Γέροντας Φιλόθεος Ζερβάκος. Βίος και Έργο
Ο Γέροντας Φιλόθεος Ζερβάκος ήταν μια σημαντική μορφή της Εκκλησίας, με πλούσιο συγγραφικό έργο και έντονη πνευματική δράση, αφοσιωμένος στην Ορθόδοξη παράδοση. Η μνήμη του παραμένει ζωντανή στην Πάρο, όπου τον τιμούν ως “Άγιο Γέροντα”. Το έργο του παρέχει πρακτική καθοδήγηση για την καλλιέργεια μιας βαθιάς σύνδεσης με τον Χριστό και την εφαρμογή των αρχών της Ορθόδοξης πνευματικότητας στην καθημερινή ζωή.
Βίος και Δράση
Ο Φιλόθεος Ζερβάκος γεννήθηκε σε μια περίοδο που η Εκκλησία αντιμετώπιζε προκλήσεις όπως το ημερολογιακό ζήτημα, τους διαθρησκευτικούς διαλόγους και την πνευματική παρακμή. Οι πνευματικές του ρίζες βρίσκονται στους Κολλυβάδες και της Φιλοκαλικής Αναγέννησης. Διέμορφωσε μια προσωπικότητα με στοιχεία ιεραποστολής και αφοσίωσης στο κηρυκτικό και εξομολογητικό έργο.
Γεννήθηκε το 1884 και κοιμήθηκε το 1980. Το 2010 εκδόθηκε επετειακό τεύχος αφιερωμένο στον Φιλόθεο Ζερβάκο, ακολουθώντας την επιθυμία του λαού για επίσημη αγιοκατάταξη του Γέροντα.
Πνευματική Διαμόρφωση
Η συναναστροφή του με ευλαβείς ανθρώπους και η λαϊκή ευσέβεια ήταν καθοριστικές για την πνευματική του οικοδόμηση. Η εμπειρία της μετάνοιάς του αποτέλεσε αφορμή σωτηρίας για τους μαθητές του. Ο πατήρ Φιλόθεος γεννήθηκε και μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον όπου οι κάτοικοι προέρχονταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας, φέρνοντας μαζί τους παραδόσεις και πολιτιστικά στοιχεία, κάτι που συνέβαλε στη διαμόρφωση ενός δυναμικού χαρακτήρα με ανοικτούς ορίζοντες.
Ο Άγιος Νεκτάριος και ο Κωνσταντίνος (αυτό ήταν το κοσμικό όνομα του Φιλόθεου), συναντήθηκαν μόλις ο δεύτερος είχε τελειώσει την στρατιωτική του θητεία και ζητούσε συμβουλές για τον μοναχισμό. Είπε στον Άγιο Νεκτάριο την επιθυμία του να γίνει μοναχός στο Άγιο Όρος. Ο Άγιος τον συμβούλεψε να πάει στη Μονή Λογγοβάρδας στην Πάρο. Παρ’ όλα αυτά, όταν είδε ότι ο Κωνσταντίνος ήταν αποφασισμένος να πάει στο Άγιο Όρος, του έδωσε την ευλογία του.
Σε νεαρή ηλικία, ο Φιλόθεος είχε μια βαθιά σύνδεση με την Εκκλησία, παρακολουθούσε αγρυπνίες και ωφελούνταν πνευματικά από αυτές. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης τον επηρέασε πολύ, καθώς πριν δεν γνώριζε την Τυπική Διάταξη των αγρυπνιών και των ακολουθιών, ούτε να ψάλλει Κανόνας, Πολυελαίους και αναγνώσεις ψαλμών. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας του, συναναστρεφόταν μόνο με ευλαβείς ιερείς και σεβάσμιους γέροντες, αναζητώντας συμβουλές και νουθεσίες. Διάβαζε και μελετούσε το νόμο του Κυρίου ξενυχτώντας συχνά, ενώ ένιωθε μεγάλη χαρά όταν πήγαινε στην εκκλησία.
Η επίσκεψη του Φιλοθέου στον Άγιο Νεκτάριο
Κατά την επιστροφή του από το Άγιο Όρος, ο πατήρ Φιλόθεος επισκέφθηκε τον πνευματικό του πατέρα, Άγιο Νεκτάριο, ο οποίος τότε ζούσε στο μοναστήρι του στην Αίγινα. Αρχικά, δεν αναγνώρισε τον Άγιο και του μίλησε άσχημα, ζητώντας του να ενημερώσει τον επίσκοπο ότι ένας πνευματικός του γιος, “ένας διάκονος”, περίμενε έξω για να τον δει. Όταν ανακάλυψε την αλήθεια, ο πατήρ Φιλόθεος ζήτησε συγγνώμη για την υπερηφάνειά του και τους κακούς του τρόπους. Ο Άγιος Νεκτάριος του δίδαξε πώς να υπερνικήσει την υπερηφάνεια, εξηγώντας ότι κάθε αμαρτία νικιέται από την αντίστοιχη αρετή.
