Άγιος Δωρόθεος Γάζης. Βίος
Ο Άγιος Δωρόθεος Γάζης έζησε μια ζωή αφιερωμένη στην άσκηση, τη φροντίδα των ασθενών, την πνευματική καθοδήγηση και την συγγραφή διδακτικών κειμένων, ενώ παράλληλα αντιμετώπισε προσωπικούς πειρασμούς και προκλήσεις.
Νεανικά Χρόνια και Σπουδές
Ο ίδιος ο Δωρόθεος διηγείται τον έντονο πόθο του για τα γράμματα, μετά από μια αρχική αποστροφή που είχε προς την ανάγνωση. Ο πόθος του ήταν τόσο μεγάλος, που έφθανε σε σημείο να ξεχνά να φάει, να πιει και να κοιμηθεί. Είχε στην κατοχή του μία συλλογή βιβλίων, την οποία έφερε εν μέρει μαζί του στο μοναστήρι, και στην οποία πρέπει να υπήρχαν και διάφορα βιβλία ιατρικής. Οι γνώσεις του στην ιατρική αντανακλώνται αργότερα στις Διδασκαλίες του προς τους μοναχούς του. Σε άλλο σημείο αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια των σπουδών του, δεν έβρισκε καμία ευχαρίστηση εκτός της ανάγνωσης και της μελέτης.
Αυτές οι υπερβολές στην διανοητική εργασία φαίνεται ότι είχαν αντίκτυπο από νωρίς στην ήδη ευαίσθητη κράση του. Η φυσική αυτή αδυναμία τον εμπόδισε αργότερα, κατά τη μοναχική του ζωή, από το να επιδίδεται σε μεγάλες στερήσεις, όπως οι υπόλοιποι μοναχοί. Έτσι, υποχρεωμένος να περιορίσει τους σωματικούς αγώνες, εντρύφησε βαθύτερα στην εσωτερική άσκηση, στην ταπείνωση και την υπακοή.
Ένταξη στην Μονή του Αββά Σερίδου
Δεν γνωρίζουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ο Άγιος Δωρόθεος Γάζης κλήθηκε από τον Θεό στη μοναστική ζωή. Οι επιστολές του μάς επιτρέπουν μόνο να παρουσιάσουμε τα μοτίβα που καθόρισαν την κλήση του. Ήθελε να ακολουθήσει το παράδειγμα των Αποστόλων και να μπορεί να πει μαζί τους στον Κύριο: «ιδού ημείς αφήκαμεν πάντα και ηκολουθήσαμέν σοι…».
Από το πρωί ως το βράδυ, ο Δωρόθεος είχε την ευθύνη όχι μόνο της φροντίδας των αρρώστων, αλλά και πολλών άλλων υποθέσεων που τον απασχολούσαν και τον απέσπαζαν από τη μνήμη του Θεού και την ησυχία. Πολλές φορές είχε τον πειρασμό να εγκαταλείψει τη μονή για να ακολουθήσει τον ερημητικό βίο. Όμως, ο Άγιος Ιωάννης τον απέτρεπε, λέγοντάς του ότι η απομόνωση θα μπορούσε να οδηγήσει σε αλαζονεία και πτώση. Του πρότεινε τη “μέση οδό” της υπακοής και της αγάπης, διατηρώντας την ταπεινοφροσύνη στην ησυχία και την νήψη, ακόμη και μέσα στους περισπασμούς.
Μοναχικός βίος και πνευματική πορεία
Μέσα από την επιστολογραφία του Δωροθέου με τους πνευματικούς του πατέρες, έχουμε τη μοναδική ευκαιρία να παρακολουθήσουμε, κατά κάποιο τρόπο, την εκπαίδευση ενός νέου μοναχού, προορισμένου να γίνει ένας από τους μεγαλύτερους διδασκάλους της πνευματικής ζωής.
Οι πρώτες δυσκολίες για τον νεαρό μοναχό παρουσιάστηκαν λόγω της σωματικής του αδυναμίας που δεν του επέτρεπε να επιδοθεί σε αυστηρούς σωματικούς αγώνες, κάτι που έχαιρε μεγάλης εκτιμήσεως στη μονή του αββά Σερίδου. Σε αυτή του την αδυναμία προστέθηκαν και οι σαρκικοί πειρασμοί που αντιμετώπισε. Δυσκολεύθηκε τόσο πολύ, που έφθασε στο σημείο να θέλει να εγκαταλείψει το μοναστήρι.
Ο Άγιος Βαρσανούφιος είχε υποσχεθεί στον Δωρόθεο ότι αν τηρούσε τις εντολές να αποφεύγει τις ηδονές, την παρρησία, την αργολογία και διατηρούσε την αγάπη και τη μνήμη του Θεού, θα αναδεχόταν τα σφάλματα και τις ελλείψεις του, ώστε να συμπεριληφθεί στα “πραγματικά τέκνα υπό θεία προστασία”.
