Εισαγωγή στη Μυσταγωγική Κατήχηση Δ’ του Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων
Η παρούσα ομιλία του πατέρα Παύλου εστιάζει στην Μυσταγωγική Κατήχηση Δ’ του Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων. Το βιβλίο αυτό θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα που πρέπει να διαθέτει ένας ορθόδοξος χριστιανός στη βιβλιοθήκη του. Μάλιστα, τονίζεται ότι εάν δεν υπήρχαν οι Κατηχήσεις του Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων, θα είχε χαθεί ένα τεράστιο κομμάτι της Ορθόδοξης διδασκαλίας.
Η συγκεκριμένη τέταρτη Μυσταγωγική Κατήχηση του Αγίου Κυρίλλου αφορά το σώμα και το αίμα του Χριστού. Η διδασκαλία της αντλείται από την Πρώτη προς Κορινθίους επιστολή του Αποστόλου Παύλου, συγκεκριμένα από το κεφάλαιο 11, στίχο 23 και τους ακόλουθους, όπου ο Παύλος δηλώνει: «εγώ παρέλαβα από τον Κύριο αυτό το οποίο σας παρέδωσα». Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας υπογραμμίζει πως «και μόνη αυτή η διδασκαλία του Μακαρίου Αποστόλου Παύλου είναι αρκετή και μπορεί να σας ενημερώσει για τα θεία μυστήρια». Γενικά, οι μυσταγωγικές κατηχήσεις του Αγίου Κυρίλλου εξηγούν τα μυστήρια της εκκλησίας. Μέσω της χάριτος του Θεού και της λήψης αυτών των μυστηρίων, οι πιστοί γίνονται «σύσσωμοι και σύναιμοι του Χριστού». Αυτό σημαίνει ότι ο Χριστός πρώτος πήρε τη δική μας σάρκα και το δικό μας αίμα, όπως αναφέρει ο Απόστολος Παύλος στους Εβραίους (κεφάλαιο 2, στίχος 14), έγινε δηλαδή πρώτος Αυτός σύσσωμος και σύναιμος με εμάς, και μετά μας έκανε κοινωνούς και σύσσωμους με Αυτόν.
Δείτε το βίντεο
Η Φύση της Εκκλησίας και η Ένωση με τον Χριστό
Η φύση της Εκκλησίας αποτελεί κεντρικό σημείο της διδασκαλίας. Όπως τονίζει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, «Χριστός εκκλησία σάρκαν έλαβε», υπογραμμίζοντας ότι η φύση της Εκκλησίας είναι το σώμα του Χριστού. Δεν είναι «ούτε τα ντουβάρια ούτε οι παπάδες ούτε τίποτα άλλο».
Η ένωση που συντελείται δια του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας δεν είναι «εξωτερική ηθική αλλά είναι συνάφεια και ανάκραση του Χριστού με το πιστό». Περιγράφεται ως μια «θαυμαστή κατά χάριν περιχώρηση και ανσύχητη ταύτιση». Οι Πατέρες της Εκκλησίας χρησιμοποιούν «όλα τα γνωστά σχήματα συνάφειας για να προσεγγίσουν τη μυστηριακή αυτή σχέση ενώσεως Χριστού και ανθρώπου». Συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι οι Πατέρες λένε: «αδερφός ημίν ο Χριστός εγένετο κοινωνήσας ημίν παραπλησίως σαρκός και αίματος».
