Με μια Ματιά
Αυτό το βίντεο από τον πατέρα Παύλο εστιάζει στον Απόστολο Παύλο, τον Απόστολο των Εθνών. Συζητά την προέλευσή του, τη μόρφωσή του στον Ιουδαϊσμό υπό τον Γαμαλιήλ και την επαφή του με τον Ελληνισμό στην Ταρσό, καθώς και την εκπαίδευσή του σε χειρονακτική τέχνη. Εξετάζει τη σωματική του εμφάνιση και την πιθανή φύση της «ασθένειάς του», την οποία ερμηνεύει όχι ως σωματική πάθηση, αλλά ως τις διώξεις από τους συμπατριώτες του. Το βίντεο αναλύει τις επιστολές του, το στυλ γραφής του και τη σημασία τους στην Καινή Διαθήκη, υποδεικνύοντας ότι αποτελούν τα αρχαιότερα γραπτά χριστιανικά κείμενα. Τέλος, ο πατέρας Παύλος συνδέει τη θεολογία του Παύλου με τη θεολογία του πρωτομάρτυρα Στεφάνου.
Δείτε το Βίντεο
Εισαγωγή στον Απόστολο των Εθνών Παύλο
Σκοπός του πατέρα Παύλου είναι η γνωριμία με τον Απόστολο των Εθνών, η κατανόηση του ποιος ήταν, της προσφοράς του, των επιστολών του, ώστε αργότερα να μελετηθούν αποσπάσματα από τις επιστολές του.
Ο Απόστολος Παύλος περιγράφεται ως ένας θαυμάσιος άνθρωπος.
Πρώτα Χρόνια, Οικογένεια και Εκπαίδευση
Το όνομά του αρχικά ήταν Σαύλος ή Σαούλ, σύμφωνα με τις Πράξεις, στο κεφάλαιο 7 και 8. Γεννήθηκε στην Ταρσό της Κιλικίας. Κάποιοι τοποθετούν τη γέννησή του περίπου το 5 μ.Χ., ενώ άλλοι το 15 μ.Χ.. Μαρτύρησε στη Ρώμη μεταξύ του 64 και του 65 μ.Χ.. Είναι ο συγγραφέας περίπου των μισών βιβλίων της Καινής Διαθήκης και μία από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες στην πρώιμη εποχή του Χριστιανισμού.
Ο ίδιος γράφει στις Πράξεις: «Άνθρωπος ημί ιουδαίος ταρ σύς και γεννημένος εν ταρσό της κιλικίας ανατεθούν την ιερουσαλήμ παρά τους πόδας γαμαλιήλ ο διδάσκαλό ου μας λέει λοιπόν ότι ήτανε ιουδαίος αρσε γεννημένος στην ταρσό της κιλικίας μεγαλωμένος και αναθρέψουν δίπλα δηλαδή σε έναν καταπληκτικό δάσκαλο σε έναν τρομερό φαρισαίων γαμαλιήλ πεπαιδευμένος κατά κρύβει του πατρό νόμου ζηλωτής υπάρχουν του θεού ο λατρεύω λέει στον τιμόθεο από προγόνων εν καθαρά συνε δύση». Αυτό σημαίνει ότι ήταν Ιουδαίος, γεννημένος στην Ταρσό της Κιλικίας, μεγάλωσε και ανατράφηκε στην Ιερουσαλήμ, κοντά στον Γαμαλιήλ, ο οποίος ήταν ένας καταπληκτικός δάσκαλος και τρομερός Φαρισαίος. Ήταν εκπαιδευμένος σύμφωνα με τον πατρικό νόμο και ήταν ζηλωτής του Θεού, λατρεύοντάς Τον με καθαρή συνείδηση από τους προγόνους του.
Οι γονείς του ήταν πλούσιοι άνθρωποι και είχαν το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη. Αυτό το δικαίωμα ήταν πολύ σημαντικό, διότι επέτρεπε στον Απόστολο Παύλο να μετακινείται ελεύθερα στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Διαφορετικά, κάποιος που δεν ήταν Ρωμαίος πολίτης θα χρειαζόταν ειδικό έγγραφο για να ταξιδέψει.
