Στο έργο του Ηλία Μηνιάτη «Πέτρα Σκανδάλου», υπάρχει μια εκτενής παρουσίαση των δογματικών διαφορών μεταξύ της Ανατολικής Ορθόδοξης και της Παπικής ή Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας σχετικά με το Πρωτείο και το Αλάθητο του Πάπα.
Η Παπική Άποψη για το Πρωτείο
Ο επίσκοπος Ηλίας Μηνιάτης, στο έργο του «Πέτρα Σκανδάλου», καταγράφει αναλυτικά τις θέσεις των «Λατίνων» σχετικά με το πρωτείο του Πάπα. Σύμφωνα με αυτές τις θέσεις, οι Ρωμαιοκαθολικοί πιστεύουν ότι ο Πάπας είναι παντοκράτορας και μονάρχης όλης της Εκκλησίας. Αυτή η εξουσία θεωρείται ότι λαμβάνεται αμέσως από τον Θεό, και είναι αυτός που κατέχει τις κλείδες της εξουσίας και της δυνάμεως. Κατά την παπική θεώρηση, οι πατριάρχες, οι μητροπολίτες και οι επίσκοποι σε όλο τον κόσμο λαμβάνουν και αντλούν την εξουσία τους από τον Πάπα, και αν δεν συμβαίνει αυτό, δεν θεωρούνται γνήσιοι αρχιερείς.
Επιπλέον, οι Παπικοί, ισχυρίζονται ότι ο Πάπας είναι ο υπέρτατος κριτής, νομοθέτης και ερμηνευτής της Αγίας Γραφής, και μάλιστα ανώτερος ακόμη και των Οικουμενικών Συνόδων. Όταν ο Πάπας αποφαίνεται από καθέδρας για οποιοδήποτε θέμα, θεωρείται ότι κατέχει το αλάθητο, καθώς οι απόψεις του εκλαμβάνονται ως καρπός του Αγίου Πνεύματος και αδιάψευστη αλήθεια.
Ο επίσκοπος Ηλίας Μηνιάτης αναφέρει επίσης ότι, σύμφωνα με τους υποστηρικτές του παπικού πρωτείου, ο Πάπας έχει και κοσμική εξουσία, θεωρούμενος κύριος και βασιλιάς όλου του κόσμου, με την εξουσία από τον Θεό να χειροτονεί και να καθαιρεί βασιλείς.
Η Εσφαλμένη Τεκμηρίωση του Παπικού Πρωτείου
Για να τεκμηριώσουν αυτές τις θέσεις σχετικά με το πρωτείο, οι «Λατίνοι», όπως αναφέρει ο επίσκοπος Ηλίας Μηνιάτης, χρησιμοποιούν κυρίως τρία ρητά της Καινής Διαθήκης. Ένα από αυτά είναι το «σύ εί Πέτρος, και επί ταύτη τη πέτρα οικοδομήσω μου την εκκλησίαν». Από αυτό το χωρίο, οι Παπικοί, συμπεραίνουν «τελείως αυθαίρετα» ότι μόνο ο Πέτρος είναι το θεμέλιο και η πέτρα της Εκκλησίας. Θεωρούν επίσης ότι μόνο ο Πέτρος «έλαβε τας κλείς, ήγουν την εξουσίαν του δεσμείν και λύειν» και ότι μόνο αυτός έλαβε απευθείας από τον Χριστό, ως εκκλησιαστικός μονάρχης, την επιστασία να ποιμαίνει τους πιστούς. Σύμφωνα πάντα με την ερμηνεία των Παπικών, όλες αυτές οι εξουσίες του Πέτρου μεταβιβάζονται σε κάθε Πάπα ως συνεχιστή και διάδοχό του στον επισκοπικό θρόνο της Ρώμης.