Συγκεκριμένα, ο Άγιος Νεκτάριος εξήγησε ότι, σύμφωνα με τους Αγίους Πατέρες, κάθε αμαρτία νικιέται από την αντίστοιχη αρετή:
“Ο φθόνος νικιέται από την αγάπη, η υπερηφάνεια από την ταπεινοφροσύνη, η αλαζονεία από τη φτώχεια, η απληστία και η σκληροκαρδία από την ελεημοσύνη και τη συμπόνια, η αμέλεια από την επιμέλεια, η λαιμαργία και η δουλεία στο στομάχι από τη νηστεία και την εγκράτεια, η αργολογία από τη σιωπή, η κριτική και η συκοφαντία από την αυτοκατηγορία και την προσευχή…”.
Ο Άγιος Νεκτάριος τόνισε ότι δεν είναι δυνατόν να επιτύχουμε αυτές τις αρετές μόνοι μας, αλλά χρειαζόμαστε τη βοήθεια του Θεού. Πρέπει να παρακαλέσουμε τον Κύριο να μας ενισχύσει στην προσπάθειά μας να υπερνικήσουμε τις αμαρτίες
Το 1907 ο π Φιλόθεος Ζερβάκος ακολούθησε την υπόδειξη του Αγίου Νεκταρίου και εισήλθε στη Μονή Λογγοβάρδας
Σχέσεις και Επιρροές
Ο πατήρ Φιλόθεος συνδέθηκε με πολλές σημαντικές εκκλησιαστικές και πολιτικές προσωπικότητες. Συνεργάστηκε με ενάρετους άνδρες, γεμάτους πίστη, ζήλο, αγάπη, σοφία και σύνεση. Είχε σχέσεις με διακεκριμένους εκκλησιαστικούς άνδρες, αποδεικνύοντας την επιρροή του και τη συμβολή του στην Εκκλησία. Αν και δεν παρέμεινε στο Άγιο Όρος, είχε επιρροές από αγιορείτες πατέρες και διατηρούσε επαφές με μοναχούς. Είχε αλληλογραφία με τον γέροντα Δανιήλ Κατουνακιώτη και επηρεάστηκε από την πνευματικότητά του.
Σε νεαρή ηλικία, είχε δάσκαλο τον Ιωάννη Αλεξάκη, μετέπειτα ιεροψάλτη, και γνώρισε την πνευματική ελίτ της Αθήνας, όπως τους Παπαδιαμάντη, Μωραϊτίδη και Τσώκλη, συμμετέχοντας σε αγρυπνίες. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης του έκανε παρατηρήσεις και τον δίδασκε την υπομονή. Επίσης, ο πατέρας Φιλόθεος έμαθε από τον Παπαδιαμάντη να ψάλλει με ευλάβεια και κατάνυξη.
Μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας συνδέθηκε με πολλές σημαντικές εκκλησιαστικές και πολιτικές προσωπικότητες, και άλλους τους επαίνεσε και άλλους τους επέκρινε. Οικουμενικούς Πατριάρχες (Μελέτιο Μεταξάκη και Αθηναγόρα), Μητροπολίτες (Δέρκων Ιάκωβο, Αμερικής Μιχαήλ, Αθηνών Χρυσόστομο), τον Απόστολο Μακράκη, την ηγουμένη Μαγδαληνή (Κοζάνης), ομάδες παλαιοημερολογιτών, πρωθυπουργούς (Στυλιανό Γονατά, Κωνσταντίνο Καραμανλή), ανώτερους πολιτειακούς αξιωματούχους, αγιασμένες μορφές όπως ο Άγιος Νικόλαος Πλανάς κι ο Άγιος Νεκτάριος Αιγίνης, όσιοι γέροντες και μοναχοί της Λογγοβάρδας, και λαϊκούς όπως ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης και ο Φώτιος.
Προσφορά και Δράση
Πνευματικός Πατέρας και Ιεραποστολική Δράση:
Ξεκίνησε να εξομολογεί και να κηρύττει στην Πάρο, Νάξο, Σύρο, Τήνο και Αθήνα από το 1913. Από το 1916 κήρυττε σε όλη την Ελλάδα.
