Η Γνώση είναι ένας από τους σημαντικότερους ανθρώπινους στόχους και όλοι εργαζόμαστε για την επίτευξη αυτού. Σήμερα όμως βλέπουμε, σε ορισμένες κοινωνίες, να γίνονται προσπάθειες για την απομάκρυνση των ανθρώπων από το στόχο αυτό. Απ’ τα χρόνια της Αναγέννησης ακόμα, χρόνια που έδωσαν το προβάδισμα για το ξύπνημα του ανθρώπινου μυαλού, διατυπώθηκε η γνώμη ότι η γνώση είναι δύναμη για τον άνθρωπο που την κατέχει. Κι όταν λέμε γνώση δεν εννοούμε την αυστηρά επιστημονική γνώση, αλλά διευρύνοντας τα όρια της έννοιας αυτής, εννοούμε τη Γνώση που καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα λειτουργιών στην ανθρώπινη ζωή. Μια Γνώση που στοχεύει στην καλυτέρευση των συνθηκών της ζωής κάθε ανθρώπινης ύπαρξης από οποιοδήποτε τομέα κι αν απορρέει: είτε απ’ την οικονομία, είτε απ’ την πολιτική επιστήμη, είτε απ’ την κοινωνιολογία, είτε απ’ την ψυχολογία, είτε απ’ την ηθική, είτε απ’ την ανθρωπολογία με την σύγχρονη έννοια του όρου. Κι αυτή η Γνώση απ’ την Αναγέννηση μέχρι σήμερα προβάλλει ως το μέσο ή καλύτερα ένα από τα μέσα που οδηγούν στην πνευματική και υλική ευδαιμονία των ανθρώπινων κοινωνιών. Όμως υπάρχουν και οι αποκλίσεις απ’ αυτό τον κανόνα.
Σήμερα, αν στρέψουμε διεισδυτικά το βλέμμα μας σε ορισμένες κοινωνίες, θα παρατηρήσουμε ότι γίνονται συστηματικές προσπάθειες για την απομάκρυνση των ανθρώπων απ’ τον υψηλό αυτό στόχο. Και τρανταχτή απόδειξη γι αυτή την πραγματικότητα αποτελούν τα ενδιαφέροντα των ανθρώπων γύρω μας. Γιατί τα ενδιαφέροντα των περισσότερων ανθρώπων σήμερα έχουν αποπροσανατολιστεί κατά πολύ απ’ την κατάκτηση της Γνώσης και τελικά απ’ την κατάκτηση της ίδιας της ζωής τους. Αντίθετα έχουν στραφεί σε μια ζήση χωρίς κόπο και νόημα, χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο, γιατί προσπαθούν να μιμηθούν δουλικά πρότυπα ζωής εντελώς εξωπραγματικά. Βέβαια, με τον τρόπο αυτό όχι μόνο δεν αλλάζουν τη ζωή τους προς το καλύτερο, αλλά αντίθετα είτε παραμένουν στάσιμοι στην εξελικτική τους πορεία, είτε βουλιάζουν ακόμη περισσότερο στην ηθική, ψυχική ή υλική κακομοιριά τους.
Όμως μπορούμε να πούμε ότι η κατάσταση αυτή δεν οφείλεται μόνο στις επίμονες προσπάθειες που καταβάλλονται από εξωτερικούς παράγοντες, αλλά είναι πολλές φορές αποτέλεσμα και της δικής τους ανευθυνότητας, της δικής τους επανάπαυσης στον εύκολο τρόπο ζωής. Βέβαια μ’ αυτό δεν αναιρούνται οι επιδράσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος που τις περισσότερες φορές είναι αρνητικές αφού αποσκοπούν στην αποχαύνωση του κριτικού πνεύματος του ατόμου για την εξυπηρέτηση κατώτερων συμφερόντων. Είτε αυτά τα συμφέροντα είναι πολιτικά, είτε είναι οικονομικά, πάντως είναι ομολογουμένως κατώτερα από την πνευματική υγεία και εγρήγορση του κοινωνικού συνόλου. Για να συγκεκριμενοποιηθούν όμως ακόμα περισσότερο τα πράγματα και, για να αντιληφθεί ο άνθρωπος πώς δρουν οι σκοταδιστικές δυνάμεις που πασχίζουν να τον αποπροσανατολίσουν απ’ την αναζήτηση της Γνώσης, είναι σκόπιμο να σταθεί σ’ ορισμένες εκφάνσεις της ζωής γύρω του που με μια πρώτη ματιά θεωρούνται ασήμαντες, αλλά κατά βάθος είναι ενδεικτικές αυτών των καταστροφικών προσπαθειών.