Η Πραγματικότητα της Μετουσίωσης: Το Σώμα και το Αίμα του Χριστού
Ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων συνεχίζει την κατήχηση, υπενθυμίζοντας τα λόγια του Αποστόλου Παύλου για τον Μυστικό Δείπνο: «κατά τη νύχτα κατά την οποία παρέδωθε ο κύριος ημών Ιησούς Χριστός πήρε στα χέρια του τον άρτο και αφού ευχαρίστησε […] το έκοψε σε κομμάτια και το έδωσε στους μαθητές του λέγοντας πάρετε και φάτε γιατί αυτό εδώ είναι το σώμα μου». Μετά, «πήρε το ποτήρι και αφού πάλι ευχαριστήθηκε τον Θεό πατέρα είπε πάρετε και πίετε γιατί αυτό εδώ είναι το αίμα μου». Εφόσον ο ίδιος ο Χριστός «είπε ξεκάθαρα για αυτό τον άρτο αυτό εδώ είναι το σώμα μου, ποιος θα τολμήσει στο εξής να αμφιβάλει;». Και αφού επίσης το διαβεβαίωσε ρητά και είπε, «Τούτο μου εστί το Αίμα» (Ματθ. 26:28), «ποιος ποτέ δεν θα δειλιάσει να πει ότι δεν είναι αυτό το Αίμα του;».
Η «υλική μορφή των τιμίων δώρων και στη συνέχεια η μετουσίωσή τους αποτελούσε και παλιά και τώρα όμως αποτελεί […] την πέτρα του σκανδάλου για το λογοκρατούμενο άνθρωπο». Είναι ένα φαινόμενο επίγειο αλλά «υπέρ τους ουρανούς νοούμενον» (νοούμενο υπεράνω των ουρανών). Ο πιστός καλείται να λάβει άρτο και οίνο και να μεταλάβει σώμα και αίμα Χριστού. Αυτό, όσο «ακατανόητο είναι αυτό για το Homo sapiens», άλλο τόσο είναι «για τον πιστό της αίσθησης της ζωής θανάτου», όπως λέει ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος.
Για να βοηθήσει τους πειραζομένους και αμφιβάλλοντας για τον τρόπο και την πραγματικότητα της μετουσίωσης του άρτου και του οίνου στο τίμιο σώμα και τίμιο αίμα του Χριστού, ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός λέει: «ή τείνην ο λόγος του Θεού ζων εστί και ενεργήσει». Επομένως, «Ο λόγος του Θεού μετατρέπει το σώμα τον άρτο σε σώμα και το α το κρασί σε αίμα». Τα λόγια του Θεού εκείνο το βράδυ, «αυτό είναι το σώμα μου και αυτό είναι το αίμα μου», καθιστούν αδύνατη την αμφισβήτηση της παρουσίας του αίματος του Χριστού στο αγιοπότηρο και του σώματος του Χριστού στο δισκάριο. Όποιος αμφισβητεί έχει δικαίωμα, αλλά πρέπει να δώσει αποδείξεις, καθώς οι πιστοί έχουν τις αποδείξεις ότι «όντως είναι σώμα και αίμα».
Ο Άγιος Κύριλλος φέρνει παραδείγματα από την Καινή Διαθήκη για να δείξει ότι αυτό το μυστήριο, όπως και όλα τα μυστήρια της Εκκλησίας, είναι «του Χριστού». Αναφέρεται στο θαύμα της Κανά: «Εκείνος που τον παλιό καιρό στην πόλη Καννά της Γαλιλαίας με ένα του νεύμα μετέβαλε το νερό σε κρασί δεν είναι και τώρα αξιόπιστος που με την αρχιερατική του ευχή μετέβαλε το κρασί σε αίμα;». Εάν ο Χριστός έκανε ένα τόσο παράδοξο θαύμα σε έναν ανθρώπινο γάμο, πόσο πιο εύκολο είναι να ομολογηθεί ότι χάρισε «στους υιούς του νύμφωνά του πνευματικού στα μέλη της εκκλησίας του την απόλαυση του σώματός του και του αίματος». Ως εκ τούτου, με κάθε βεβαιότητα, «μεταλαμβάνουμε τον άρτο και τον ίνο ως σώμα και αίμα», διότι «με τη μορφή του άρτου σου δίνεται το σώμα του Χριστού και με τη μορφή του οίνου σου δίνεται το αίμα του».
