Δείτε το βίντεο
Η Βαθειά Ερμηνεία του Αγίου Νεκταρίου: Ο Σκοπός του Γάμου και ο «Ιερός Φόβος»
Η φράση «ἡ δὲ γυνὴ ἵνα φοβῆται τὸν ἄνδρα» που ακούγεται κατά την ακολουθία του γάμου, έχει παρεξηγηθεί και εκληφθεί συχνά «στραβά». Είναι εκείνο το σημείο όπου, σύμφωνα με το έθιμο, οι μητέρες συμβούλευαν τις νύφες να πατήσουν το πόδι του γαμπρού για να είναι «και καλά υπόγασή». Ωστόσο, ο Άγιος Νεκτάριος παρείχε εκτενή ανάλυση αυτού του στίχου στα κηρύγματα και τα συγγράμματά του, αποκαλύπτοντας τον πραγματικό, χριστοκεντρικό σκοπό του γάμου.
I. Η Ιερότητα του Γάμου και η Ποιμαντική Μέριμνα του Αγίου Νεκταρίου
Η ποιμαντική μέριμνα του Αγίου Νεκταρίου τιμούσε και υπερασπιζόταν τον θεσμό του γάμου. Ο Άγιος δίδασκε για την ιερότητα και το αδιάλυτο του γάμου, τονίζοντας τα αμοιβαία καθήκοντα των συζύγων, η τήρηση των οποίων συμβάλλει στη διατήρηση της ευμενούς συζυγίας.
Είναι πολύ σημαντικό να κατανοηθεί ότι ο γάμος δεν αποσκοπεί πρωτίστως στην τεκνοποιία ή τη διαιώνιση ενός ονόματος, όσο κι αν αυτό φαίνεται παράξενο. Αντιθέτως, ο γάμος δίνεται από τον Θεό ώστε οι σύζυγοι να βοηθούν ο ένας τον άλλον για να φτάσουν στην αγιότητα. Ο γάμος, ο οποίος είναι σχήμα «εκτός παραδείσου» (σε αντίθεση με την παρθενία, που είναι αρετή εντός παραδείσου), δίνεται για να σκέφτονται οι σύζυγοι «σαν ένα μυαλό, σαν μια καρδιά».
Η αγάπη αποτελεί «θεμελιώδες αγαθό και φαίνεται ως ρίζα των αγαθών». Ο Απόστολος Παύλος μιλά στην επιστολή του προς Εφεσίους για το «μεγαλύτερο μυστήριο», όπου οι δύο γίνονται «εἰς σάρκα μίαν».
Ο Απόστολος Παύλος διδάσκει ότι:
πλήν και υμείς οι καθ᾿ ένα έκαστος την εαυτού γυναίκα ούτως αγαπάτω ως εαυτόν, η δε γυνή ίνα φοβήται τον άνδρα
Δηλαδή, ο άντρας οφείλει να αγαπά τη γυναίκα του «όπως αγαπάει τον εαυτό του», και ταυτόχρονα η γυναίκα οφείλει να σέβεται τον άντρα της. Ο Απόστολος τόνισε την ισχυροποίηση του δεσμού της αγάπης των συζύγων, ύψωσε το μέγεθος της αγάπης και την αγίασε με τον Χριστό.
II. Η Διευκρίνιση του «Φόβου»: Από το Κοσμικό στον Ιερό Σεβασμό
Ο Άγιος Νεκτάριος ανέλαβε να ερμηνεύσει τον στίχο, καθώς η παρερμηνεία ήταν διαδεδομένη ακόμη και στην εποχή του. Μάλιστα, γράφει πως αιτία της ερμηνείας του ήταν ότι «κάποιες κυρίες γελούν ειρωνικά την ώρα που ακούνε τα λόγια του αποστόλου».
Ο Άγιος διευκρινίζει ότι ο φόβος στην Αγία Γραφή έχει δύο έννοιες:
1. Ο Φόβος ως Συναίσθημα: Το συναίσθημα αυτό δεν είναι κακό, αλλά προφυλάσσει από διάφορες καταστάσεις.
2. Ο Φόβος ως Σεβασμός.
Ο Φυσικός Φόβος (Αδιάβλητος)
Ο Άγιος Νεκτάριος περιγράφει τον φόβο ως έμφυτο συναίσθημα (όπως το δέος ή ο τρόμος), τον οποίο χαρακτηρίζει φυσικό φόβο.