Ως Πνευματικός ήθελε να βοηθήσει τους πιστούς να βρουν την ευτυχία πλησιάζοντας τον Θεό.
Ποιμαντική Δράση:
Η προσφορά του πατρός Φιλοθέου επεκτεινόταν σε κοινωνικό, φιλανθρωπικό και πολιτιστικό επίπεδο, στοχεύοντας στην επιμόρφωση των κατοίκων. Έδειχνε ενδιαφέρον για όλα τα στρώματα της κοινωνίας, χωρίς διακρίσεις.
Στήριξη της Παράδοσης:
Εξέφραζε μια τάση εντός της Εκκλησίας, όπου οι συνοδικές αποφάσεις και οι ιερές παραδόσεις ήταν απολύτως σεβαστές. Παρότι υπήρξε επιφυλακτικός ως προς την κατ’ οικονομίαν ρύθμιση των εκκλησιαστικών θεμάτων, δεν αποκόπηκε ποτέ από την κανονική Εκκλησία, αναγνωρίζοντας την εκκλησιαστική αρχή και σεβόμενος την ιεραρχία.
Αντιμετώπιση των Πλανεμένων:
Δεν δίστασε να ελέγξει σύγχρονους του πλανεμένους και αποστάτες από την Ορθόδοξη διδασκαλία. Ανέσκευασε τη διδασκαλία του Απόστολου Μακράκη και συγκρούστηκε με τους μαθητές του, ενώ κάλεσε την ηγουμένη Μαγδαληνή να επιστρέψει μέσω της μετάνοιας.
Συγγραφικό Έργο:
Ανέπτυξε μια μεγάλη συγγραφική δραστηριότητα, αγγίζοντας διάφορα θέματα όπως αγιολογία, δογματική, παιδαγωγική και ηθική. Τα έργα του διακρίνονται σε αγιολογικά-υμνολογικά, εποικοδομητικά-ψυχωφελή και ελεγκτικά-δογματικά-αιρετικά.
Διδασκαλία και Παιδαγωγικό Έργο:
Η διδασκαλία του στόχευε στην καλλιέργεια ολόκληρου του ανθρώπου, με έμφαση στη μόρφωση της ψυχής και την ανάπτυξη της πνευματικής διάστασης των μαθητών. Σχολικά μαθήματα, κατηχητικό έργο, ιερά ψαλμωδία και κήρυγμα ήταν οι βασικοί άξονες της διδασκαλίας του.
Προσκυνηματική Δράση:
Πραγματοποίησε προσκυνήματα στους Αγίους Τόπους, μεταφέροντας τις κατανυκτικές εμπειρίες του στους αναγνώστες. Συνδύαζε την ιδιότητα του μοναχού και ασκητή με αυτή του προσκυνητή, ενσωματώνοντας την ιεραποστολή και το κηρυγματικό έργο.
Θέματα που Απασχόλησαν τον Πατέρα Φιλόθεο Ζερβάκο
Ένα από τα κύρια θέματα που απασχόλησαν τον πατέρα Φιλόθεο ήταν το Παλαιό Ημερολόγιο (ημερολογιακό ζήτημα) και οι προσπάθειες για τον διαθρησκευτικό διάλογο. Η κύρια φροντίδα του ήταν η επίτευξη ενότητας και ομόνοιας στην Εκκλησία. Δεν δεχόταν καμία συγκατάβαση σε θέματα πίστεως και διαμαρτυρόταν έντονα για κάθε παρέκκλιση.
Συγγραφικό Έργο
Τα έργα του διακρίνονται σε αγιολογικά-υμνολογικά, εποικοδομητικά-ψυχωφελή και ελεγκτικά-δογματικά-αιρετικά. Σκοπός των αγιολογικών έργων του ήταν η προβολή των Αγίων για παραδειγματισμό των πιστών. Τα εποικοδομητικά έργα στοχεύουν στην ωφέλεια των πιστών και στην ενίσχυση της πνευματικής τους ζωής. Μέσα από τα ελεγκτικά του έργα, ο πατήρ Φιλόθεος στηλίτευε την αμαρτία και την αποστασία.