Στον Δωρόθεο ανατέθηκε η πνευματική καθοδήγηση ενός νέου, του Δοσιθέου, ο οποίος, χάρη στις συμβουλές του, έφθασε γρήγορα στην τελειότητα της υπακοής πριν αφήσει την ψυχή του στον Θεό.
Ίδρυση Μονής και συγγραφικό έργο
Μετά τον θάνατο του Ιωάννη του Προφήτη και του άββα Σερίδου, καθώς και την πλήρη σιωπή του Αγίου Βαρσανούφιου, ο Όσιος Δωρόθεος αποσύρθηκε για να ιδρύσει, με τη βοήθεια του Θεού, το δικό του μοναστήρι μεταξύ Γάζας και Μαϊουμά. Διοίκησε τους μαθητές του με το πνεύμα που είχε λάβει από τους Πατέρες Βαρσανούφιο και Ιωάννη, με λεπτότητα, διάκριση και αγάπη, δίνοντας έμφαση στην αποκοπή του ιδίου θελήματος και την ταπεινοφροσύνη, παρά στις μεγάλες σωματικές ασκήσεις. Εκεί, οι μαθητές του κατέγραψαν τις Διδασκαλίες του, στις οποίες συνδύασε τη νηφαλιότητα της έκφρασης με μεγάλη σοφία. Αυτό το έργο θεωρείται θεμελιώδες στην ορθόδοξη μοναχική παράδοση.
Τα κείμενα που έχουμε σήμερα, πρέπει να ήταν περιλήψεις ή σχέδια των ομιλιών του Δωροθέου, όπως φαίνεται και από την 11η Διδαχή, όπου ο Δωρόθεος σημειώνει ότι είχαν περάσει από την αρχή του λόγου του δύο ή τρεις ώρες”, ενώ το κείμενο βρίσκεται στην δεύτερη μόλις σελίδα. Επομένως πρέπει κάποιοι υποτακτικοί του, που ήταν ταχυγράφοι, να κρατούσαν σημειώσεις τις οποίες αργότερα διαμόρφωσαν σε κείμενο, διατηρώντας το γεμάτο ζωντάνια ύφος του.
Χαρακτηριστικά του συγγραφικού έργου του
Ένα χαρακτηριστικό των Διδαχών του αββά Δωροθέου είναι η απλότητα, η φυσικότητα και ο αυθορμητισμός. Αποδεικνύεται ότι είχε αληθινό ταλέντο στη ρητορική, με στέρεες και καλά δομημένες διδαχές. Ξεκινά συχνά από ένα κείμενο της Αγίας Γραφής ή ένα Πατερικό απόφθεγμα, ή ακόμη σημειώνει κακές συνήθειες των μοναχών του.
Αναπτύσσει το θέμα με σαφήνεια, χρησιμοποιώντας διαιρέσεις, αριθμήσεις και διαχωρισμούς. Εκτός από τα επιχειρήματα αυθεντίας, αγιογραφικά ή πατερικά, κάνει επίκληση στην εμπειρία και σε φιλοσοφικές έννοιες, καθώς και ανέκδοτες ιστορίες και συγκρίσεις, αντλημένες από το Γεροντικό ή τις προσωπικές του μνήμες. Ταξινομήσεις, ανέκδοτα και συγκρίσεις χρησιμοποιούνται για να κινήσει το πνεύμα των ακροατών του και να διεισδύσει η διδασκαλία του στις ψυχές τους.
Πηγές και Επιρροές
Η διδασκαλία του Δωροθέου είναι κλασική και παραδοσιακή, με γνώση της πατερικής παράδοσης. Αναφέρει ρητά την «Β΄ Κλήμεντος», τον Μέγα Βασίλειο, τον Άγιο Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό, τον Ευάγριο, τα Αποφθέγματα των Πατέρων, τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, τον Μάρκο τον ερημίτη και τον Ζωσιμά. Οι αναφορές μαρτυρούν ότι γνώριζε επίσης τον Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα, τον Ωριγένη, τον Άγιο Ειρηναίο, τον Άγιο Αθανάσιο, τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης και τον αββά Ησαΐα.
Ο Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης ήταν ο πρώτος και μεγαλύτερος μαθητής του Δωροθέου, εξασφαλίζοντας δημοτικότητα και επιρροή στον βυζαντινό μοναχισμό. Οι παραθέσεις του Δωροθέου είναι πολυάριθμες στις Κατηχήσεις του Αγίου Θεοδώρου.