Αν ο κάθε άνθρωπος στραφεί και προσπαθήσει να διερευνήσει το στόχο ορισμένων μαζικών συναθροίσεων και θεαμάτων που διαφημίζονται εντονότατα στην κοινωνία μας, όπως τα ατέρμονα «εντυπωσιακά» μαζικά κατασκευάσματα και τα κάθε είδους άσκοπα υπερθεάματα, θα αντιληφθεί πόσο όλα αυτά καταρρακώνουν τη ζωτική κριτική του ικανότητα και πόσο καταστρέφουν την πολυπλοκότητα των κριτηρίων που διαθέτει για να κάνει μια δική του επιλογή. Κι αυτό βέβαια το πεδίο των προσπαθειών είναι το πιο απλό και εύκολα εντοπίζεται γιατί εφαρμόζεται σ’ όλες σχεδόν τις σημερινές κοινωνίες. Όμως υπάρχουν και προσπάθειες που γίνονται ακόμα πιο στρατηγικά από ανελεύθερα καθεστώτα και που στραγγαλίζουν πιο σταθερά την προσπάθεια του πολίτη τους για γνώση. Με τις ρητές απαγορεύσεις τους αλλά και με τα πρότυπα και τις ιδέες που προβάλλουν καθημερινά από τα μέσα μαζικής ενημερώσεως καθιστούν σχεδόν ανεπαίσθητη αυτή την απομάκρυνση απ’ τη Γνώση κι έτσι οι άνθρωποι αποτελματώνονται εξοντωτικά. Όμως σ’ αυτές τις περιπτώσεις επειδή ακριβώς δεσμεύεται η πολιτική ελευθερία των ανθρώπων είναι επόμενο αυτοί να οδηγηθούν σε άγνοια. Γιατί πάντοτε απαραίτητη προϋπόθεση της πραγματικής γνώσης είναι η ελευθερία. Μόνο όταν υπάρχει ελευθερία μπορεί να απλωθεί ο πνευματικός ορίζοντας του ανθρώπου και σ’ άλλες σφαίρες διαμέσου της γνώσης.
Όμως τι θα μπορούσαμε ν’ αντιτάξουμε σαν αιτία στο κατρακύλισμα της δικής μας ελεύθερης κοινωνίας από τα στέρεα βάθρα της γνώσης; Ίσως το ότι οι προσπάθειες που καταβάλλονται είναι φοβερά δυνατές, ώστε θα ήταν ανέφικτο να απαγκιστρωθούμε απ’ τις παγίδες τους; Όμως όλοι βαθιά μέσα μας παραδεχόμαστε και θέλουμε να πιστεύουμε ότι είμαστε ελεύθερες προσωπικότητες, διαμορφωμένες βέβαια ως ένα βαθμό απ’ τον κοινωνικό μας περίγυρο, όμως με εσωτερική ελευθερία και δύναμη αφομοίωσης των εξωτερικών επιδράσεων. Αν πράγματι πιστεύουμε κάτι τέτοιο, τότε οι σημερινές συνθήκες της ζωής μας μας προκαλούν να το αποδείξουμε. Μας προκαλούν να επιχειρήσουμε να ανεβάσουμε τη Γνώση, ή μάλλον να ξανανεβάσουμε τη Γνώση στη θέση που της αξίζει και να την εξάρουμε σαν έναν απ’ τους καταξιωμένους ανθρώπινους στόχους για μια δικαιότερη και πιο ανθρώπινη κοινωνία.
Αμαλία Κ. Ηλιάδη
Φιλόλογος-Ιστορικός
Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων
