και τα μέτρα προφύλαξης από την αμαρτία. Επιπλέον, γίνεται αναφορά στη σημασία της εξομολόγησης και στην κατανόηση της σοβαρότητας της αμαρτίας
Δείτε το βίντεο
Ακολουθεί μια διεξοδική ανάλυση των θεμάτων που πραγματεύεται το βίντεο “ΑΜΑΡΤΗΜΑΤΑ ΘΑΝΑΣΙΜΑ ΣΥΓΓΝΩΣΤΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΛΕΙΨΕΩΣ”, με βάση το περιεχόμενο του βίντεο:
Εισαγωγή
Ο πατέρας Παύλος ξεκινά αναφέροντας ότι το θέμα της συζήτησης είναι τα αμαρτήματα, τα οποία διακρίνονται σε θανάσιμα, συγγνωστά και αμαρτήματα εξ αμελείας. Σκοπός είναι να εξεταστεί η φύση αυτών των αμαρτημάτων, πώς να τα αποφύγουμε, πώς να τα θεραπεύσουμε και γενικά πώς να τα διαχειριστούμε. Ο πατέρας Παύλος αναφέρει ότι τα θανάσιμα αμαρτήματα έχουν προσδιοριστεί από τον Γεννάδιο Σχολάριο και κάποιους άλλους, και θα εξεταστεί αν όντως είναι θανάσιμα, καθώς αν είναι, τότε μπορούν να συγχωρεθούν.
Θανάσιμα Αμαρτήματα
Τα θανάσιμα αμαρτήματα, σύμφωνα με τον Γεννάδιο Σχολάριο, τον Κορέσσιο και τον Χρύσανθο Ιεροσολύμων, όπως αναφέρει ο Άγιος Νικόδημος, είναι εκείνα τα αμαρτήματα που προσβάλλουν την αγάπη μεταξύ του ανθρώπου και του Θεού, ή την αγάπη μεταξύ του ανθρώπου, του Θεού και του πλησίον. Αυτά τα αμαρτήματα διακρίνονται από το ότι γίνονται προαιρετικά, δηλαδή με πλήρη γνώση και θέληση του ατόμου.
Αυτά τα αμαρτήματα καθιστούν τους αμαρτάνοντες ενόχους αιώνιας κόλασης. Αυτό συμβαίνει διότι θανατώνουν την ψυχή, καθιστώντας την ανίκανη να κληρονομήσει την αιώνια μακαριότητα, εκτός εάν υπάρξει ειλικρινής μετάνοια. Ακόμη και μία μόνο θανάσιμη αμαρτία μπορεί να επιφέρει ψυχικό θάνατο.
Ο πατέρας Παύλος απαριθμεί μια σειρά από αμαρτήματα που χαρακτηρίζονται ως θανάσιμα. Αυτά περιλαμβάνουν:
Υπερηφάνεια: Θεωρείται η αρχή πολλών άλλων αμαρτιών.
Ανυποταξία: Η άρνηση υποταγής στη θεία βούληση.
Καταγέλαστη Υποκρισία: Προσποίηση αρετής ενώ κρύβεται η αμαρτία.
Πείσμα: Επίμονη προσκόλληση στην αμαρτία.
Φιλοτιμία Ίσης Καύχημα: Υπερβολική έμφαση στην προσωπική τιμή και δόξα.
Κενοδοξία: Αναζήτηση μάταιης δόξας.
Φθόνος: Λύπη για την ευτυχία των άλλων.
Χαιρεκακία: Χαρά για τη δυστυχία των άλλων.
Επιβολή: Προσπάθεια κυριαρχίας στους άλλους.
Απάτη και Προδοσία: Παραβίαση της εμπιστοσύνης.
Έχθρα και Φιλονικία: Δημιουργία συγκρούσεων και διχόνοιας.
Αχαριστία: Έλλειψη αναγνώρισης της θείας χάριτος.
Φόνος: Αφαίρεση ανθρώπινης ζωής.
Θυμός: Έκρηξη οργής και φιλονικίας.