Θρησκευτική Ταυτότητα και Πρώην Δράση
Ο Παύλος περιγράφει τον εαυτό του: «περί τομή λέει ο οκταήμερο εκ γένους ισραήλ φιλής βενιαμίν αντι φυλή του βενιαμίν εβραίος εξ εβραίων φαρισαίος ιού φαρισαίου κατά ζήλον δικων την εκκλησία κατά δικαιοσύνη την εν νόμο γενόμενος άμεμπτος». Ήταν περιτμημένος την όγδοη ημέρα, από το γένος Ισραήλ, από τη φυλή Βενιαμίν, Εβραίος από Εβραίους, Φαρισαίος κατά το νόμο και άμεμπτος κατά τη δικαιοσύνη του νόμου.
Κατά ζήλο, ήταν διώκτης της Εκκλησίας. Παρά το γεγονός ότι ήταν σπουδαίος και είχε διαβάσει τις προφητείες, δεν μπορούσε να καταλάβει το θέμα της Αγίας Τριάδος. Η διδασκαλία ότι ο Θεός είναι ένας και δεν έχει Υιό ούτε Άγιο Πνεύμα εμπόδιζε το μυαλό του να το δεχτεί. Ως Φαρισαίος, ζούσε κατά την ακριβέστερη αίρεση της θρησκείας τους.
Αναφέρεται ότι «προέκταση περ πολλούς συν ηλικιών εν τη γέννησή μου περισσοτέρων ζηλωτής υπάρχων των πατρικών παραδόσεων λέει στους γαλάτες δηλαδή ότι πρόκοπ στον ιουδαϊσμό στην θρησκεία από πολλούς φαρ από πολλούς συνομήλικούς του ήτανε περισσότερο ζηλωτής απ όλους». Ο ζηλωτής είναι ο άνθρωπος που αγαπάει υπερβολικά το Θεό. Ο Παύλος έδειχνε αυτό το ζήλο, γράφοντας συχνά στις επιστολές του “ο Θεός μου”, κάτι που υποδηλώνει αυτή την έντονη αγάπη. Ήταν ζηλωτής με καλή προαίρεση. Η ζωή του από τη νεότητά του ήταν μεταξύ των Ιουδαίων στην Ιερουσαλήμ. Όλοι οι Ιουδαίοι τον γνώριζαν από παλιά. Κατά υπερβολή, δίωκε την Εκκλησία του Θεού και ποθούσε την καταστροφή της.
Ευρύτητα Γνώσεων και Επάγγελμα
Ο Παύλος μαθήτευσε και ήξερε απ’ έξω κι ανακατωτά τον ιουδαϊκό νόμο και την ιουδαϊκή θεολογία. Το ύφος του, η θεολογική του μέθοδος και η χρήση της Γραφής τον παρουσιάζουν ως αυστηρό αλλά και αγνό ραβίνο, γνώστη των επίμαχων ζητημάτων του νόμου και ικανό χειριστή της ραβινικής διαλεκτικής. Υπήρξε πολύ επιμελής και περισσότερο ζηλωτής των πατρικών παραδόσεων, διαπρέποντας μεταξύ των συνομηλίκων του. Απέκτησε βαθεία συνείδηση της διαφοράς ανάμεσα στον ιουδαϊκό και τον εθνικό κόσμο και αντίληψη για τη σημασία του νόμου για τη ζωή του Ισραηλίτη. Περιγράφεται ως άνθρωπος με βαθιά θεολογία, γνώστης της θεολογίας και των γραφών, που αφιέρωσε τη ζωή του στο Θεό.