Ο φυσικός φόβος κατανοείται μεταξύ των αδιάβλητων παθών επειδή η ορμή του είναι ο κίνδυνος της απώλειας ζωής.
Ο φόβος αυτός είναι πάντα αδιάβλητος, δηλαδή δεν εξαρτάται από τη θέλησή μας, αλλά εισήλθε στη ζωή του ανθρώπου μετά την παράβαση. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν η πείνα, η δίψα, ο κόπος, ο πόνος, η δειλία, η θορά, ο θάνατος, η αγωνία, ο ύπνος και η ασθένεια.
Ο Ηθικός Φόβος (Πηγάζει από την Αγάπη)
Ο ηθικός φόβος είναι διπλός και γι’ αυτό τον λόγο δεν μπορεί να είναι αδιάβλητος, καθώς πηγάζει από διαφορετικές ηθικές αιτίες (είτε μίσος είτε αγάπη). Ο φόβος για τον οποίο γίνεται λόγος στον γάμο πηγάζει από την αγάπη προς ένα αγαπητό πρόσωπο και είναι ιερός και αγνός φόβος. Η προτροπή του Αγίου προς τη γυναίκα, να φοβείται τον άντρα, «δεν μπορεί να εκδηλώνει τίποτα φοβερό ούτε να κατανοείται υποτιμητικά».
III. Η Σχέση Χριστού και Εκκλησίας ως Πρότυπο
Ο Άγιος Νεκτάριος συγκρίνει τη σχέση των συζύγων με τη σχέση Εκκλησίας και Χριστού ως σώματός Του. Ο Απόστολος Παύλος διδάσκει τους Εφεσίους, συγκρίνοντας τη σχέση των συζύγων «ανάλογα με τη σχέση εκκλησίας Χριστού».
- Ο Άνδρας ως Χριστός: Δεδομένου ότι ο Χριστός αγαπά τα μέλη της Εκκλησίας «ως σάρκα του», ο Απόστολος συμβουλεύει τους άνδρες να αγαπούν τις γυναίκες τους «όπως ο Χριστός αγάπησε την εκκλησία». Αυτό απαιτεί την «ύψιστη ποιότητα της αγάπης»—«ποιότητα στην αγάπη, όχι ποσότητα».
- Η Γυναίκα ως Εκκλησία: Η Εκκλησία αγαπά τον Χριστό, αλλά αυτή η θεία αγάπη εκδηλώνεται και ως φόβος, ο οποίος προέρχεται από ευλάβεια προς τον Σωτήρα ως επικεφαλής. Αυτός ο φόβος γεννιέται από την προσπάθεια να υποταχθούμε και να τηρήσουμε σωστά τις εντολές Του, ευαρεστώντας Τον με τον ενάρετο βίωμα.
Ο πυρήνας της ερμηνείας του Αγίου Νεκταρίου είναι ότι:
«Τόσο πολύ αγαπάει η εκκλησία το Χριστό ώστε να φοβάται να μην χάσει την αγάπη Του».
Ακριβώς με αυτή την έννοια, ο Απόστολος Παύλος προτρέπει τις γυναίκες «ώστε να φοβούνται για να μη χάσουν την αγάπη του άντρα».
Είναι γεγονός ότι ο κοσμικός και τρομερός φόβος δεν χωράει στην αγάπη. Αν εισαχθεί μόνο το κοσμικό στοιχείο του φόβου στη σχέση των συζύγων, «θα επέλθει κρίση», καθώς προβάλλονται ο εγωισμός και ο ανταγωνισμός δύναμης και υποταγής. Όταν όμως ο φόβος είναι «ιερός αγνός και δίκαιος αποβαίνει προς όφελός μας, όχι για να υποτάξει κανέναν».
IV. Η Υψηλή Αξία της Γυναίκας εντός της Εκκλησίας
Σε καμία των περιπτώσεων δεν γίνεται λόγος περί υποτιμήσεως της γυναίκας. Όπως τονίζεται, «η γυναίκα μέσα στην εκκλησία είναι ό,τι το ωραιότερο». Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η Εκκλησία ουδέποτε θεώρησε τη γυναίκα ακάθαρτη. Επίσης, η πληροφορία που κυκλοφορεί ότι η Εκκλησία αποφάσισε ότι η γυναίκα έχει ψυχή μετά το 1500, αφορά το Βατικανό και δεν είναι θέση των Ορθοδόξων, οι οποίοι γνώριζαν πολύ καλά τι σημαίνει η γυναίκα.