Ύβρις και Βλασφημία: Προσβολή του θείου.
Αυτά τα αμαρτήματα θεωρούνται ιδιαίτερα σοβαρά λόγω των συνεπειών τους στην πνευματική κατάσταση του ατόμου.
Τα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα και οι Παράγωγες Αμαρτίες
Τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα είναι οι ρίζες πολλών άλλων αμαρτιών, και η κατανόησή τους είναι απαραίτητη για την πνευματική ζωή:
- Υπερηφάνεια: Θεωρείται η πρώτη και η χειρότερη από τις αμαρτίες. Από την υπερηφάνεια πηγάζουν η κενοδοξία, η καύχηση, η οίηση, η φιλοδοξία, η ανυποταξία, η καταγέλαση, η υποκρισία και το πείσμα.
- Φιλαργυρία: Είναι η υπερβολική αγάπη για τα χρήματα και τα υλικά αγαθά. Από τη φιλαργυρία πηγάζουν η πλεονεξία, η ανελεημοσύνη, η σκληρότητα της καρδιάς, η κλοπή, η αρπαγή, το ψεύδος, η αδικία, η δολιότητα, η επιορκία, η σιμωνία, η ιεροσυλία, η απιστία και η ανειλικρίνεια.
- Πορνεία: Αναφέρεται στην ακατάλληλη σεξουαλική επιθυμία και συμπεριφορά. Από την πορνεία πηγάζουν η μοιχεία, η αρσενοκοιτία, η κτηνοβασία, η αιμομιξία, η παιδοφθορία, η παρθενοφθορία, ο συγκυλισμός, ο αυνανισμός, η τύφλωση του νου και η αθεοφοβία.
- Φθόνος: Είναι η λύπη για την ευτυχία ή την επιτυχία των άλλων. Από τον φθόνο πηγάζουν η επιβουλή, η έχθρα, η χαιρεκακία, η φιλονικία, η καταλαλιά, η απάτη, η προδοσία, ο φόνος, η αχαριστία και η λύπη για τα καλά του φθονουμένου.
- Γαστριμαργία: Είναι η υπερβολική επιθυμία για φαγητό και ποτό. Από τη γαστριμαργία πηγάζουν η λαιμαργία, η μέθη, η ασωτία, η καρηβαρία (πονοκέφαλος), η λαγνεία και η ακηδία.
- Θυμός: Είναι η αδικαιολόγητη οργή και η επιθυμία για εκδίκηση. Από τον θυμό πηγάζουν η βλασφημία, το μίσος, η μνησικακία, η φιλονικία, η επιορκία, η κατάρα, η ύβρη, η μάχη, ο διαπληκτισμός και ο φόνος.
- Ακηδία (Αμέλεια): Είναι η πνευματική νωθρότητα και η αδιαφορία για την πνευματική ζωή. Από την ακηδία πηγάζουν η μικροψυχία, η λύπη και η αγανάκτηση για το καλό που κάνουμε, οι προφάσεις εν αμαρτίαις, η απόγνωση, η απιστία και η νωθρότητα προς κάθε καλό έργο.
Άλλα Παραδείγματα Θανάσιμων Αμαρτημάτων:
Επιπλέον των επτά θανάσιμων αμαρτημάτων, υπάρχουν και άλλα που αναφέρονται στα πατερικά κείμενα ως ιδιαίτερα σοβαρά:
- Αίρεση και Σχίσμα: Η απόκλιση από την ορθή πίστη και η δημιουργία διχασμού στην Εκκλησία.
- Βλασφημία και Εξωμοσία: Η προσβολή του Θεού και η αποκήρυξη της πίστης.
- Απόγνωση και Αυτοκτονία: Η έλλειψη ελπίδας στην θεία πρόνοια και η αφαίρεση της ίδιας της ζωής. Η αυτοκτονία θεωρείται αθεράπευτη, διότι δεν υπάρχει δυνατότητα μετάνοιας μετά την πράξη.
