Άγιος Τρύφωνας ο Μεγαλομάρτυρας. Βίος
Νεανικά Χρόνια
Ο Άγιος Τρύφωνας γεννήθηκε στη Λάμψακο της Φρυγίας στη Μικρά Ασία.
Οι γονείς του ήταν ευσεβείς και του ενέπνευσαν την πίστη στον αληθινό Θεό. Από μικρός, ο Τρύφωνας μελετούσε τον λόγο του Θεού και επιθυμούσε τα θεία αγαθά. Εργαζόταν ως χηνοβοσκός, αλλά παράλληλα μελετούσε την Αγία Γραφή και εκτελούσε με ζήλο τα θρησκευτικά του καθήκοντα. Ο Θεός τον προίκισε με θεία χαρίσματα και τη δύναμη να θεραπεύει ασθένειες και να εκδιώκει δαιμόνια.
Θαύματα του Αγίου Τρύφωνος
Ένα από τα πιο γνωστά θαύματα του Αγίου Τρύφωνος ήταν η θεραπεία της κόρης του αυτοκράτορα Γορδιανού, η οποία βασανιζόταν από δαιμόνιο. Μετά από προσευχή, ο Άγιος Τρύφωνας θεράπευσε την κόρη του αυτοκράτορα. Τότε, το δαιμόνιο εμφανίστηκε με τη μορφή μαύρου σκύλου και ομολόγησε τις πονηρές του πράξεις. Αυτό το θαύμα οδήγησε πολλούς ειδωλολάτρες να πιστέψουν στον αληθινό Θεό.
Ο Άγιος Τρύφωνας είναι ιαματικός και συγκαταλέγεται στη χορεία των Αγίων Αναργύρων. Επιπλέον, είχε τη χάρη να απαλλάσσει κήπους, αμπέλια και χωράφια από ερπετά και ασθένειες. Όταν οι πιστοί καταφεύγουν σε αυτόν, κάνουν λειτουργία και ανάβουν καντήλι. Μετά τη Θεία Λειτουργία, ο ιερέας ραντίζει με αγιασμό και διαβάζει ειδικές ευχές για να φύγει το κακό.
Κάποτε στη Μονή Ξενοφώντος, ακρίδες και κάμπιες έκαναν μεγάλη ζημιά στον λαχανόκηπο. Η περιφορά της κάρας του Αγίου και οι ευχές, έδιωξαν τα έντομα και έσωσαν τη σοδειά. Επίσης, στην ίδια Μονή, οι πατέρες λιτάνευαν το λείψανο του Αγίου στον ελαιώνα, και η συγκομιδή ήταν πλούσια, χωρίς τη χρήση ραντισμάτων.
Μαρτύριο του Αγίου Τρύφωνος
Μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα Γορδιανού, ο Δέκιος έγινε αυτοκράτορας και άρχισε σκληρός διωγμός των χριστιανών. Ο Άγιος Τρύφων συνελήφθη επειδή κήρυττε τον Χριστιανισμό και δεν λάτρευε τα είδωλα. Οδηγήθηκε στον έπαρχο Ακυλίνο στη Νίκαια, όπου ομολόγησε την πίστη του στον Χριστό.
Ο Άγιος Τρύφων υπέστη φρικτά βασανιστήρια:
* Τον κρέμασαν σε ξύλο και τον χτυπούσαν με σπαθιά.
* Τον έσερναν δεμένο από άλογα σε δύσβατα μέρη.
* Τον έσυραν γυμνό πάνω σε σιδερένια καρφιά.
* Τον έδειραν με ραβδιά και του έκαιγαν τις πλευρές με λαμπάδες.
Παρά τα βασανιστήρια, ο Άγιος Τρύφων παρέμεινε σταθερός στην πίστη του.
;Κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων, εμφανίστηκε ένα φωτεινό στεφάνι πάνω από το κεφάλι του. Πολλοί ειδωλολάτρες είδαν το θαύμα και πίστεψαν στον αληθινό Θεό. Τελικά, ο έπαρχος διέταξε τον αποκεφαλισμό του Αγίου. Πριν προλάβουν να τον αποκεφαλίσουν, ο Άγιος προσευχήθηκε και παρέδωσε το πνεύμα του.
Ο Άγιος Τρύφων μαρτύρησε στη Νίκαια το 250 μ.Χ.. Οι χριστιανοί παρέλαβαν το λείψανό του και το ενταφίασαν αρχικά στη Νίκαια. Ωστόσο, ο Άγιος παρουσιάστηκε σε όραμα και ζήτησε να μεταφερθεί και να ενταφιαστεί στη γενέτειρά του, τη Λάμψακο.
Τιμή του Αγίου Τρύφωνος
Η μνήμη του Αγίου Τρύφωνος τιμάται την 1η Φεβρουαρίου. Είναι προστάτης των γεωργών και ιδιαίτερα των αμπελουργών.
Η γιορτή του συμπίπτει με την περίοδο του κλαδέματος των αμπελιών. Οι αμπελουργοί δεν εργάζονται την ημέρα της γιορτής του και ραντίζουν τα αμπέλια τους με αγιασμό.
Υπάρχουν πολλοί ναοί αφιερωμένοι στον Άγιο Τρύφωνα, στην Ελλάδα και σε άλλα μέρη. Ναοί του υπάρχουν στην Αττική, όπως στην Παλλήνη, όπου είναι και ο πολιούχος, στην Άνω Γλυφάδα, στην Κηφισιά, στον Κολωνό, και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Στην Κωνσταντινούπολη υπήρχαν δύο ναοί του Αγίου, ένας κτισμένος από τον Ιουστινιανό και ένας από τον Ιουστίνο Β΄.
Τα λείψανα του Αγίου Τρύφωνος βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη, αλλά αργότερα μεταφέρθηκαν στο ναό του Αγίου Πνεύματος στη Ρώμη. Τμήματα από τα λείψανά του φυλάσσονται σε πολλά μοναστήρια, όπως στην Ιερά Μονή Ξενοφώντος Αγίου Όρους.
Η υμνογραφία του Αγίου είναι πλούσια και έχουν εκδοθεί ακολουθίες προς τιμήν του σε διάφορα μέρη. Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης συνέταξε ικετήρια ευχή για να διαβάζουν οι ιερείς όταν βλάπτονται τα χωράφια και οι κήποι από ακρίδες και ερπετά.
Η αγάπη του Αγίου Τρύφωνος είναι πολύ διαδεδομένη στον αγροτικό πληθυσμό. Στην εικονογραφία, ο Άγιος συνήθως απεικονίζεται με δρεπάνι στο χέρι, ως προστάτης της συγκομιδής.
Άγιος Τρύφωνας. Ύμνοι
Απολυτίκιο
Ήχος δ’. Ταχύ προκατάλαβε (καταβασιά)
Τρυφήν την ακήρατον, ιχνηλατών εκ παιδός, βασάνους υπήνεγκας, υπέρ Χριστού του Θεού, και ήθλησας άριστα όθεν την των θαυμάτων, κομισάμενος χάριν, λύτρωσαι πάσης βλάβης, και παντοίας ανάγκης, Τρύφων Μεγαλομάρτυς, τους σε μακαρίζοντας.
Απολυτίκιο
Ήχος δ’.
Ο Μάρτυς σου Κύριε εν τη αθλήσει αυτού, το στέφος εκομίσατο της αφθαρσίας, εκ σου του Θεού ημών, έχων γάρ την ισχύν σου, τους τυράννους καθείλεν, έθραυσε και δαιμόνων, τα ανίσχυρα θράση. Αυτού ταις ικεσίαις Χριστέ ο Θεός, σώσον τας ψυχάς ημών.
Κοντάκιο
Ήχος πλ. δ’. Ως απαρχάς
Τριαδική στερρότητι, πολυθεΐαν έλυσας εκ τώ περάτων Αοίδιμε, τίμιος εν Κυρίω γενόμενος, και νικήσας τυράννους εν Χριστώ, τώ Σωτήρι το στέφος είληφας της μαρτυρίας σου, και χαρίσματα θείων ιάσεων, ως αήττητος.
Μεγαλυνάριο
Ίχνεσιν επόμενος ακλινώς, Τρύφων αθλοφόρε, του φανέντος επί της γής, των αυτού χαρίτων δοχείον ανεδείχθης, και ιεροίς αγώσι Μάρτυς διέπρεψας.
Μεγαλυνάριο
Φύλαττε εκ βλάβης τε και φθοράς, ημών τας αμπέλους, και τους κήπους και τα φυτά, ως μεγίστην χάριν, λαβών παρά Κυρίου, και δίωκε θηρία Τρύφων τα φθείροντα.
Ο Οίκος
Ιεράν πανδαισίαν προτίθεται φιλεόρτων το σύστημα σήμερον, προεόρτια σύμβολα φέρουσαν, του Κυρίου τεσσαρακονθήμερον την εκ Παρθένου φρικτήν γέννησιν, και πρεσβύτου σεπτού εναγκάλισιν, και σεπτού αθλοφόρου μνημόσυνα· δι΄αυτόν γάρ τον Χριστόν, τελειούται νικητικώς, ως αήττητος.
Κάθισμα
Ήχος δ’. Ταχύ προκατάλαβε
Τών πόνων μακάριε κατατρυφών της σαρκός, την θείαν και άπονον εν Παραδείσω τρυφήν, αξίως απείληφας, στέφος αθανασίας, εκ Θεού δεδεγμένος· όθεν και ιαμάτων, ποταμούς αναβλύζεις, τοις πόθω καταφεύγουσι Μάρτυς τη σκέπη σου.