Η Αγία Γραφή βρίθει παραδειγμάτων που αποδεικνύουν ότι οι γυναίκες έχουν επιδείξει «θάρος λιονταριών».
Το Θάρρος των Μυροφόρων και των Μαρτύρων
Οι Μυροφόρες ήταν οι μόνες που πήγαν πρώτες στον τάφο. Εκείνη την εποχή, οι πύλες των πόλεων έκλειναν με τη δύση του ηλίου και άνοιγαν με το ξημέρωμα. Οι γυναίκες αυτές έπρεπε να περάσουν μέσα από την πόλη, γεμάτη ληστές και στρατιώτες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, προκειμένου να φτάσουν στον Χριστό. Αντίθετα, οι Απόστολοι (οι άντρες) ήταν «κρυμμένοι για το φόβο των Ιουδαίων». Όποιος διαβάσει αυτό το κομμάτι στην Καινή Διαθήκη, μπορεί να θαυμάσει το τεράστιο θάρρος αυτών των γυναικών.
Επιπλέον, η Εκκλησία τιμά τις γυναίκες μάρτυρες, οι οποίες έδειξαν το ίδιο, αν όχι περισσότερο, θάρρος από τους άντρες μάρτυρες. Ως παραδείγματα τεραστίου θάρρους αναφέρονται η Αγία Θέκλα (μαθήτρια του Αποστόλου Παύλου), η Αγία Αικατερίνη και η Αγία Βαρβάρα.
V. Καθήκοντα Συζύγων και η Ανάγκη για Πνευματική Ετοιμότητα
Η ερμηνεία του Αγίου Νεκταρίου καταλήγει στον προσδιορισμό των αμοιβαίων καθηκόντων. Αφού ο Απόστολος εξήγησε την ιερή και πνευματική διάσταση του γάμου, προχωρά στον προσδιορισμό των καθηκόντων της γυναίκας προς τον άντρα, χωρίς να παραλείπει τα καθήκοντα του ανδρός προς τη γυναίκα.
Τα καθήκοντα των συζύγων, τα οποία παράγονται εκ της ενότητας του γάμου, είναι:
1. Η τέλεια εμπιστοσύνη.
2. Εγκάρδιον ευμένια (εγκάρδια ευμένεια).
3. Υπομονή εν τη ανοχή των ατελειών.
Ουσιαστικά, οι σύζυγοι πρέπει να ξεπερνούν όλες τις δυσκολίες «με αγάπη» και να αφήνουν στην άκρη τον ανθρώπινο εγωισμό. Η αγάπη αυτή είναι απαραίτητη και για τη σωστή ανατροφή των παιδιών, καθώς τα παιδιά «λαμβάνουνε αυτή την αγάπη και με αυτή την αγάπη πορεύονται».
Σχετικά με την πνευματική διάσταση του μυστηρίου, ο Πατέρας Βασίλειος Καρλιακμάνης επισημαίνει ότι είναι σημαντικό ο ποιμένας να εμβαθύνει τους νεόνυμφους στο θείο μυστήριο. Είναι γεγονός ότι παλιά, ορισμένοι ιερείς (που κρατούσαν την «ωραία παράδοση») συμβούλευαν τους νεόνυμφους πριν το μυστήριο για τον τρόπο πορείας τους εν Χριστώ. Πολύ συχνά μάλιστα είχαν και τον ίδιο εξομολόγο, ο οποίος τους έκανε ένα είδος κατήχησης, τονίζοντας ότι ο άντρας πρέπει να αγαπά τη γυναίκα του και η γυναίκα να σέβεται τον άντρα.
Είναι πολύ σημαντικό το μυστήριο του γάμου να μη πλησιάζεται με τη «σήμερα παραδοσιακή ρηχότητα» (τη λογική «άντε πάμε να παντρευτούμε και να γίνει μετά ό,τι είναι να γίνει»), αλλά με πνευματική ετοιμότητα και γνώση της πραγματικότητας.
Ο Άγιος Νεκτάριος υπενθυμίζει διαρκώς την ανάγκη να έχουμε τον Χριστό ως μέτρο της ζωής μας. Αν τα μυστήρια που τελούνται δεν είναι χριστοκεντρικά, τότε προκύπτουν προβλήματα και «κάπου κάνουμε λάθος». Ο Χριστός πρέπει να είναι το πρότυπο, καθώς «όταν δεν έχεις το Χριστό ως πρότυπο τότε σίγουρα θα γίνει λάθος».