- Παρά Φύση Σαρκικές Αμαρτίες και Αιμομιξία: Σεξουαλικές πράξεις που αντιβαίνουν την φυσική τάξη και την ηθική διδασκαλία της Εκκλησίας, καθώς και η σεξουαλική σχέση μεταξύ συγγενών.
- Ιεροσυλία: Η ασέβεια προς τα ιερά πράγματα και τους χώρους λατρείας.
- Φόνος, Ληστεία και Απάνθρωπη Αδικία: Η αφαίρεση της ζωής, η κλοπή με βία και κάθε πράξη που στερείται ελέους και δικαιοσύνης.
Οι Δώδεκα Βαθμοί της Αμαρτίας
Στο Εξομολογητάριο του Αγίου Νικοδήμου διαβάζουμε για τις 12 βαθμίδες αμαρτίας
- Σμίξιμο καλού και κακού: Όταν οι πράξεις δεν είναι καθαρά καλές, αλλά αναμειγνύονται με κακά στοιχεία.
- Τελεια Αργία του Καλού: Αποφυγή κάθε καλής πράξης.
- Προσβολή του κακού στο λογισμό: Η πρώτη εμφάνιση κακών σκέψεων.
- Συνδυασμός ή συνομιλία με τον λογισμό: Ενασχόληση με τις κακές σκέψεις.
- Πάλη πριν την αμαρτία: Η εσωτερική διαμάχη πριν την πράξη της αμαρτίας.
- Συγκατάθεση να γίνει αμαρτία: Αποδοχή της αμαρτωλής πράξης.
- Κατά διάνοια αμαρτία: Επανάληψη της αμαρτίας στο νου.
- Πράξη και κατενέργεια αμαρτία: Η αμαρτία γίνεται πράξη.
- Συνήθεια: Επανάληψη της αμαρτίας που γίνεται συνήθεια.
- Έξη της αμαρτίας: Η αμαρτία κυριαρχεί στη ζωή του ανθρώπου.
- Απόγνωση: Αίσθημα απελπισίας που κυριεύει τον αμαρτωλό.
- Αυτοκτονία: Θανάτωση του εαυτού λόγω απόγνωσης.
Οι Τρεις Βαθμοί των Αμαρτημάτων: Θανάσιμα, Συγγνωστά, Ελλείψεως
Ο πατέρας Παύλος αναλύει τις τρεις κατηγορίες αμαρτημάτων: θανάσιμα, συγγνωστά και εξ αμελείας.
- Θανάσιμα αμαρτήματα: Είναι τα εκούσια αμαρτήματα που καταστρέφουν την αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον, καθιστώντας τον άνθρωπο εχθρό του Θεού και άξιο αιώνιου θανάτου και κολάσεως.
- Συγγνωστά αμαρτήματα: Είναι τα εκούσια αμαρτήματα που δεν καταστρέφουν την αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον και στα οποία υποπίπτουν ακόμη και οι άγιοι. Παραδείγματα είναι ο αργός λόγος, η πρώτη κίνηση του θυμού ή της επιθυμίας, τα “white lies” και ο κατά λάθος φθόνος.
- Αμαρτήματα Ελλείψεως: Είναι οι παραλείψεις καλών έργων, λόγων ή νοημάτων που θα μπορούσαν να είχαν γίνει. Επίσης, είναι η αποτυχία να αποτραπούν κακά που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί.
Συγγνωστά Αμαρτήματα
Τα συγγνωστά αμαρτήματα είναι εκείνα που δεν προσβάλλουν άμεσα την αγάπη προς τον Θεό ή τον πλησίον. Δεν καθιστούν τον άνθρωπο εχθρό του Θεού ή ένοχο αιώνιας Κολάσεως. Είναι αμαρτήματα στα οποία υποπίπτουν ακόμη και οι Άγιοι, λόγω της ανθρώπινης αδυναμίας. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην Επιστολή του Ιακώβου «πολλά γαρ πταίομεν άπαντες» (Ιακ. 3:2). Επίσης τα θανάσιμα αμαρτήματα, όταν γίνονται μόνο στο νου είναι συγγνωστά.
Παραδείγματα Συγγνωστών Αμαρτημάτων
Πρώτη Κίνηση προς Άνομη Επιθυμία ή Μίσος: Η αρχική εμφάνιση μιας αθέμιτης επιθυμίας ή ενός αισθήματος μίσους, πριν αυτά εδραιωθούν στην καρδιά.
Παιγνιώδες Ψεύδος: Ένα ψέμα που λέγεται χωρίς πρόθεση βλάβης.
Κατά Πάροδον Φθόνος (Ζήλεια): Ένα στιγμιαίο αίσθημα λύπης για την καλή τύχη κάποιου άλλου, χωρίς όμως να υπάρχει κακία.
Κενός Ζήλος
Μικρές Παρασπονδίες: Μικρές ατασθαλίες, όπως το να φάει κανείς λίγο παραπάνω από το αναγκαίο ή να πει έναν ανώφελο λόγο.
Πότε ένα Αμάρτημα είναι Συγγνωστό;
Ένα αμάρτημα θεωρείται συγγνωστό όταν οφείλεται σε ανθρώπινη αδυναμία και ακολουθείται από συναίσθηση και μετάνοια. Το συγγνωστό αμάρτημα δεν στερεί από τον χριστιανό τη Θεία Χάρη, αλλά είναι ψυχικά επιζήμιο όταν δεν μετανοούμε και το επαναλαμβάνουμε.
Διάκριση Μεταξύ Θανάσιμων και Συγγνωστών Αμαρτημάτων
Η διάκριση μεταξύ θανάσιμων και συγγνωστών αμαρτημάτων είναι λεπτή και απαιτεί πνευματική διάκριση. Διάφοροι άγιοι έχουν προσφέρει τις δικές τους ερμηνείες:
- Άγιος Αναστάσιος ο Σιναΐτης: Θανάσιμη είναι η αμαρτία που γίνεται εν γνώσει, ενώ συγγνωστή είναι αυτή που γίνεται εν αγνοία. Επίσης, η βλασφημία κατά του Θεού και η εν γνώσει μεγάλη αμαρτία (φόνος, μοιχεία) είναι θανάσιμες.
- Ε’ Κανόνας της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου και Οικουμένιος: Θανάσιμη είναι η αμετανόητη και αδιόρθωτη αμαρτία.
- Γεώργιος Κορέσσιος: Τα θανάσιμα διαφέρουν από τα συγγνωστά, όπως ένα θανάσιμο έργο διαφέρει από έναν αργό λόγο ή έναν μάταιο λογισμό. Η αμαρτία παρουσιάζεται με τρεις όψεις: πονηρό έργο, πονηρός λόγος και πονηρό νόημα. Τα πονηρά έργα διαφέρουν μεταξύ τους κατά το είδος, ενώ τα πονηρά λόγια και νοήματα διαφέρουν κατά την ατέλεια της πράξεως και ενεργείας.
- Γεννάδιος Σχολάριος: Ταξινομεί τα αμαρτήματα σε σχέση με τον νου, τη γλώσσα και το σώμα. Η αμαρτία που ανήκει στον νου γίνεται θανάσιμη όταν πραγματοποιηθεί (υπερηφάνεια, μνησικακία), ενώ παραμένει συγγνωστή όταν απλώς περάσει από τον νου. Ομοίως, τα αμαρτήματα της γλώσσας (βλασφημία, επιορκία) και του σώματος (πορνεία, φόνος) γίνονται θανάσιμα όταν πραγματοποιηθούν.
Συγγνωστά Αμαρτήματα στον Νου
Ακόμη και οι θανάσιμες αμαρτίες που ανήκουν στο σώμα παραμένουν συγγνωστές όταν έρχονται μόνο στον νου και δεν πραγματοποιούνται. Όπως αναφέρει ο Ιάκωβος, «Η επιθυμία συλλαβούσα τίκτει αμαρτίαν (συγγνωστή δηλαδή), η δε αμαρτία αποτελεσθείσα (μέσω του σώματος) αποκύει θάνατον» (Ιακ. 1:15). Παρομοίως, η βλασφημία που μένει μόνο στον νου είναι συγγνωστή.
Η Σημασία της Μετάνοιας: Επαναπροσδιορισμός
Η μετάνοια είναι απαραίτητη για τη θεραπεία των θανάσιμων αμαρτημάτων. Όποιος αμάρτησε θανάσιμα, ας μην απελπίζεται, αλλά να καταφύγει στη θεραπευτική μετάνοια. Είναι σημαντικό να μην παραμένει κανείς σε θανάσιμη αμαρτία και να μην την μετατρέπει σε συνήθεια. Δεν υπάρχουν καλές πράξεις που μπορούν να λυτρώσουν μια ψυχή από τον άδη, αν δεν καθαριστεί από κάθε θανάσιμο αμάρτημα πριν χωριστεί από το σώμα.
Ολοκληρωμένη Μετάνοια
Η μετάνοια πρέπει να είναι ολοκληρωμένη, συμπεριλαμβανομένης της ταπείνωσης και της ζήτησης συγγνώμης. Ο σατανάς προσπαθεί να εμποδίσει την ολοκλήρωση της μετάνοιας, κάνοντας δύσκολη την έκφραση της συγγνώμης. Η έλλειψη συγγνώμης μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο στη σωτηρία.
Προσοχή στους Λογισμούς
Πρέπει να προσέχουμε την ψυχή μας και να αποτρέπουμε την επικοινωνία της με βέβηλους και πονηρούς λογισμούς. Όπως το σώμα μολύνεται όταν ενώνεται με άλλο σώμα, έτσι και η ψυχή διαφθείρεται όταν ενώνεται με πονηρούς λογισμούς. Αυτό ισχύει για λογισμούς απιστίας, δόλου, κενοδοξίας, οργής, φθόνου και φιλονικίας.
Συμπεράσματα: Ανακεφαλαίωση και Προτροπή
Τόσο τα θανάσιμα όσο και τα συγγνωστά αμαρτήματα μπορούν να βλάψουν την ψυχή. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τις αμαρτίες μας, να μετανοούμε και να αγωνιζόμαστε για την πνευματική μας βελτίωση. Η πνευματική ζωή απαιτεί συνεχή εγρήγορση και αγώνα.
Επιπλέον Σημειώσεις: Περαιτέρω Διευκρινίσεις
- Η Φιλαυτία ως Ρίζα των Αμαρτημάτων: Σύμφωνα με τον Θεοφύλακτο Βουλγαρίας, η φιλαυτία είναι η ρίζα όλων των αμαρτημάτων, θανασίμων και μη.
- Η Συσσώρευση των Αμαρτημάτων: Ένας άνθρωπος μπορεί να πνιγεί στην άβυσσο του Άδη είτε από ένα βαρύ λιθάρι (ένα θανάσιμο αμάρτημα) είτε από ένα σακί με άμμο (πολλά συσσωρευμένα συγγνωστά αμαρτήματα).
- Παρομοίωση των Παθών με Ζώα: Οι Άγιοι Πατέρες χρησιμοποιούν παρομοιώσεις με ζώα για να περιγράψουν τα πάθη. Για παράδειγμα, η υπερηφάνεια παρομοιάζεται με παγώνι, η φιλαργυρία με βάτραχο, η πορνεία με χοίρο, ο φθόνος με φίδι, η γαστριμαργία με τράγο, ο θυμός με λιοντάρι και η ακηδία με χελώνα.
- Τακτική Θεία Μετάληψη: Η τακτική θεία μετάληψη είναι επιτακτική ανάγκη και εντολή του Θεού.
Η Επίθεση του Λογισμού και τα Στάδια προς την Αμαρτία
Ο πατέρας Παύλος περιγράφει τρία στάδια που οδηγούν στην αμαρτία:
- Επίθεση: Ένας λογισμός (σκέψη) έρχεται στο μυαλό, είτε από τον εαυτό μας, είτε από το εξωτερικό περιβάλλον, είτε από τον διάβολο.
