Ο πατέρας Παύλος αναλύει τη σημασία της μετάνοιας ως κεντρικού σημείου του ευαγγελίου και ως μιας διαρκούς διαδικασίας πνευματικής ανανέωσης.
Επίσης τονίζεται η ανάγκη για εγρήγορση, ταπείνωση και αυτοκριτική και η αποφυγή της απελπισίας.
Με μια Ματιά
Ομιλία για την μετάνοια όπως αυτή αναλύεται στον 5ο λόγο του έργου “Κλίμαξ” του Αγίου Ιωάννη της Κλίμακος.
Ο πατέρας Παύλος εξηγεί την έννοια της μετανοίας, αναλύοντας διάφορους ορισμούς και παραδείγματα, τονίζοντας την σημασία της διαρκούς και ενεργού μετάνοιας ως πρόσβασης στην σωτηρία.
Τέλος, η ομιλία προτρέπει στην μετάνοια και προειδοποιεί ενάντια στην απελπισία.
Δείτε το βίντεο
Ανάλυση
Ο πατέρας Παύλος πραγματεύεται το θέμα της μετάνοιας κατά τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, ηγούμενο της Ιεράς Μονής του Σινά κατά τον 6ο αιώνα. Ο πατέρας Παύλος επισημαίνει ότι ο Άγιος Ιωάννης, εορτάζεται στις 30 Μαρτίου, αλλά η Εκκλησία τον προβάλλει και κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, καθώς το κλασικό σύγγραμμά του, η “Κλίμακα”, χρησιμοποιείται ως ανάγνωσμα στην τράπεζα των μοναστηριών.
Η μετάνοια αποτελεί κεντρικό σημείο του κηρύγματος του Ιωάννη του Βαπτιστού και του Κυρίου, και σκοπός του Ευαγγελίου είναι η επιστροφή των ανθρώπων στον Θεό. Ως παράδειγμα αναφέρονται οι Πρωτόπλαστοι, που αρχικά έδειξαν σκληροκαρδία μετά την πτώση τους. Ωστόσο, μετανόησαν όταν είδαν τον Κάιν να σκοτώνει τον Άβελ και έζησαν έκτοτε εν μετανοία. Γι’ αυτό και η Εκκλησία δέχεται ότι ο Χριστός τους πήρε μαζί του όταν κατέβηκε στον Άδη.
Ο πατέρας Παύλος τονίζει ότι η μετάνοια είναι μια διαρκής κατάσταση, μια “μεμεριμνημένη μετάνοια”, γεμάτη φροντίδα, και πρέπει να αποφέρει καρπούς. Ως παράδειγμα αναφέρει τον Άγιο Σισώη, ο οποίος, πεθαίνοντας, ζήτησε από τους μαθητές του να τον αφήσουν να μετανοήσει. Αυτή η διαρκής μετάνοια είναι απαραίτητη για τη σωτηρία.
Σύμφωνα με τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, η μετάνοια είναι ανανέωση του βαπτίσματος, μια δεύτερη συνθήκη με τον Θεό. Ο πιστός δεσμεύτηκε κατά το βάπτισμα να διατηρήσει τον χιτώνα του καθαρό, αλλά η μετάνοια δίνει μια δεύτερη ευκαιρία, μια δεύτερη συνθήκη με τον Θεό. Τρίτη ευκαιρία δεν υπάρχει, γεγονός που δείχνει τη φιλανθρωπία του Θεού.
Επιπλέον, η μετάνοια είναι αποκλεισμός κάθε σωματικής παρηγορίας. Ο πατέρας Παύλος εξηγεί ότι αυτό σημαίνει αποχή από τις κοσμικές διασκεδάσεις, καθώς αυτές σκορπίζουν τις δυνάμεις της ψυχής. Αντίθετα, η ψυχαγωγία, η οποία προσφέρει αγωγή στην ψυχή, δεν αποκλείεται. Ως παραδείγματα ψυχαγωγίας αναφέρει την απόλαυση της φύσης, ενός λουλουδιού ή ενός πτηνού.
Ο πατέρας Παύλος επισημαίνει ότι η μετάνοια είναι επίσης αποχή από τους καλλωπισμούς και τα ψιμύθια. Χρησιμοποιεί το παράδειγμα ενός δασκάλου στην αρχαία Σπάρτη που έβαφε τα μαλλιά του και θεωρήθηκε ψεύτης.
Συνεχίζοντας την ανάλυση του Αγίου Ιωάννη της Κλίμακος, ο πατέρας Παύλος εξηγεί ότι η μετάνοια είναι αυτοκατάκριτος λογισμός, δηλαδή αυτοκριτική και αυτοκατηγορία. Επίσης, η μετάνοια είναι θυγατέρα της ελπίδας και άρνηση της απελπισίας. Ο μετανοημένος δεν ζει την απόγνωση, ενώ εκείνος που δεν έχει μετανοήσει ζει την απελπισία. Αυτό, σύμφωνα με τον πατέρα Παύλο, δείχνει πόσο πολύτιμη είναι η ελπίδα, καθώς προστατεύει από ψυχολογικά προβλήματα, τα οποία συχνά προκαλούνται από την ένοχη συνείδηση.
Σύμφωνα πάντα με τον Άγιο Ιωάννη, η μετάνοια είναι συμφιλίωσις με τον Κύριο με έργα αρετής αντίθετα προς τα παραπτώματα και καθάρισμα της συνειδήσεως, το οποίο συνεπάγεται και καθάρισμα του υποσυνειδήτου. Ο πατέρας Παύλος αναφέρει ότι το υποσυνείδητο δημιουργήθηκε με την απώθηση της ενοχής από τη συνείδηση και χρησιμοποιεί το παράδειγμα του Αδάμ, ο οποίος απέκτησε υποσυνείδητο όταν απέδωσε την ενοχή του στον Θεό.
Επιπλέον, η μετάνοια είναι υπομονή στα θλιβερά, αγοραστής της ταπείνωσης και κατάδικος απηλλαγμένος από κάθε αισχύνη.
Ο πατέρας Παύλος τονίζει ότι ο δρόμος της μετάνοιας έχει ήττες και νίκες και δεν υπάρχει αμάρτημα ασυγχώρητο παρά μόνο το αμετανόητο. Η αμετανοησία, σύμφωνα με τους Πατέρες, αποτελεί βλασφημία κατά του Αγίου Πνεύματος. Προειδοποιεί ότι η απελπισία για τη μετάνοια είναι όπλο του διαβόλου, ο οποίος παρουσιάζει τον Θεό φιλάνθρωπο πριν την πτώση και σκληρό μετά.
Επιπλέον, ο δαίμονας της λύπης προσπαθεί να αχρηστεύσει την προσευχή υπενθυμίζοντας την προηγούμενη παρρησία.
Ο πατέρας Παύλος καταλήγει λέγοντας ότι η Μεγάλη Τεσσαρακοστή αποτελεί ευκαιρία για ανανέωση του κηρύγματος της μετάνοιας, η οποία πρέπει να έχει πάντοτε καρπό. Ο καρπός της μετάνοιας δεν είναι μόνο η μη επανάληψη της αμαρτίας, αλλά και η απόκτηση αρετών και ταπείνωσης.