Ο Άγιος Κύριλλος υπογραμμίζει: «μη νομίζεις λοιπόν ότι ο άρτος και ο οίνος είναι απλώς ψωμί και κρασί αλλά όπως ξεκάθαρα έχει αποφασίσει ο ίδιος ο δεσπότης Χριστός αυτά είναι το σώμα του και το αίμα του». Αυτή είναι «βούληση θεία του Χριστού του δεσπότη», «επιθυμία του δημιουργού». Συνεπώς, «μέσα στο Αγιοπότυρο στην κάθε εκκλησία είναι σώμα και αίμα». Ο Άγιος Κύριλλος επιμένει: «Αν αυτό σου επιβάλλουν οι [σωματικές] αισθήσεις σου, η πίστη σου όμως σε διαβεβαιώνει διαφορετικά. Μη κρίνεις το πράγμα από την γεύση, αλλά πληροφορήσου από την πίστη, χωρίς να έχεις καμιά αμφιβολία ότι καταξιώθηκες να κοινωνήσεις Σώμα και Αίμα Χριστού». Τελικά, «ο άρτος που βλέπεις δεν είναι άρτος, αν και στην γεύση παραμένει άρτος, αλλά είναι Σώμα Χριστού· και ότι ο οίνος που βλέπεις δεν είναι οίνος, αν και η γεύση θέλει να είναι οίνος, αλλά είναι Αίμα Χριστού».
Η Χριστοφορία και η Ενοίκηση του Χριστού
Αφού κάποιος μεταλάβει το σώμα και το αίμα του Χριστού, γίνεται «ένα σώμα και ένα αίμα με το Χριστό». Με αυτόν τον τρόπο, γινόμαστε «Χριστοφόροι», γιατί «το Σώμα Του και το Αίμα Του διαδίδεται σε όλα τα μέλη του σώματός μας». Όπως το θέτει ο μακάριος Πέτρος, γινόμαστε «κοινωνοί θείας φύσεως» (Β Πέτ. 1:4).
Για την ορθόδοξη πατερική σκέψη, «Η κοινωνία με τον ενυπόστατο Θεό Λόγο στο μυστήριο της Θείας ευχαριστίας δεν είναι ψιλή» (δηλαδή συμβολική), «αλλά είναι μία απεβαιωμένη πραγματικότητα». Ο Άγιος Νικόλαος ο Καβάσιλας, στην ερμηνεία του της Θείας Λειτουργίας, λέει: «Η γαρ της τραπέζης επαγγελία το Χριστό με εμάς Ημίη δε το Χριστό ενεκίζεται». Αυτή η ενοίκηση είναι «πλήρωση και γεύση μακαριότητας του Χριστού». Ο Χριστός είναι «ο ένοικος ο πάσα πληρώνει την οικίαν», και με την ενοίκησή Του, «όλος ο άνθρωπος αναπλάθεται όλος Χριστοποιείται».
Συγκεκριμένα, ο Άγιος Κύριλλος αναφέρει: «Ψυχή μεν ψυχή σώμα δε σώματι και αίμα αίματι μείγνεται. Και το τι εντάθεν το βέλτιο κρίτο των ελαττώνων και τα θεία των ανθρωπίνων επικρατεί και οφύση υπερ της αναστάσεως ο Παύλος των θνητών υπό της ζωής εκαταπίνεται, λέγει ο Άγιος Κύριλλος». Αυτή η «ανάκραση» (ανάμειξη) γίνεται «φανερή παρουσία και αληθινή». Ο Χριστός είναι «στον πιστό αοράτως συνών και γίνεται τα πάντα για τον άνθρωπο πλάστης συναγωνιστής αθλοθέτης και στέφανος».