- Κουβέντα: Εάν ξεκινήσουμε να συζητάμε με τον λογισμό, είναι πιθανό να χάσουμε. Για παράδειγμα, αν σκεφτούμε να κλέψουμε και αρχίσουμε να το συζητάμε στο μυαλό μας, είναι πιθανό να το κάνουμε.
- Συγκατάθεση: Όταν η αμαρτία δεν είναι πλέον λόγια, αλλά γίνεται έργο.
Η Σοβαρότητα της Αμαρτίας
Ο πατέρας Παύλος τονίζει ότι η αμαρτία δεν είναι απλώς μια αστοχία, αλλά στέρηση της χάριτος του Θεού. Αναφέρει ότι η αμαρτία είναι οτιδήποτε κάνουμε που δεν είναι σύμφωνο με το θέλημα του Θεού. Όταν αμαρτάνουμε, στερούμαστε τη θεία υιοθεσία και γινόμαστε υιοί του διαβόλου.
Οι Συνέπειες της Αμαρτίας
Ο πατέρας Παύλος αναλύει τις συνέπειες της αμαρτίας:
- Απώλεια της χάριτος του Θεού: Η αμαρτία μας απομακρύνει από τη Θεία Χάρη
- Απώλεια της υιοθεσίας: Χάνουμε την ιδιότητα του υιού του Θεού.
- Απώλεια του Παραδείσου: Η αμαρτία μας στερεί τη δυνατότητα να απολαύσουμε τον Παράδεισο.
- Απώλεια των μισθών των καλών έργων: Όλα τα καλά έργα που έχουμε κάνει πριν την αμαρτία ακυρώνονται.
- Ενοχή της αιώνιας κολάσεως: Η αμαρτία μας καθιστά ένοχους αιώνιας τιμωρίας.
Οι Περιστάσεις της Αμαρτίας
Ο πατέρας Παύλος αναφέρει ότι είναι σημαντικό να εξετάζουμε τις περιστάσεις της αμαρτίας, όπως:
- Ποιος διέπραξε την αμαρτία.
- Τι αμαρτία διέπραξε.
- Γιατί διέπραξε την αμαρτία.
- Με ποιον τρόπο διέπραξε την αμαρτία.
- Πότε διέπραξε την αμαρτία.
- Πού διέπραξε την αμαρτία.
- Πόσες φορές διέπραξε την αμαρτία.
- Την κατάσταση του προσώπου με το οποίο αμάρτησε.
Αυτές οι περιστάσεις βοηθούν στην κατανόηση της βαρύτητας της αμαρτίας και στην αναζήτηση της κατάλληλης θεραπείας.
Μέτρα Προφύλαξης από την Αμαρτία
Ο πατέρας Παύλος παρουσιάζει διάφορα μέτρα προφύλαξης από την αμαρτία, βασισμένα στις διδασκαλίες του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.
- Ενθύμηση των αμαρτιών: Να θυμόμαστε τις αμαρτίες που έχουμε κάνει για να μην τις επαναλάβουμε.
- Αποφυγή των αιτιών της αμαρτίας: Να αποφεύγουμε τις κακές παρέες, τις κακές σκέψεις και τις καταστάσεις που οδηγούν στην αμαρτία.
- Συχνή εξομολόγηση: Να εξομολογούμαστε συχνά και να μην κρύβουμε τις αμαρτίες μας.
- Θύμηση των εσχάτων: Να σκεφτόμαστε τον θάνατο, την κρίση του Θεού, την αιώνια κόλαση και τον Παράδεισο.
- Γνώση του κακού της αμαρτίας: Να κατανοούμε πόσο βλαβερή είναι η αμαρτία για την ψυχή μας.
- Προσευχή: Να προσευχόμαστε τακτικά για να ζητάμε τη βοήθεια του Θεού να αποφύγουμε την αμαρτία.
Επίλογος
Ο πατέρας Παύλος κλείνει την ομιλία του, τονίζοντας τη σημασία της κατανόησης της αμαρτίας και της σοβαρότητάς της.