Στα έργα του, υπερασπίζεται τις ορθόδοξες ιερές παραδόσεις και τα θεσμοθετημένα έθιμα από τις Οικουμενικές Συνόδους και την πατερική εμπειρία, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην εισαγωγή του νέου ημερολογίου στην Εκκλησία της Ελλάδος.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τα παρακάτω έργα του
- Χρηστοήθεια
- Οδοιπόρος
- Εγερτήρια Σαλπίσματα
- Πνευματική Διαθήκη
- Αι πλάναι του Μακράκη υπό της αληθείας ελεγχόμεναι
- Η μέλλουσα εν Αγίω Όρει προσύνοδος
- Υστάτη Έκκλησις
- Η εκπεσούσα
Το έργο του “Ο εν Χριστώ Άνθρωπος” αναπτύσσει θέματα όπως η πνευματική ανάπτυξη, η μετάνοια, η εσωτερική μεταμόρφωση, η αγάπη, η συγχώρεση, η ταπείνωση και η υπακοή.
Θαύματα
Πολλές θαυματουργικές εμπειρίες συνδέονται με τον πατέρα Φιλόθεο, οι οποίες αναδεικνύουν τον ρόλο του Αγίου Πνεύματος στη ζωή του. Μέσα από αυτές τις εμπειρίες, ενδυναμωνόταν η πίστη του και η ικανότητά του να στηρίζει τους πιστούς. Πολλοί πιστοί μαρτυρούν για θαύματα και θεραπείες που επιτεύχθηκαν μέσω της προσευχής του. Αναφέρονται περιπτώσεις ανθρώπων που αντιμετώπιζαν σοβαρές καταστάσεις υγείας και έλαβαν θεραπευτική ανακούφιση μετά την επίσκεψή τους στον Γέροντα.
Αναφέρονται θαύματα που σχετίζονται με την ικανότητά του να ηρεμεί θύελλες η να αποτρέπει καταστροφές. Η παρουσία του Γέροντα κατεύναζε θύελλες και απέτρεπε καταστροφές, επαναφέροντας την αρμονία στο φυσικό περιβάλλον.
Υπάρχουν μαρτυρίες για ανθρώπους που έχασαν αντικείμενα και τα βρήκαν μετά από την προσευχή του.
Σε έναν έρημο τόπο, όταν άρχισε να φοβάται, ο Θεός έστειλε τον Άγγελό Του να τον ενισχύσει. Είδε έναν ωραίο, υψηλό και μεγαλόσωμο νεανία που του είπε να βαδίζει προθύμως και ανδρείως την οδό του Κυρίου. Ο άγγελος του έδωσε σταφυλάς και ένα κομμάτι άρτου, που ήταν γλυκύτατα, και αυτό του προξένησε θάρρος, δύναμη, ειρήνη, χαρά και αγαλλίαση πνευματική.
Όταν βρισκόταν σε αθυμία και υπερβολική λύπη, κατέφευγε στην προσευχή. Σε μια τέτοια στιγμή, ο νους του αρπάχθηκε και είδε την άνω Ιερουσαλήμ, τα αγαπητά σκηνώματα του παραδείσου, τους πολίτες της πόλεως εκείνης, τους αγίους Αγγέλους και πάντας τους αγίους, οι οποίοι τον είδον με μεγάλη χαρά και τον ενεθάρρυνον λέγοντες: «θάρσει αδελφέ… μικρόν υπόμεινον ίνα λάβης τον στέφανον της νίκης και έλθης μεθ’ ημών… χαίρε και αγάλλου ότι ητοιμάσθη σοι τόπος αναπαύσεως… Πάντες ημείς εξαρχούσης της μητρός του Θεού… μεσιτεύομεν και διά σε και δι’ όλους όσοι αγωνίζονται εν τη επί γής».
Είδε οφθαλμοφανώς λευκή περιστερά να πετά στο Άγιο Βήμα και όταν ο Πατριάρχης εξέφωνησε το «Η Θεία Χάρις», η περιστερά κατέβηκε και κάθισε στην κορυφή του Αγίου, η οποία ήταν η χάρη του Παναγίου Πνεύματος.
Ο Φιλόθεος δέχτηκε επίθεση από ένα γίγαντα-δαίμονα, ενώ κοιμόταν, αλλά με την επίκληση της Παναγίας, ο δαίμονας απομακρύνθηκε.
Γέροντας Φιλόθεος Ζερβάκος. Κοίμηση
Ο Γέροντας Φιλόθεος Ζερβάκος κοιμήθηκε στις 6 Μαΐου 1980.
Είχε χτίσει ένα παρεκκλήσι προς τιμή του Αγίου Νεκταρίου στην Μονή Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης στην Θάψανα. Δίπλα σε αυτό, είχε ετοιμάσει και τον τάφο του.