Με μια Ματιά
Ο πατέρας Παύλος αναλύει την παραβολή του τελώνη και του φαρισαίου, χρησιμοποιώντας ως βάση την ερμηνεία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά.
Εξηγεί την έννοια του Τριωδίου, μιας περιόδου προετοιμασίας για το Πάσχα, και συγκρίνει τις δύο μορφές προσευχής: την ταπεινή του τελώνη και την περήφανη του φαρισαίου.
Η ομιλία τονίζει τη σημασία της ταπείνωσης, της μετάνοιας και της σωστής προσέγγισης στην προσευχή, προειδοποιώντας ενάντια στην υπερηφάνεια και την υποκρισία.
Τέλος, υπογραμμίζει την ανάγκη για ειλικρίνεια και ευχαριστία απέναντι στο Θεό.
Δείτε το βίντεο
Τι είναι το Τριώδιο;
Το Τριώδιο είναι ένα λειτουργικό βιβλίο της εκκλησίας που περιέχει ύμνους για τον εσπερινό και τον όρθρο. Χρησιμοποιείται μαζί με το μηναίο και την παρακλητική στις ιερές ακολουθίες από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μέχρι το Μεγάλο Σάββατο.
Επιπλέον, τριώδιο ονομάζεται και η περίοδος που καλύπτει τις τρεις εβδομάδες πριν τη Μεγάλη Σαρακοστή, συγκεκριμένα τις 22 ημέρες από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου έως την Κυριακή της Τυροφάγου. Ακολουθεί η Μεγάλη Σαρακοστή, που διαρκεί 40 ημέρες από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου, καθώς και οι δύο ημέρες του Σαββάτου του Λαζάρου και της Κυριακής των Βαΐων. Αυτές οι μέρες συνδέονται με τη Μεγάλη Σαρακοστή και τη Μεγάλη Εβδομάδα.
Η ονομασία “τριώδιο” προέρχεται από το γεγονός ότι πολλοί από τους ύμνους του, τους λεγόμενους κανόνες, περιέχουν τρεις ωδές αντί για εννέα ή οκτώ. Παλαιότερα, στο τριώδιο συμπεριλαμβανόταν και η περίοδος από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων, αλλά αργότερα αυτή η περίοδος αποτέλεσε ξεχωριστή ενότητα με δικό της λειτουργικό βιβλίο, το Πεντηκοστάριο.
Σκοπός του Τριωδίου
Ο σκοπός της περιόδου του Τριωδίου είναι να προετοιμάσει τους πιστούς μέσω της νηστείας, της προσευχής και της μετάνοιας, ώστε να υποδεχθούν τα Άγια Πάθη και την Ένδοξη Ανάσταση του Κυρίου. Η εκκλησία προτείνει να περάσουμε αυτή την περίοδο με χαροποιό πένθος, κατάνυξη και ευφροσύνη πνευματική, αντί για χορούς, καρναβάλια, και αμαρτωλά γλέντια.
Η Παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου
Η πρώτη Κυριακή του Τριωδίου είναι η Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου. Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς σχολιάζει την παραβολή αυτή, αναφέροντας ότι ο διάβολος είναι εφευρετικός στο κακό και ικανός να αφαιρέσει τα θεμέλια της αρετής. Μπορεί να επιτεθεί μέσω της αδιαφορίας και της ραθυμίας, ή να καταστρέψει την αρετή μέσω της περηφάνειας.
Δύο τύποι ανθρώπων: Η παραβολή παρουσιάζει δύο τύπους ανθρώπων:
- Ο Τελώνης: Παρόλο που ζει στην αμαρτία, αναγνωρίζει την αμαρτωλότητά του και ζητά έλεος από τον Θεό. Η ταπεινότητά του τον οδηγεί στη δικαίωση και τον κατατάσσει στον χορό των δικαίων.
- Ο Φαρισαίος: Θεωρεί τον εαυτό του δίκαιο και κατακρίνει τους άλλους. Η υπερηφάνεια του και ο εγωισμός του τον οδηγούν στην καταδίκη.
Ταπείνωση vs Υπερηφάνεια: Η ταπείνωση οδηγεί στην αγιότητα, ενώ η υπεροψία οδηγεί στην αμαρτία. Ο ταπεινός αναγνωρίζει τις αμαρτίες του, προσπαθεί να τις διορθώσει και ακολουθεί τις εντολές του Θεού, βασιζόμενος σε Εκείνον για όλα. Αντίθετα, ο περήφανος θεωρεί τον εαυτό του αυτάρκη και δεν έχει ανάγκη τον Θεό.