Εκτός από τις ιουδαϊκές γνώσεις, ο Παύλος γνώριζε και τη θρησκευτικότητα, τη θρησκεία των εθνικών, τη μυθολογία τους, και τις δημόσιες θρησκευτικές γιορτές. Ήταν ένας πολύ διαβασμένος άνθρωπος, τρομερά έξυπνος. Ο Έλληνας γεωγράφος Στράβωνας αναφέρει ότι η Ταρσός στα χρόνια του Παύλου ήταν ανώτερη από την Αθήνα και την Αλεξάνδρεια στα γράμματα. Ο Παύλος ο ίδιος, σε μια απολογία του, λέει ότι η Ταρσός δεν είναι μικρή πόλη, εννοώντας προφανώς την ανωτερότητά της στα γράμματα. Η Ταρσός ήταν έδρα πολλών στωικών φιλοσόφων. Σε αυτή την πόλη, ο Παύλος διδάχτηκε την ελληνική γλώσσα και ήρθε σε επαφή με τον ελληνισμό.
Χρησιμοποιεί στις επιστολές του φράσεις από αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Για παράδειγμα, στην πρώτη προς Κορινθίους, γράφει: «φθίρει ήθη χρηστά ομιλία κακέ», που είναι από τον Μένανδρο, Αθηναίο κωμικό ποιητή του 4ου αιώνα π.Χ.. Επίσης, λέει: «Κρήτες αεί ψεύσται κακά θηρία γαστέρες αργαί», που προέρχεται από τον Επιμενίδη, από ένα βιβλίο του περί χρησμών (7ος αιώνας π.Χ.), και το επανέλαβε ο Καλλίμαχος στον ύμνο του για το Δία. Τέλος, χρησιμοποιεί τη φράση: «του γαρ και γένος εσμέν», που προέρχεται από τον Άρατο τον Σολέα, ποιητή από την Κιλικία. Ο Παύλος χρησιμοποιεί αυτούς τους αρχαίους στωικούς (sic) ποιητές, όχι ως αυθεντίες, αλλά σαν να χρησιμοποιούμε εμείς σήμερα παροιμίες. Πιθανότατα, οι δύο πρώτες φράσεις ήταν παροιμίες της εποχής του. Η τρίτη φράση δείχνει μια περιορισμένη γνώση των εξωτερικών ποιητών. Γνωρίζει την αρχαία ελληνική γραμματεία.
Επιπλέον, καθώς μαθήτευσε στον Γαμαλιήλ, ο οποίος σύμφωνα με το Ταλμούδ ήταν γνώστης της ελληνικής φιλολογίας, και καθώς επέστρεψε στην Ταρσό μετά τη μεταστροφή του, είναι πιθανό σε αυτή την περίοδο να απέκτησε περισσότερες γνώσεις πάνω στην αρχαία ελληνική φιλολογία και φιλοσοφία.
Εκτός από τη θεωρητική του μόρφωση, ο Παύλος έμαθε και την τέχνη του σκηνοποιού. Αν και η οικογένειά του ήταν πολύ πλούσια, οι ραβίνοι και οι Φαρισαίοι είχαν την υποχρέωση να γνωρίζουν μια χειρωνακτική τέχνη. Αυτούς τους αποκαλούσαν «τέκτονες», όρος που τότε σήμαινε τον άνθρωπο που κατέχει μια χειρωνακτική τέχνη (μαραγκός, σκηνοποιός, χτίστης). Ο Απόστολος Παύλος έμαθε την τέχνη της σκηνοποιίας για να εξασφαλίζει τα προς το ζην με ένα χειρωνακτικό επάγγελμα, όπως οι περισσότεροι ραβίνοι. Πιθανότατα, ύφαινε το ύφασμα που χρησιμοποιούσε για τις σκηνές, το οποίο στην Κιλικία φτιαχνόταν από την τρίχα της κατσίκας. Αυτό το ύφασμα θεωρούνταν τότε ότι δεν άφηνε το κρύο και το νερό να περάσει εύκολα.
Χαρακτηριστικά, Εμφάνιση και ο «Σκόλοψ»
Σύμφωνα με τη β’ προς Κορινθίους και τις Πράξεις (κεφ. 14), οι επιστολές του Παύλου είναι «φυσί βαρέα και ισχυρές». Είναι «ο ηγούμενος του λόγου», δηλαδή γνωρίζει πολύ καλά το λόγο. Ωστόσο, η εξωτερική του εμφάνιση, «η δε παρουσία του σώματος ασθενής». Ως προς τη σωματική του κατάσταση, υπήρξαν αναφορές.
Αναφέρεται ότι «εδόθη νη σκόλοψ της αρκή η γα δύναμής μου εν ασθενεία τελείται» και «ότι δια ασθενείας ε σαρκός ευαγγελισμο μην το πρότερο». Πολλοί θεωρούν ότι ο «σκόλοψ» ήταν η κύφωση (καμπούρα), άρα ότι ο Παύλος ήταν άρρωστος. Ωστόσο, ο πατέρας Παύλος εξηγεί ότι αυτό είναι κάτι πολύ βαθύτερο. Ο Απόστολος Παύλος δεν ήταν άρρωστος με σωματική ασθένεια όπως η καμπούρα. Ο σκόλοψ στην σάρκα, η ασθένεια από τη σάρκα του, σημαίνει «ασθένεια από τους πατριώτες μου». Μετά τη μεταστροφή στη Δαμασκό, οι Ιουδαίοι δεν τον ήθελαν πλέον. Ο Παύλος στράφηκε στα έθνη, ενώ οι Ιουδαίοι ήθελαν τον Θεό μόνο για τον Ισραήλ. Όταν ο Παύλος έλαβε την οδηγία από τον Χριστό να πάει και να μιλήσει στα έθνη, «του δόθηκε κάτι σαν αρρώστια», σαν να τον κατατρέχουν οι συγγενείς του. Δείχνει πόσες φορές τον έδειραν, πόσες φορές τον λιθοβόλησαν, μάλιστα μία φορά τον κατέβασαν, τον λιθοβόλησαν και τον πέταξαν θεωρώντας τον νεκρό, αλλά αυτός ήταν ζωντανός.
Η ασθένειά του δεν ήταν λοιπόν σωματική, αλλά το γεγονός ότι ο ίδιος του ο λαός, η σάρκα του, δεν τον ήθελε και τον κυνηγούσε να τον σκοτώσει. Η ασθένεια αυτή ήταν επώδυνη, ώστε ο Παύλος να παραδεχτεί: «περί τούτου παρακάλεσα τρεις τον κύριο δια να απομακρυνθεί από εμού». Αυτό αναφέρεται στη β’ προς Κορινθίους, κεφάλαιο 12, στίχος 8. Λέει: «και την υπερβολή των αποκαλύψεων ή να μην υπερ έρμα εδώ θμ σκόλοψ στη αρχή άγγελος στν ή να με κολαφος σόλος». Ο σκόλοψ είναι ένα πολύ σκληρό αγκάθι, και αυτό το αγκάθι ήταν οι πατριώτες του. Τον παρακάλεσε τρεις φορές τον Κύριο να φύγει από αυτόν. Η απάντηση του Κυρίου ήταν: «αρκεί η χάρις μου η γάρ δύναμής μου εν ασθενεία τελειούται». Ο Κύριος του είπε «σου αρκεί η χάρις διότι η δύναμή μου φαίνεται ολοένα και τελειότερα μέσα από την ανθρώπινη αδυναμία». Εννοεί την αδυναμία του να τον κυνηγούν οι συμπατριώτες του. Αυτό το κομμάτι είναι καταπληκτικό, γιατί ο Παύλος αγαπούσε πάρα πολύ τους Ισραηλίτες, τους Εβραίους, και του φαινόταν πολύ παράξενο πώς οι ίδιοι του οι άνθρωποι τον κυνηγούσαν με τέτοιο μίσος.