Η μετάληψη του Σώματος και του Αίματος του Κυρίου δίνει ζωή. Ο Χριστός κάποτε είπε στους Ιουδαίους: «Εάν δεν φάτε τη σάρκα μου και δεν βγείτε το αίμα μου δεν θα έχετε μέσα σας ζωή» (Ιωάν. 6:53). Εκείνοι, επειδή «δεν καταλάβαιναν το πνευματικό νόημα», «σκανδαλίστηκαν και έφυγαν γυρίζοντας πίσω γιατί νόμιζαν ότι ο σωτήρας του κόσμου τους προέτρεπε να φάνε σάρκα ανθρώπου» (Ιωάν. 6:61-63, 66). Δυστυχώς, αυτή η παρεξήγηση και συμπεριφορά των τότε Εβραίων υπάρχει και σε πάρα πολλούς χριστιανούς σήμερα. Ο ομιλητής θεωρεί ότι όσοι ισχυρίζονται ότι η Θεία Κοινωνία είναι «ανθρωποφαγία» ή ότι τα παιδιά γίνονται «κανίβαλοι» και γι’ αυτό δεν τα φέρνουν στην εκκλησία να κοινωνήσουν, δεν είναι χριστιανοί. Ένας χριστιανός «σε καμία των περιπτώσεων δεν ο χριστιανός θα τολμούσε ποτέ να πει ότι κάνουμε κανιβαλισμό στο σώμα του Χριστού».
Η Σημασία και ο Σεβασμός του Πρόσφορου
Ο Άγιος Κύριλλος αναφέρει επίσης τους «άρτους της προθέσεως» από την Παλαιά Διαθήκη (Παραλειπομένων Α’, κεφάλαιο 9, στίχος 32 και 23:29). Ο Βαναϊνας ο καθής, ένας από τους αδελφούς, είχε την ευθύνη να ετοιμάζει αυτούς τους άρτους «Σάββατο κατά Σάββατο», κάτι που αντιστοιχεί στη σημερινή παρασκευή του πρόσφορου. Οι «άρτοι της προθέσεως» ήταν «πάρα πολύ σημαντικό» αλλά «έλαβαν τέλος» στην Καινή Διαθήκη, καθώς ανήκαν στην Παλαιά.
Στην Καινή Διαθήκη, όμως, υπάρχει «ουράνιος άρτος και το ποτήριο που χαρίζει σωτηρία» (όπως λέει ο ψαλμός 115:4), τα οποία «αγιάζουν και την ψυχή και το σώμα του ανθρώπου». Όπως «ο άρτος είναι κατάλληλος για τροφή του σώματος έτσι και ο Θεός λόγος τρέφει και αγιάζει την ψυχή».
Σήμερα, υπάρχουν κυρίες που φτιάχνουν πρόσφορο και το θεωρούν απλώς «ψωμί». Όμως, «Δεν είναι έτσι». Όταν κάνεις κάτι που απευθύνεται στον Θεό, «πρέπει να το κάνεις με καρδιά με καλή πρόθεση». Δεν πρέπει να το κάνεις «όταν βαριέσαι να το πετάς και να λες να πάρ το». Σε αντίθεση με το καθημερινό ψωμί που οι πατεράδες μας φιλούσαν αν έπεφτε κάτω, το πρόσφορο απαιτεί ακόμα μεγαλύτερο σεβασμό. Το πρόσφορο μπορεί να γίνει «πέτρα» όχι λόγω λάθους στα υλικά, αλλά «γιατί η καρδιά μας δεν ήταν καθαρή». Καθαρή καρδιά σημαίνει ότι «όταν φτιάχνω το πρόσφορο το μυαλό μου είναι στο πρόσφορο και πουθενά αλλού». Δεύτερον, «πάντα έχω το δέοντα σεβασμό στο πρόσφορο», γιατί «αυτό το ψωμί θα το πάρει ο ιερέας και από αυτό το ψωμί θα βγάλει το σώμα του Χριστού». Συνεπώς, δεν πρέπει να το πετάμε, ούτε να δείχνουμε αδιαφορία. Η έλλειψη σεβασμού και προσοχής μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα το πρόσφορο να βγει «άψητο», «σκληρό».
Οτιδήποτε έχει σχέση με την Εκκλησία, από το λιβάνι και τα κεριά μέχρι την παρασκευή του πρόσφορου, «θέλει τεράστια τεράστια προσοχή και τεράστια ευλάβεια». Η ασεβής συμπεριφορά προς το πρόσφορο («σαν πατσαβούρι») δείχνει έλλειψη εκτίμησης προς τον Θεό, προς το ίδιο το πρόσφορο, και προς την πράξη αυτή. Ο ομιλητής προειδοποιεί ότι «θα σου ρθει η κατραπακιά και δεν θα ξέρεις από τι είναι». Τονίζεται ιδιαίτερα ότι «ο Θεός προειδοποιεί» όσους κάνουν πρόσφορο. Επαναλαμβάνεται η προτροπή: «Προσέξτε πάρα πολύ με τη Θεία κοινωνία Επίσης προσέξτε πάρα πολύ με το πρόσφορο». Το πρόσφορο «θέλει προσοχή Το πρόσφορο θέλει το μυαλό σου να είναι εκεί Το πρόσφορο θέλει και μια αποχή». Η αξία δεν έγκειται σε εξωτερικές δηλώσεις ή πράξεις, αλλά στην εσωτερική κατάσταση.
Η Ανάγκη της Μελέτης των Αγίων Γραφών
Ο ομιλητής θέτει εμφατικά το ερώτημα αν υπάρχει «ποτέ πιθανότητα να αγιάσει κάποιος να αγιαστεί η ψυχή του κάποιου» ή να είναι «σωστός ορθόδοξος» εάν δεν έχει διαβάσει την Αγία Γραφή. Κρίνει αδιανόητο κάποιος να πηγαίνει στην εκκλησία και να κοινωνάει, αλλά να «βαριέται να διαβάσει την ιστορία», υποστηρίζοντας ότι δεν είναι ιστορικό αλλά θεολογικό βιβλίο. Απορρίπτει την δικαιολογία ότι τα κείμενα είναι στα αρχαία ελληνικά και δύσκολα στην κατανόηση, τονίζοντας ότι πρέπει να είμαστε περήφανοι που η Αγία Γραφή είναι γραμμένη στα αρχαία ελληνικά, διότι έτσι «διασώζεται και η εγκυρότητα ότι δεν μπορεί να αλλάξει και να να χαλάσει από τη γλώσσα ούτε μία λέξη ούτε μία πρόταση». Μία αλλαγή πρότασης στα αρχαία «χαλάει όλο το νόημα». Αυτός είναι ο λόγος που «έχουνε λυσσάξει και θέλουν να κάνουνε και τη λειτουργία και την Καινή Διαθήκη την έχουνε βγάλει στη νεοελληνική γιατί εκεί μεταφράζεις και λες ό,τι θέλεις».
Η έλλειψη γνώσης της Αγίας Γραφής παρομοιάζεται με το να ισχυρίζεται κάποιος ότι είναι μαθηματικός ή φυσικός χωρίς να έχει διαβάσει ποτέ σχετικά βιβλία. Ο ομιλητής αναρωτιέται: «Πώς μπορώ να λέγομαι χριστιανός ορθόδοξος από τη στιγμή που δεν έχω ανοίξει ποτέ αυτό το βιβλίο τον Ουρανοδείκτη που λέγεται Αγία Γραφή;». Θεωρεί «καπήλευση» να διεκδικεί κανείς αυτόν τον «τόσο σπουδαίο τίτλο» χωρίς να έχει ανοίξει ποτέ την Αγία Γραφή και να έχει την απαίτηση να τον αποδέχονται ή να θεωρείται ότι αυτό που λέει είναι το σωστό. Η ψυχή δεν μπορεί να αγιαστεί «αν δεν διαβάσεις για τον Θεό λόγο Το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος». Αναφέρει ότι πολλοί χριστιανοί εκπλήσσονται όταν ακούν ότι «ο Ιησούς είναι ο Γιαχβέ της Παλαιάς Διαθήκης», δείχνοντας την έλλειψη βασικών θεολογικών γνώσεων.
Θαύματα και Πίστη
Ο Χριστός έκανε το θαύμα στην Κανά σε απίστους, σε Ιουδαίους που δεν περίμεναν την έλευση του Μεσσία και δεν αναγνώρισαν τον καλεσμένο τους ως Μεσσία. Αυτό δείχνει ότι «Τα θαύματα είναι για τους απίστους η διδασκαλία είναι για τους πιστούς η κατήχηση». Ο ομιλητής επικρίνει τη σημερινή τάση να αναζητούνται ή να προβάλλονται υπερβολικά τα θαύματα (π.χ., κινούμενα καντήλια), θεωρώντας το «κοροϊδία». Ο ιερός Χρυσόστομος τονίζει ότι, αν και τα θαύματα είναι καλό να γίνονται, δεν αποτελούν «το Α και το Ω της πίστεως». «Το Α και το ω της πίστεως είναι αυτός ο ίδιος ο Χριστός». Υπογραμμίζεται η προειδοποίηση ότι «και ο αντίχριστος θα κάνει θαύματα» και πολλοί θα τον ακολουθήσουν. Το κριτήριο της πίστεως είναι ο Χριστός. Στον Θωμά, ο Χριστός είπε: «μακάριοι μη ιδόντες και πιστεύσαντες». Αυτό σημαίνει ότι οι πιστοί που δεν βλέπουν και πιστεύουν είναι πιο μακάριοι από τον Απόστολο Θωμά, ο οποίος πίστεψε αφού είδε.
Το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας ως Πνευματική Τράπεζα και Σφραγίδα του Θεού
Ο Άγιος Κύριλλος εξηγεί τη δύναμη του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας μέσα από τα λόγια του προφήτη Δαυίδ (Ψαλμός 22, στίχος 5): «ητοίμασας ενώπιόν μου τράπεζαν εξ εναντίας των θλιβόντων με». Ο Δαυίδ θέλει να πει ότι πριν από τον ερχομό του Χριστού στη γη, οι δαίμονες ετοίμαζαν για τους ανθρώπους «τραπέζι μολυσμένο αμαρτωλό γεμάτο από διαβολική δύναμη». Αλλά μετά την παρουσία του Χριστού, Αυτός ετοίμασε «για μένα τράπεζα». Αυτό σημαίνει το «μυστικό και νοητό τραπέζι» που ο Θεός ετοίμασε «κατά πρόσωπο του δαίμονα». Η σύγκριση του προφήτη Δαυίδ είναι θαυμάσια, διότι ενώ η παλαιά τράπεζα είχε κοινωνία με τους δαίμονες, η Αγία Τράπεζα έχει «κοινωνία με το Θεό».
Ο προφήτης Δαυίδ συνεχίζει: «ελίπανας εν ελαίω την κεφαλήν μου». Ο Άγιος Κύριλλος εξηγεί ότι το άλειμμα του κεφαλιού με μύρο στο μέτωπο γίνεται «για να σε σφραγίσει και να έχεις τη σφραγίδα του Θεού». Συνεπώς, «όταν κοινωνάμε τι παίρνουμε τη σφραγίδα του Θεού». Η τράπεζα αυτή είναι τράπεζα Θεού και δεν μπορεί να είναι μολυσμένη, ακόμη κι αν ο ιερέας έχει ατέλειες. Τονίζεται η κρισιμότητα: «Όσο απέχεις από τη σφραγίδα του Θεού τόσο πλησιάζεις τη σφραγίδα του αντιχρίστου».
Ο Μέγας Βασίλειος λέει: «Όποτε υπάρχει θεία λειτουργία να κοινωνάτε».