Άγιος Τρύφωνας. Ποίημα του Ελισσαίου Καπαδόπουλου
Άγιος Τρύφων
ο ιαματικός
από τη Φρυγία.
Την ψυχή νήφων
ο θαυμαστός
δε γλύτωσε θηριωδία.
Προστάτης
των αμπελουργών
των γεωργών.
Μπροστάρης
ως χελιδών
των Χριστιανών.
Οίνος
ευφραίνει
καρδίαν ανθρώπου.
Ύμνος
ραίνει
τον Άγιο του κόπου.
Σε μοναστήρια
σώζονται
τα λείψανά του.
Θαύματα μύρια
ωσμώνονται.
Νικητής του θανάτου.
Ευχές προς τον Άγιο Τρύφωνα
Σύμφωνα με μια παραλλαγή ο Άγιος Τρύφωνας κλάδευε το αμπέλι του αδιαφορώντας για τις αντίθετες υποδείξεις της Παναγίας και έκοψε τη μύτη του. Η φράση – κλειδί “κλαδεύω έτσι κι όχι έτσι, είπε κι έκοψε τη μύτη του” συνοδεύεται από χειρονομία χαρακτηριστική της τεχνικής του κλαδέματος, χωρίς την οποία ο ακροατής αδυνατεί να αντιληφθεί πως ακριβώς ακρωτηριάσθηκε ο Άγιος. Με αυτήν την “τεχνολογική αφήγηση” εξηγείται η λατρευτική αποχή από την εργασία στ’ αμπέλια που τηρούν όλοι οι αμπελουργικοί πληθυσμοί.
Η πρώτη του Φεβρουαρίου αποτελεί στη λαΪκή συνείδηση το θεσμοθετημένο χρονικό ορόσημο που σηματοδοτεί την αρχή του κλαδέματος και το οποίο ακολουθούν διαδοχικές αμπελουργικές φροντίδες. Είναι λοιπόν φυσικό να προσπαθούν οι αμπελουργοί να προστατέψουν με κάθε τρόπο το ευαίσθητο αμπέλι τους κατά την τόσο κρίσιμη αυτή χρονική στιγμή.
Ευχή του άγίου Τρύφωνος
Ο Άγιος Τρύφωνας έχει καθιερωθεί ως ο Άγιος προστάτης των αμπελουργών, παρουσιάζεται μάλιστα στις νεώτερες αγιογραφίες να κρατά κλαδευτήρι. Οι αμπελουργοί της Βόρειας Ελλάδας τιμούν τον Άγιο με πλήθος εθιμικών πρακτικών και γιορτών, τις οποίες επιθυμούν να καταγράψουν οι Δρόμοι του Κρασιού.
Εξορκισμός του Αγίου Μάρτυρος Τρύφωνος εις κήπους, αμπελώνας και χωράφια
Όντός μου εν Λαμψάκου κώμη και τας χήνας επιμελουμένου και βόσκοντος, οργή κατήλθεν από Θεού παντοκράτορος, ουκ εις τον τόπον εκείνον μόνον, αλλά και εις τας κύκλω περιχώρους, τουτέστιν οργή προς πάσαν άμπελον, χώραν τέ και κήπον, αθρόως των φύλλων και των καρπών βριθομένων, μαραινομένων και αφανιζομένων. Ορών ούν εγώ ο ελάχιστος Τρύφων, ούτω τηκομένους τους καρπούς, και διά ταύτην την αιτίαν δαπανωμένους τους ανθρώπους, τώ παντελεί αφανισμώ των καρπών της γης των τέ χωραφίων, αμπέλων, κήπων και λαχάνων και παντοίων δένδρων τώ τοιούτω ολέθρω παραδιδόμενων, διά πονηθείς εδεήθην προς τον Κύριον και Θεόν μου, του γενέσθαι αφανή πάντα τα θηρία, τα προς αδικίαν και φθοράν υπάρχοντα των τέ κήπων και χωραφίων, και αμπέλων, και παντοίων δένδρων τέ και λαχάνων και μάλιστα των την κώμην έκεινην οικούντων της παρακείμενης λίμνης, και προς υπόκλησιν, και προόσκλησίν μου παραγενομένων.
Και δή εις προσευχήν κλίναντός μου το γόνυ, και τας χείρας προς τον Θεόν εκπετάσαντος, ο εισακούων των εις αυτόν πεποιθότων Θεός, αυτός εξαπέστειλεν εξ ετοίμου κατοικητιρίου αυτού Άγγελον, του πατάξαι πάν φύλον και πάν γένος κακούργων θηρίων τούτων τα ονόματα σαφώς επιστάμενος, οία κάμπη, σκώληξ, σκωληκοκάμπη, σκάνθαρος, βρούχος, ακρίς, επιμέλος καλιγάρις, μακροπούς, μύρμηγξ, φθείρ, ρυγίτης, ψυλλίτης καυλοκόπος, ερυσίβη, κοχλοί, ψαλίτης, και είτε άλλο προσφυσών και μαραίνον τον καρπόν της σταφυλής, και των λοιπών ειδών και λαχάνων, ου μην δέ, αλλά και αυτός εγώ όρκω ταύτα εδέσμουν, του μηκέτι τους τόπους των εμέ προσκαλουμένων επιβαίνειν τούτοις και διατρίβειν, αλλ’ επί αβάτων τόπων επέταξα απελθείν.
Όρκος τοιούτος έστιν.
Ορκίζω υμάς κατά των άγιων πολυομμάτων Χερουβίμ, και των εξαπτερύγων Σεραφίμ, των ιπταμένων κύκλω του θρόνου, και κραζόντων το Άγιος, Άγιος, Άγιος Κύριος Σαβαώθ, εις δόξαν Θεού Πατρός, Αμήν. Ορκίζω υμάς κατά των άγιων Αγγέλων, και πάσης Δυνάμεως, και των μυρίων μυριάδων, και χιλίων χιλιάδων, των φόβω πολλώ ισταμένων κατενώπιόν της δόξης Κυρίου, μη αδικήσητε την άμπελον, μήτε την χώραν, μήτε τον κήπον των δένδρων τέ και λαχάνων του δούλου του Θεού (δείνος), αλλά απέλθετε εις τα άγρια όρη, εις τα άκαρπα ξύλα, εις ά εχαρίσατο υμίν ο Θεός την καθημερινήν τροφήν. Ορκίζω υμάς κατά του Τιμίου Σώματος και Αίματος Χρίστου του αληθινού Θεού καί Σωτηρός ημών, δί’ ού και η σωτηρία εδόθη ημίν και απολύτρωσις και υπέρ ού μέλλομεν αποθνήσκειν, μη αδικήσητε μήτε την χώραν μήτε τήν άμπελον, μήτε τον κήπον, μήτε πάν δένδρον κάρπιμον τέ και άκαρπον, η φύλλον λαχάνων αδικήσητε, εκ του περιορισμού και τόπου του δούλου του Θεού (δείνος), ει δε παρακούσητέ μου, και παραβήτε τον όρκον, όν ώρκισα υμάς, ουκ έχετε προς εμέ τον ταπεινόν και ελάχιστον Τρύφωνα, αλλά προς τον Θεόν του Αβραάμ, και Ισαάκ, και Ιακώβ,
τόν ερχόμενον κρίναι ζώντας και νεκρούς.
Διό, καθώς προείπον υμίν, υπάγεται εις τα άγρια όρη και εις τα άκαρπα ξύλα. Ει δε μη ακούσητέ μου, ικετεύειν μέλλω τον φιλάνθρωπον Θεόν, του αποστείλαι τον Άγγελον αυτού τον επί των θηρίων, και σιδήρω και μολύβδω δήσει υμάς και αποκτενεί, ανθ’ ών τους όρκους και την προσευχήν εμού του ταπεινού ηθετήσατε Τρύφωνος, αλλά και οι στρουθοί, πεμπόμενοι δί’ εμής προσευχής καταφάγονται υμάς.
Έτσι ορκίζω υμάς κατά του μεγάλου Ονόματος, του επί της πέτρας επιγραφέντος, και μη βαστασάσης, αλλά διαρραγείσης, ωσεί κηρός από προσώπου πυρός.
Εξέλθετε εκ των καθ’ ημάς, εις ούς προείπον υμίν τόπους αβάτους και ανύδρους, και ακάρπους, εξέλθετε από του τόπου και περιορισμού των δούλων του Θεού, των κάμε προσκαλουμένων εις βοήθειαν αυτών και αντίληψιν και σωτηρίαν, ίνα και εν τούτοις δοξασθή το πανάγιον όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, και αί προσευχαί, και αί αιτήσεις του ταπεινού Τρύφωνος εκπληρωθώσιν. Ότι τώ Θεώ πρέπει δόξα, κράτος, εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Ο έξορκισμός ούτος είναι τμήμα του εν τώ Εύχολογίω έξορκισμού του Αγίου Τρύφωνος, του oποίου παραλλαγήν έδημοσίευσεν ο Pradel, ενθ. άν. 11, 15 κέ. και δύο άλλας παραλλαγές ο Almazov εν Jahrbuch. der Hist.-Phil. Gesellschaft bei der k. Neurussischen Univ. zuOdessa VI Byzant Abt. Ill Odessa 1896 σ. 380-432