Προσευχή στον ναό: Όταν οι άνθρωποι πηγαίνουν στον ναό, δεν ανεβαίνουν απλώς σωματικά αλλά ανεβαίνουν από τη γη στον ουρανό μέσω της προσευχής. Η είσοδος στον ναό είναι σαν ένα ταξίδι προς τα ουράνια, ενώ η έξοδος σηματοδοτεί την επιστροφή στη γη. Είναι σημαντικό να εισέρχονται στον ναό για προσευχή και όχι για κοινωνικοποίηση ή ψώνια. Όσοι πηγαίνουν στην εκκλησία και δεν ανεβαίνουν πνευματικά, μοιάζουν με τους εμπόρους που εξέβαλε ο Χριστός από τον ναό.
Σκοπός της προσευχής: Ο τρόπος με τον οποίο προσευχόμαστε είναι πολύ σημαντικός. Αν πάμε στην εκκλησία για να αποδείξουμε την αξία μας στον Θεό, ή για να δείξουμε τα ρούχα μας στους άλλους, τότε καλύτερα να μην πάμε καθόλου. Πρέπει να πηγαίνουμε στην εκκλησία για να ζητήσουμε τη συγχώρεση των αμαρτιών μας, με ταπεινότητα και όχι με υπερηφάνεια.
Δύο είδη προσευχής
- Δέηση: Η προσευχή δεν είναι μόνο δέηση αλλά και ευχαριστία. Πρέπει να ευχαριστούμε τον Θεό για τα καλά που μας έχει δώσει και για αυτά που θα μας δώσει, και να ζητάμε το θέλημά Του. Δεν πρέπει να κάνουμε τον Θεό υπηρέτη μας ζητώντας επιτακτικά πράγματα.
- Ευχή: Η υπόσχεση των ευσεβώς προσφερομένων στον Θεό δεν ονομάζεται προσευχή αλλά ευχή. Είναι καλύτερο να μην κάνουμε ευχή παρά να την κάνουμε και να μην την εκτελέσουμε.
Η προσευχή γίνεται αποτελεσματική όταν γίνεται με πίστη, κατάνυξη και αποχή από τα κακά. Ανενεργή είναι η προσευχή που γίνεται με απόγνωση και πόρωση. Η ταπεινή προσευχή, συνοδευόμενη από ευχαριστία, είναι ευπρόσδεκτη.
Η στάση του Φαρισαίου και του Τελώνη
Ο Φαρισαίος, αν και πήγε στον ναό για να ευχαριστήσει, στην πραγματικότητα έδειξε έπαρση και κατάκριση. Ευχαρίστησε τον Θεό που δεν είναι όπως οι άλλοι, δηλώνοντας αδιάντροπη υπεροψία. Η προσευχή του ήταν αυτοδικαιωτική και δεν ανέβηκε πραγματικά προς τον Θεό. Ο Φαρισαίος ισχυρίζεται και υπερηφανεύεται ότι έχει τρία χαρακτηριστικά: άρπαγας, μοιχός και άδικος.
Ο Τελώνης, από την άλλη, δεν ήθελε να σηκώσει τα μάτια του στον ουρανό και χτυπούσε το στήθος του, ζητώντας έλεος. Αυτή η στάση δείχνει ταπείνωση, πίστη και συντριβή καρδιάς, στοιχεία απαραίτητα για την προσευχή. Δεν επιδίωκε να προσβάλλει ή να διανοηθεί κάτι άλλο παρά μόνο τον εαυτό του και τον Θεό.
Η στάση του Τελώνη είναι αυτή του δούλου και του καταδίκου. Δείχνει ταπείνωση, πίστη και αυτομεμψία. Παρ’ όλα αυτά, ελπίζει να πλησιάσει τον Θεό μέσω της αποχής από τα κακά και της καλής πρόθεσης.
Συμπέρασμα
Σύμφωνα με το κείμενο, κατά την περίοδο του Τριωδίου είναι σημαντικό να είμαστε σαν τον Τελώνη στην παραβολή, ταπεινοί και με μεταμέλεια. Όταν πηγαίνουμε στην εκκλησία, πρέπει να θεωρούμε ότι ανεβαίνουμε από τη γη στον ουρανό και να προσευχόμαστε με ταπεινότητα.