Ορθόδοξες Αντιρρήσεις στο Παπικό Πρωτείο και Αλάθητο
Ο επίσκοπος Ηλίας Μηνιάτης παρουσιάζει την Ορθόδοξη απάντηση σε αυτές τις παπικές αξιώσεις ως μια μέση και ασφαλή οδό, που απέχει από τις «ακρότητες» τόσο των «παπολατρών» όσο και των «Λουθηροκαλβίνων» (Προτεσταντών). Οι Ορθόδοξοι πιστεύουν, σύμφωνα με τον Μηνιάτη, ότι ο Πάπας είναι γνήσιος διάδοχος των Αποστόλων και μαθητών του Χριστού, πρωτόθρονος ιεραρχικά και τιμημένος από τις Οικουμενικές Συνόδους, αλλά δεν είναι Αντίχριστος ούτε παντοκράτορας της Εκκλησίας.
Αντίθετα προς την παπική αντίληψη μιας μοναρχικής διακυβέρνησης της Εκκλησίας, οι Ορθόδοξοι πιστεύουν ότι η διακυβέρνηση είναι αριστοκρατική, δηλαδή η Εκκλησία διοικείται με την έμπνευση και καθοδήγηση του Αγίου Πνεύματος από τους επισκόπους. Κατά τον Ηλία Μηνιάτη, ανώτατος κριτής κάθε εκκλησιαστικής υποθέσεως δεν είναι ο πάπας, αλλά αυτή η ίδια η Εκκλησία «γνησίως και κανονικώς συνταχθείσα εις σύνοδον». Μια τέτοια Σύνοδος έχει την εξουσία να κρίνει οποιοδήποτε εκκλησιαστικό ζήτημα, να ερμηνεύει τις θείες Γραφές, να νομοθετεί και να θεσμοθετεί κανόνες, πάντοτε με την επενέργεια και την επιστασία του Αγίου Πνεύματος. Για τους Ορθοδόξους, κάθε ερμηνεία, γνωμοδότηση η απόφαση μιας Οικουμενικής Συνόδου είναι θεόπνευστη και αλάθητη, και όλοι οι χριστιανοί, συμπεριλαμβανομένου και του Πάπα, έχουν ιερό χρέος να πείθονται σε αυτές.
Τέλος, οι Ορθόδοξοι, βασιζόμενοι στην αρχαία εκκλησιαστική ομολογία και πράξη, αρνούνται κατηγορηματικά την άσκηση κάθε είδους κοσμικής εξουσίας από τον Πάπα, καθώς ο ρόλος του ως αρχιερέα θεωρείται πνευματικός και μόνο πνευματικός.
Ορθόδοξη Ερμηνεία των Ευαγγελικών Χωρίων
Ο επίσκοπος Ηλίας Μηνιάτης παρουσιάζει την Ορθόδοξη ερμηνεία των ευαγγελικών χωρίων που χρησιμοποιούν οι Λατίνοι για να στηρίξουν το παπικό πρωτείο ως «τελείως ξένη προς την ορθόδοξη, και όχι μόνο, πατερική παράδοση και διδασκαλία».
Σχετικά με το ρητό «…επί ταύτη τη πέτρα οικοδομήσω μου την εκκλησίαν», ο Μηνιάτης αναφέρει ότι τόσο ο ιερός Χρυσόστομος όσο και ο Θεοδώρητος Κύρου ερμηνεύουν την «πέτρα» ως την ομολογία πίστεως του Πέτρου («σύ εί ο Χριστός ο υιός του Θεού του ζώντος») η τον ίδιο τον Χριστό, και όχι αποκλειστικά τον Πέτρο ως πρόσωπο.
Ο Μηνιάτης θέτει το ρητορικό ερώτημα γιατί μόνο ο Πέτρος θα έπρεπε να έχει το προνόμιο να ονομάζεται πέτρα της πίστεως και θεμέλιο της Εκκλησίας, όταν το ίδιο ισχύει και για τους άλλους Αποστόλους. Παραθέτει μάλιστα χωρία από την Αποκάλυψη του Ιωάννη και ερμηνείες των Ωριγένη, Κυπριανού, Θεοδωρήτου, Ιερωνύμου και Αυγουστίνου, οι οποίοι θεωρούν όλους τους Αποστόλους από κοινού ως θεμέλιο της Εκκλησίας. Η μόνη ορθή ερμηνεία είναι ότι ο Πέτρος αποδείχθηκε σταθερός σαν πέτρα, όπως υποστηρίζει ο Μέγας Βασίλειος, η ότι ήταν ο πρώτος που ομολόγησε την αλήθεια για τον Χριστό, κατά τον Βασίλειο Σελευκείας, η ότι όλοι οι Απόστολοι αποτελούν την πέτρα της πίστεως και το θεμέλιο της Εκκλησίας.