Το Γεγονός που τον Σημάδεψε: ο Λιθοβολισμός του Στεφάνου
Ένα κομβικό γεγονός στη ζωή του Παύλου, πριν τη μεταστροφή του, ήταν ο λιθοβολισμός του πρωτομάρτυρα Στεφάνου. Στις Πράξεις, κεφάλαιο 7, στίχος 58, αναφέρεται ο Παύλος ως νεανίας κατά τον λιθοβολισμό. Όπως μας πληροφορεί ο πατέρας Παύλος «ετο τα ιμάτια αυτών παρά τους πόδας νεαν καλουμένου σάμου». Οι μάρτυρες που λιθοβολούσαν τον Στέφανο άφησαν τα ρούχα τους στα πόδια ενός νεανία που λεγόταν Σαύλος.
Ο Παύλος παρατήρησε όλη την κουβέντα που είχε τότε ο Στέφανος με τους διώκτες του. Όταν οι διώκτες άκουσαν τα λόγια του Στεφάνου, «διε πρίον το ή τας καρδίας», δηλαδή γεμισαν άγριο θυμό και «εύρον τους οδόντας επ αυτόν», έτριζαν τα δόντια τους. Ο Στέφανος, γεμάτος Άγιο Πνεύμα, ατένισε τον ουρανό και «είδε δόξα θεού και ιησού ιστό εκ δεξιών του θεού». Είδε άκτιστη δόξα, δύναμη, ενέργεια, φως από τον Πατέρα Θεό και τον Ιησού να κάθεται στα δεξιά του Θεού. Αυτό το είχε δει και ο προφήτης Δανιήλ, και ο Παύλος το θυμόταν. Ο Στέφανος είπε: «ιδού θεωρώ τους ουρανούς ανωγ έννους και τον υιό του ανθρώπου εκ δεξιών του θεού».
Τότε εκείνοι φώναξαν δυνατά, έβαλαν τα χέρια στα αυτιά τους και όρμησαν ομοθυμαδόν εναντίον του. Τον έβαλαν έξω από την πόλη και τον λιθοβόλησαν. Ενώ τον λιθοβολούσαν, ο Στέφανος επικαλούμενος έλεγε: «κύριε ιησού δεξα το πνεύμα μ». Έπειτα, γονάτισε και φώναξε δυνατά: «κύριε μη στήσεις αυτής την αμαρτίαν ταύτην». Και αφού το είπε αυτό, κοιμήθηκε (πέθανε).
Σε όλη αυτή τη διαδικασία, «ο σταύλος δε στην ευδοκω την ανεση αυτού». Ο πατέρας Παύλος εξηγεί ότι ο Παύλος απεδοκίμασε τη θανατική εκτέλεση του Στεφάνου. Είχε συγκλονιστεί από την απολογία του Στεφάνου. Σκεφτείτε, ένας άνθρωπος που είχε «φτιάξει τον κόσμο του» με το Θεό πολύ ψηλά, έρχεται ένας Ιουδαίος Χριστιανός, πιθανώς συνομήλικός του, και αναιρεί όλη του την πίστη, λέγοντας ότι ο Θεός είναι ένας αλλά τριαδικός (Πατέρας, Υιός, Άγιο Πνεύμα), και ότι Αυτός που ενσαρκώθηκε είναι το δεύτερο πρόσωπο της Τριάδος.
Μεταστροφή και Ανάπτυξη της Θεολογίας
Μετά το λιθοβολισμό του Στεφάνου, ο Παύλος είχε αρχίσει να αλλάζει, ο χαρακτήρας του είχε αρχίσει να παίρνει πίσω ορισμένες σκέψεις. Η αποδοκιμασία της θανατικής ποινής του Στεφάνου σηματοδότησε την αρχή της αλλαγής του.
Οντολογικά, η θεολογία του Αποστόλου Παύλου είναι η θεολογία του πρωτομάρτυρα Στεφάνου του διακόνου. Αυτή είναι η θεολογία της Εκκλησίας, την οποία έλαβε από τον Κύριο. Μετά τη μεταστροφή του στη Δαμασκό, ο Ανανίας τον βάφτισε, «έπεσαν τα λέπια απ’ τα μάτια» του. Στη συνέχεια, ο Παύλος πέρασε τρία χρόνια στην Αραβία. Εκεί, ανέπτυξε τη θεολογία του Αποστόλου (διακόνου) Στεφάνου σε τέτοιο βαθμό που την έκανε πλέον ζωή του. Το γεγονός του λιθοβολισμού, και ιδιαίτερα η καλοσύνη του Στεφάνου που δεν καταριόταν αλλά παρακαλούσε το Θεό να συγχωρέσει τους διώκτες του ενώ τον χτυπούσαν με πέτρες, τον είχε συγκλονίσει τόσο πολύ.
Τα Γραπτά και οι Επιστολές του Παύλου
Ο Απόστολος Παύλος φέρεται ότι έγραψε 14 επιστολές. Είναι ο συγγραφέας περίπου των μισών βιβλίων της Καινής Διαθήκης. Αυτό που κάνει μεγάλη εντύπωση στην Καινή Διαθήκη είναι ότι από τον νεότερο απόστολο έχουμε τα περισσότερα και τα αρχαιότερα κείμενα.
Για τη συγγραφή των επιστολών, κάποιοι λένε ότι χρησιμοποιούσε γραμματείς, άλλοι ότι χρησιμοποιούσε συνεργάτες. Ο πατέρας Παύλος προτιμά την εκδοχή των συνεργατών, καθώς ο ίδιος ο Παύλος λέει ότι συνέγραψαν οι συνεργάτες του. Εκείνος μιλούσε και οι συνεργάτες του έγραφαν.
Στην αρχαιότητα, ο συνήθης τρόπος για να γράψει κάποιος ένα γράμμα ήταν να απευθυνθεί σε έναν γραμματέα, τον λεγόμενο επιστολογράφο. Ο γραμματέας είτε έγραφε συλλαβιστά όπως του τα έλεγε ο αφηγητής (σαν «recorder» σήμερα) είτε ο αφηγητής προσδιόριζε το περιεχόμενο και άφηνε στον γραμματέα την ελευθερία της τελικής σύνταξης (σαν «editor» σήμερα). Ή απλώς έδινε τις βασικές έννοιες και άφηνε τον γραμματέα να γράψει την επιστολή εξ ονόματός του. Στην αρχαιότητα, ήταν ασυνήθιστο να σκέφτεται και να γράφει κανείς ταυτόχρονα. Ο Απόστολος Παύλος έκανε αυτό: σκεφτόταν και έγραφε ταυτόχρονα. Γι’ αυτό μερικές φορές αργούσε η επιστολή. Όταν η επιστολή άλλαζε θέμα, γινόταν ένα διάλειμμα περίπου δύο ώρες, για να συντάξουν καλύτερα την επιστολή και να ενώσουν το προηγούμενο με το επόμενο θέμα.
Ο Παύλος ζητάει από τον Τιμόθεο να του φέρει από την οικία του Κάρπου στην Τρωάδα «την φελώνη» (το παλτό, ένα άμφιο που φορούν οι κληρικοί) και τα «βιβλία» και μάλιστα «τας μεμβράνας». Οι μεμβράνες είναι χειρόγραφα της Παλαιάς Διαθήκης ή άγραφος χάρτης περγαμηνής πάνω στον οποίο ο Απόστολος Παύλος θα έγραφε τις επιστολές του.
Τα υλικά της συγγραφής ήταν δύσκολα τότε. Ο πάπυρος ήταν φθηνός, δεν τον έτρωγαν τα σκουλήκια και δεν σάπιζε. Αιγυπτιακοί πάπυροι έχουν σωθεί για 2.500-3.000 χρόνια. Ένα φύλλο πάπυρου μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για μια πρόσκληση, συμφωνητικό, αγγελία, λογαριασμό ή σύντομη επιστολή. Σε επιστολές όπως η α’ και β’ Ιωάννου αναφέρονται οι λέξεις «χάρτης» (χαρτί), «μέλαν» (μελάνη) και «καλάμι» (καλαμίδα), ένα ψηλό νεροκάλαμο κομμένο σε γωνία 45 μοιρών για να κάνει μύτη, σαν πένα. Είχαν ένα ξύλινο μελανοδοχείο και βουτούσαν τη μύτη του καλαμιού γράφοντας με προσοχή για να μην σχιστεί ο πάπυρος.