Πνευματική Διδασκαλία
Ο Άγιος Δωρόθεος Γάζης προέτρεπε ασταμάτητα τους μοναχούς του να παραμένουν ενωμένοι μεταξύ τους με την αγάπη και τους έδινε την εξής εικόνα:
Ας υποθέσουμε ότι είναι ένας κύκλος πάνω στην γη, σαν ένα στρογγυλό χάραγμά με διαβήτη που έχει ένα κέντρο.
Κέντρο ονομάζεται το μέσον του κύκλου.
Ας υποθέσουμε ότι ο κύκλος αυτός είναι όλος ο κόσμος. Το κεντρικό σημείο του κύκλου είναι ο Θεός, οι δε ευθείες γραμμές που ξεκινούν από την περιφέρεια του κύκλου προς το κέντρο είναι οι οδοί, δηλαδή οι τρόποι που πολιτεύονται οι άνθρωποι.
Εφόσον λοιπόν οι άγιοι προχωρούν προς το κέντρο θέλοντας να προσεγγίσουν τον Θεό, ανάλογα της προχωρήσεώς τους πλησιάζουν και τον Θεό και μεταξύ τους και όσο πλησιάζουν τον Θεό πλησιάζονται μεταξύ τους· και όσο πλησιάζονται, πλησιάζουν τον Θεό.
Κατά τον ίδιο τρόπο εννοείστε και τον χωρισμό.
Επειδή όταν ξεκόβουν από τον Θεό και στρέφονται προς τα έξω, είναι φανερό ότι όσο εξέρχονται και απομακρύνονται από τον Θεό τόσο απομακρύνονται και μεταξύ τους και όσο απομακρύνονται μεταξύ τους τόσο απομακρύνονται και από τον Θεό.
Άγιος Δωρόθεος Γάζης. Γιορτή
Ο Άγιος Δωρόθεος Γάζης γιορτάζει στις 13 Αυγούστου.
Άγιος Δωρόθεος Γάζης. Ύμνοι
Κοντάκιο
των Οσίων Δωροθέου και Δοσιθέου. Ήχος πλ. δ΄. Τη υπερμάχω
Τών μοναζόντων οδηγός ο ενθεότατος, και υπηκόων εωσφόρος ο λαμπρότατος, στεφανούσθωσαν τοις άνθεσι των ασμάτων, ο Δωρόθεος ο μέγας και Δοσίθεος, η δυάς η θεοσύλλεκτος και πάνσεπτος, προς ούς κράζομεν· χαίρε ζεύγος παμπόθητον.
Εξαποστειλάριο
Δωρόθεον τρισόλβιον, σύ δεξάμενος ζέσιν, του παναγίου Πνεύματος, απερῥάγης του κόσμου, τον σόν σταυρόν άρας Πάτερ, συγκραθείς τώ Χριστώ δέ, δι’ ακριβούς ασκήσεως, και αγνής παρθενίας, των υπέρ νούν, χαρισμάτων Όσιε ηξιώθης, εξ ών ημάς την μνήμην σου, εκτελούντας πλουτίζεις.
Προσόμοια
Λόγω, κυβερνώμενος ψυχών, θείος οικονόμος εδείχθης, μυσταγωγός τε σοφός, σπέρματα σωτήρια, καταβαλλόμενος και θερίζων τον άσταχυν, πολύχουν θεόφρον, τούτον τώ Δεσπότη σου, φέρεις γηθόμενος· Ώ νύν παριστάμενος Πάτερ, μέμνησο ημών των τιμώντων, την αγίαν μνήμην σου Δωρόθεε.
Ήχος α΄. Τών ουρανίων Ταγμάτων.
Τας ουρανίους σκηνώσεις εν ευφροσύνη οικών, και σύν Αγγέλοις Πάτερ, παρεστώς παρῥησία, τώ θρόνω του Κυρίου τοις επί γής, εκτελούσι την μνήμην σου, των εγκλημάτων δοθήναι τον ιλασμόν, καθικέτευε Δωρόθεε
Κάθισμα
Ήχος δ΄. Κατεπλάγη Ιωσήφ.
Από βρέφους τιθηνόν, σύ την σοφίαν εσχηκώς, εν τώ νόμω του Θεού, αδιαλείπτως μελετών, ημάς διδάγμασι θεοφθόγγοις, και βίω σου σεμνώ, πάντας ωδήγησας, Δωρόθεε σοφέ, καταφρονείν της σαρκός, προς ουρανόν δε βλέπειν και την άλυπον, Θεού και θείαν απόλαυσον, ής περ δυσώπει, τυχείν τους πόθω, και πίστει σοι μέλποντας
Ήχος πλ. δ΄. Την Σοφίαν και Λόγον.
Τους μεγίστους φωστήρας τους φωταυγείς, εγκρατείας τους λύχνους αειλαμπείς, συμφώνως αινέσωμεν, οι των καλών απολαύοντες, και των λόγων τούτων, ομού και της χάριτος, Δωρόθεον τον μέγαν, και τον Βαρσανούφιον, σύν τώ Ιωάννη, και τώ θείω Σερίδω, προς ούς εκβοήσωμεν, εκ καρδίας κραυγάζοντες· θεοφόροι πανόλβιοι, πρεσβεύσατε Χριστώ τώ Θεώ, των πταισμάτων άφεσιν δωρήσασθαι, τοις εορτάζουσι πόθω την αγίαν μνήμην υμών.
Στίχοι
Το πνεύμά σε το Άγιον, Δωρόθεε μακάριε, αγίασον διά σου αγιασμόν, παρέχει τοις τελούσι, την πάνσεπτόν σου μνήμην, και φωτισμόν και απολύτρωσιν.
Χαίροις, αγγελικαίς ομιλών, χοροστασίαις εν υψίστοις Δωρόθεε, τον βίον γάρ τούτων Πάτερ, επί της γης ομιλών, αρετήν ασκήσας πεπολίτευσαι, φανείς καθαρώτατον, ακηλίδωτον έσοπτρον, ακτινοβόλους, αστραπάς εισδεχόμενον, τας του Πνεύματος, του Αγίου πανόλβιε· όθεν καταυγαζόμενος, ημάς κατεφώτισας, τοις μελιρῥύτοις σου λόγοις, προς τρίβους βαίνειν ασκήσεως· Χριστόν δυσώπει, ταις ψυχαίς ημών δοθήναι το μέγα έλεος.
Δώρον Θεού, δέδοσαι κόσμω φερώνυμον, ταις πλουσίαις, χάρισιν λαμπόμενον, ως την πηγήν, έχων αληθώς, των απαυγασμάτων, εν σή καρδία Δωρόθεε· εντεύθεν διδασκάλων, ασκητών και δικαίων, συγχορεύειν τοις δήμοις ηξίωσαι.
Γήν την καλήν Όσιε, Πάτερ εζήλωσας, τον του λόγου σπόρον γάρ δεξάμενος, εις εκατόν ευαγγελικώς, πολλαπλασιάζεις, και νύν εισέτι Δωρόθεε, διδάσκων ανακράζειν, τους πιστώς μελωδούντας· τη δυνάμει Σου δόξα φιλάνθρωπε.
Ο λόγος σου άλατι, διηρτυμένος ώφθη Δωρόθεε, και ο βίος σου μάκαρ, λελαμπρυσμένος αίγλη του Πνεύματος, ώ νύν απαστράπτων, βοάς αγαλλόμενος· ευλογητός ο Θεός, ο των Πατέρων ημών.
Ῥυθμίζεις Δωρόθεε, ταις διδαχαίς σου πάσαν διάνοιαν, και ψυχών θεραπεύεις, τας αρῥωστίας ως συμπαθέστατος, και σύν Οσίοις συμψάλλεις γηθόμενος· ευλογητός ο Θεός, ο των Πατέρων ημών.
Τη ταπεινώσει πάντοθεν, πεφραγμένος διέφυγες, Πάτερ θεοφόρε, των δαιμόνων τραύματα, αλείπτης δε γέγονας, σών μαθητών κατά των εχθρών, έργοις οδηγών, και σύν αυτοίς ανακράζων, Δωρόθεε τρισμάκαρ· ιερείς ανυμνείτε, λαός υπερυψούτε, Χριστόν εις τους αιώνας.
Αμέσως απολαύων Πάτερ ζωής, υπέρ ής ηγωνίσω προς δύναμιν επί της γής, βίω διαπρέψας αγγελικώ, και μεταβάς Δωρόθεε, άνω προς αΰλους διαμονάς, σωθήναι θεοφόρε, δυσώπει τους εν πίστει, ειλικρινεί σε μακαρίζοντας.
Αίνοι
Πάτερ θεόφρον Δωρόθεε, ασκητικαίς αγωγαίς, και τελείαις καθάρσεσι, τώ Θεώ και Κτίστη σου, καθαρώς προσκολλώμενος, φωτός ενθέου έμπλεως γέγονας, και χαρισμάτων θείων τετύχηκας, τούτου δεήσεσι, Χριστέ ημάς οίκτειρον ως αγαθός, πίστει εορτάζοντας, την θείαν μνήμην αυτού.
Όσιε Πάτερ Δοσίθεε, ανεπιστρόφω νοΐ, τον Θεόν εξεζήτησας, αναβάσεις πάντοτε, εν καρδία τιθέμενος, προς τούτο έχων σε επαλείφοντα, και παρορμώντα θείον Δωρόθεον, ώ ιθυνόμενος, αβλαβώς διέδραμες του ταπεινού, σώματος αοίδιμε, δεινόν κλυδώνιον.