Η Θεία Κοινωνία «σαφέστατα και δεν είναι σούπα», κάτι τέτοιο είναι βλάσφημο. Ο Χριστός και οι Πατέρες της Εκκλησίας δίνουν το δικαίωμα να κοινωνάει κανείς «όσες φορές εσύ μπορείς». Ωστόσο, ο Απόστολος Παύλος προειδοποιεί ότι «επειδή κοινωνάμε ανάξια αυτό υπάρχουνε ανάμεσά μας οι αρρώστιες αλλά και ο θάνατος», αναφερόμενος μάλιστα στον βιολογικό θάνατο. Αυτό απαιτεί «μεγάλη προσοχή» και σεβασμό σε οτιδήποτε έχει σχέση με την Εκκλησία. Οποιαδήποτε αμέλεια ή αδιαφορία θα φέρει συνέπειες. Με τη σφραγίδα του Θεού, ο πιστός γίνεται «αποτύπωμα της σφραγίδας δηλαδή μέτοχος του Αγίου Πνεύματος αγιασμένος από το Θεό». Το «ποτήριό σου μεθύσκον με όση κράτιστον» (Ψαλ. 22:5) αναφέρεται στο «μοσχομύριστο και ευωδιαστό κρασί» που ο Ιησούς πήρε στα χέρια Του και είπε ότι είναι το αίμα Του. Αυτό το αίμα «χύνεται για να σωθούν πολλοί και να συγχωρεθούν οι αμαρτίες τους» (Ματθ. 26:28).
Ο Σολομώντας στο βιβλίο Εκκλησιαστής αναφέρεται σε αυτή τη χάρη, λέγοντας: «Έλα λοιπόν και φάε με ευφροσύνη τον άρτον σου τον πνευματικό σου άρτον έλα προσκαλεί σε μια σωτηριώδη κλήση που γίνεται πρόξενος μακαριώτος και πιές με αγαθή καρδιά τον οίνο σου τον πνευματικό οίνο και ας χυθεί λάδι πάνω στο κεφάλι σου» (Εκκλ. 9:7-8). Αυτό υπονοεί και το μυστήριο του χρίσματος. Επιπλέον, ο Σολομών λέει: «και ας είναι τα ενδύματά σου πάντοτε κάτασπρα με την έννοια ότι ευαρεστείται ο Κύριος με τα έργα σου». Αυτό δεν σημαίνει να φορά κανείς πάντοτε λευκά ρούχα, αλλά να είναι ντυμένος «με τα πραγματικά λευκά και λαμπερά και πνευματικά ρούχα».
Τονίζεται ότι, παρόλο που ο Απόστολος Παύλος μιλάει για έργα και ο Απόστολος Ιάκωβος για πίστη (χρησιμοποιώντας το ίδιο παράδειγμα, τον Αβραάμ), οι δύο Απόστολοι «συμφωνούν απόλυτα».
Προετοιμασία για τη Θεία Κοινωνία
Πριν από τη Θεία Κοινωνία την Κυριακή, ο πιστός πρέπει «αποβραδίς να έχετε κάνει μία αυτοκριτική αν είστε εντάξει πρώτα εσείς με τους πολλούς». Πρέπει να μην υπάρχει «μίσος», «θυμός», «οργή» στην καρδιά. Η Θεία Κοινωνία είναι «το μυστήριο των μυστηρίων». Πρέπει να προσεγγίζεται «με φόβο και με πίστη». Αυτός ο «φόβος», όπως τον εξηγεί ο ομιλητής, δεν είναι τρόμος, αλλά «σέβεσαι αυτό που έχεις απαντήσει». Ο Άγιος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής και απόστολος λέει ότι «η αληθινή πίστη εξοβελίζει τον φόβο». Καταδικάζεται η συμπεριφορά στην εκκλησία που περιλαμβάνει γέλιο, κουβέντα, και αδιαφορία.
Όταν κανείς πλησιάζει τη Θεία Κοινωνία, εφόσον έχει εξομολογηθεί και ο πνευματικός του είναι σύμφωνος, τότε παίρνει «την σφραγίδα του Χριστού». Αυτός που προσέρχεται στην Θεία Κοινωνία χωρίς όλες τις προηγούμενες προϋποθέσεις, δεν μπορεί να πάρει τη σφραγίδα του Χριστού. Αντίθετα, «όσο όμως εμείς απέχουμε από αυτή τη σφραγίδα τόσο πλησιάζουμε την άλλη σφραγίδα Αντιχρίστου». Υπογραμμίζεται η σοβαρότητα: «πολλές ψυχές θα χαθούνε» και «Το λείμμα θα μείνει» (δηλαδή “λίγοι”).