Πολλά κομμάτια επεξεργασμένων παπύρων κολλούνταν μεταξύ τους για να αποτελέσουν ένα μακρόστενο βιβλίο ή ελιτάριο (πάπυρος σε μορφή κυλίνδρου). Ένα ελιτάριο μπορούσε να είναι περίπου 10 μέτρα μάκρος. Τυλιγόταν πάνω σε ένα κοντό, χοντρό ξύλο, το οποίο λεγόταν «ταξ» και στα ελληνικά «κοντάκιο». Δεξιά-αριστερά στο κοντάκιο υπήρχαν ξύλινα σημάδια ή εξογκώματα, τα «ομφαλοί», που βοηθούσαν στην περιστροφή. Το σύγγραμμα γραφόταν σε πολυάριθμες στήλες, ξεκινώντας από την εσωτερική πλευρά (το κοντάκιο) και τελειώνοντας στην εξωτερική άκρη όπου ήταν τα λουριά. Κατά την ανάγνωση, ο πάπυρος κρατούταν στο δεξιό χέρι και τραβούσαν τα λουριά με το αριστερό.
Αργότερα, ο πάπυρος εκτοπίστηκε τελείως από την περγαμηνή, η οποία προερχόταν από επεξεργασία δέρματος προβάτων, αιγών και μόσχων. Η ακριβότερη περγαμηνή ήταν της αντιλόπης. Στην Πέργαμο τελειοποιήθηκε η επεξεργασία των δερμάτων. Η περγαμηνή ήταν πολύ πιο κομψή από τον πάπυρο.
Ο τρόπος που γράφει ο Απόστολος Παύλος είναι έντονος, έχει άμεσο διάλογο. Διαβάζοντας την επιστολή του, νομίζεις ότι είναι απέναντί σου και σου μιλάει. Αυτό κάνει τις επιστολές του ταυτόχρονα εύκολες και δύσκολες στην κατανόηση, ειδικά ορισμένες. Χρειάζονται παραπάνω προσοχή.
Στις επιστολές του υπάρχει πάντα η υπογραφή του, όχι με τη σημερινή έννοια. Ένα χαρακτηριστικό είναι: «υλίκη ημών γράμμα έγραψα τη εμη χερ» στους Γαλάτες (sic). Αναφέρεται στο μέγεθος των γραμμάτων. Αυτό οφειλόταν είτε στα σκληραγωγημένα χέρια του από τη σκηνοποιία, είτε σε ένα πρόβλημα που είχε μετά τη Δαμασκό, είτε στη σπουδαιότητα όσων σημείωνε, είτε στην αυθεντία που ήθελε να προσδώσει στο κείμενο. Στην αρχαιότητα, λίγα έγγραφα διαβάζονταν. Μπορεί επίσης να ήθελε να φανερώσει την αγάπη του προς τους Γαλάτες. Δεν αποκλείεται να έγραψε ο ίδιος ολόκληρη την προς Φιλήμονα επιστολή.
Ακόμα κι αν χρησιμοποιήθηκε γραμματέας (πιθανόν ο Λουκάς), φαίνεται καταγεγραμμένη η φωνή του και ο πατρικός του τόνος. Η προς Γαλάτας επιστολή μπορεί να είναι προσχέδιο της προς Ρωμαίους. Η β’ προς Κορινθίους μπορεί να περιέχει περισσότερες από μία επιστολές, τις «πολεμικές».
Κατάταξη των Επιστολών του Παύλου
Οι επιστολές του διακρίνονται στις εξής κατηγορίες:
* Επιστολές προς Εκκλησίες (10): Α’ και Β’ προς Θεσσαλονικείς, προς Γαλάτες, Α’ και Β’ προς Κορινθίους, προς Ρωμαίους, προς Κολοσσαείς, προς Φιλήμονα, προς Φιλιππησίους, προς Εφεσίους. (Σημείωση: ο πατέρας Παύλος κατατάσσει Φιλήμονα, Φιλιππησίους, Εφεσίους και Κολοσσαείς στις Επιστολές Αιχμαλωσίας και Εφεσίους ως Εγκύκλιο, αλλά τα αναφέρει και εδώ).
* Εγκύκλια ή Καθολική (προς ομάδα εκκλησιών): Η προς Εφεσίους.
* Ποιμαντικές (προς συγκεκριμένα πρόσωπα): Α’ και Β’ προς Τιμόθεο, προς Τίτο.
* Επιστολές της Αιχμαλωσίας (γράφτηκαν ενώ ο Παύλος ήταν φυλακισμένος στη Ρώμη, 4): Η προς Φιλήμονα, η προς Κολοσσαείς, η προς Εφεσίους, η προς Φιλιππησίους. Πολλοί ερευνητές χρησιμοποιούν αυτό τον όρο. Η επιστολή προς Φιλήμονα γράφτηκε περίπου το 62 μ.Χ..
Σημασία και Κληρονομιά
Από τα 27 βιβλία της Καινής Διαθήκης, τα 21 είναι επιστολές. Συνολικά, η Καινή Διαθήκη έχει 27 βιβλία και η Παλαιά Διαθήκη 49, κάνοντας ένα σύνολο 76 βιβλίων τα οποία οι Πατέρες της Εκκλησίας θέσπισαν ως κανόνα της Αγίας Γραφής. (Ο πατέρας Παύλος σημειώνει την ύπαρξη Αγίων Γραφών με 66 βιβλία, από τις οποίες έχουν αφαιρεθεί 10 βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης από Προτεστάντες και Ιεχωβάδες, που τα θεωρούν μη επίσημα). (Επίσης, αναφέρει ότι κάποιοι θα ήθελαν να βγάλουν την επιστολή του Ιακώβου από την Καινή Διαθήκη γιατί τους μπερδεύει στο θέμα των έργων, αλλά δεν μπορούν γιατί είναι απόστολος).
Ο Παύλος προτίμησε τον άμεσο διάλογο στις επιστολές του αντί για μονόλογο. Ήθελε η επιστολή του να είναι ζωντανός και αμεσότερος τρόπος επικοινωνίας. Ο Τερτυλλιανός σημειώνει ότι η επιστολή προς τους Θεσσαλονικείς διαβαζόταν στην εκκλησία από το πρωτότυπο. Ο Παύλος δεν ήταν «ξερός συγγραφέας».
Η προς Ρωμαίους επιστολή θα μπορούσε άνετα να θεωρηθεί, σύμφωνα με τη σύμφωνη γνώμη των Πατέρων, ως το «πέμπτο Ευαγγέλιο». Αντίστοιχα, ολόκληρο το βιβλίο του προφήτη Ησαΐα θεωρείται ως ένα Ευαγγέλιο. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αν είχε μείνει μόνο η προς Ρωμαίους και η παραβολή του Ασώτου Υιού από τον ορθόδοξο χριστιανισμό, θα είχαμε μια επιτομή του Ευαγγελίου. Αλλά έχουμε και την προς Ρωμαίους, και την παραβολή, και τη «Μάγκνα Κάρτα του χριστιανισμού», που είναι η επί του Όρους ομιλία.
Ο Απόστολος Παύλος αγαπούσε πάρα πολύ τους Ισραηλίτες, τους Εβραίους. Ωστόσο, παρά τα όσα πέρασε, ο Απόστολος Παύλος συνεχίζει να περνάει πολλά. Ακόμα και σήμερα, πολλοί ρασοφόροι και λαϊκοί δεν αποδέχονται τον Απόστολο Παύλο. Τον θεωρούν μισογύνη, άνθρωπο που έκανε κακό στο χριστιανισμό, μάλιστα τον θεωρούν «διαστρεβλωτή του χριστιανισμού».