Όσον αφορά το δεύτερο ρητό περί των κλειδιών της βασιλείας των ουρανών και της εξουσίας του «δεσμείν και λύειν», ο Μηνιάτης τονίζει ότι ο Κύριος τα έταξε τόσο στον Πέτρο όσο και σε όλους τους άλλους Αποστόλους. Παραθέτει μάλιστα σχετική ομιλία του ιερού Χρυσοστόμου στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, όπου αναφέρεται ότι τα κλειδιά δόθηκαν σε όλους τους Αποστόλους, με τον Πέτρο να τιμάται εξαιρετικά ως ο πρώτος που ομολόγησε τον Χριστό.
Σχετικά με την εντολή του Χριστού προς τον Πέτρο «βόσκε τα αρνία μου» και «ποίμαινε τα πρόβατά μου», ο Μηνιάτης αναρωτιέται τι άλλο θα μπορούσε να εννοεί ο όρος «Επιστασία» παρά την αποστολή των Αποστόλων να κηρύξουν το Ευαγγέλιο σε όλη την οικουμένη, να διδάξουν την πίστη και να βαπτίσουν στο όνομα της Αγίας Τριάδος, καθήκον που εμπιστεύτηκε ο Χριστός σε όλους τους Αποστόλους. Η Εκκλησία του Χριστού παρουσιάζεται ως κοινή ποίμνη, την οποία διαποιμαίνουν όλοι οι Απόστολοι, χειροτονώντας τους κατά τόπους επισκόπους. Ο Μηνιάτης τονίζει ότι η ουσιώδης διαφορά μεταξύ των Αποστόλων και των επισκόπων είναι ότι οι Απόστολοι ήταν επίσκοποι της Καθολικής Εκκλησίας, ενώ οι επίσκοποι ήταν αρχιερείς της τοπικής Εκκλησίας. Ο Πέτρος, ως Απόστολος, ήταν επίσκοπος της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά η άποψη ότι ήταν ο μόνος με αυτό το αποκλειστικό προνόμιο είναι αβάσιμη.
Πώς συνδέονται Πρωτείο και Αλάθητο
Ο επίσκοπος Ηλίας Μηνιάτης εξηγεί ότι η παπική αξίωση για αλάθητο βασίζεται στην πρωτύτερη αξίωση για πρωτείο εξουσίας και για τον Πάπα ως μονάρχη της Εκκλησίας. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, αφού οι αρχιερείς αντλούν την εξουσία τους από τον Πάπα, είναι «φυσικό και επόμενο» να θεωρείται αυτός ανώτερος των Συνόδων και να έχει το αλάθητο.
Ο Ρόλος των Συνόδων στην Ορθόδοξη Εκκλησία
Ο επίσκοπος Ηλίας Μηνιάτης τονίζει ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία θεωρεί τις Οικουμενικές Συνόδους ως την υπέρτατη αυθεντία για δογματικά και εκκλησιαστικά ζητήματα. Οι αποφάσεις των Συνόδων, καθοδηγούμενες από το Άγιο Πνεύμα, είναι θεόπνευστες και αλάθητες, και σε αυτές οφείλουν υπακοή όλοι οι χριστιανοί, συμπεριλαμβανομένου του Επισκόπου Ρώμης. Ο επίσκοπος Ηλίας Μηνιάτης αναφέρει ότι ο Χριστός δεν έδωσε πρωτείο εξουσίας σε κανέναν από τους Αποστόλους, και η εξουσία του «δεσμείν και λύειν» δόθηκε σε όλους από κοινού. Συνεπώς, η Εκκλησία διοικείται από όλους τους αρχιερείς κατά την τάξη που όρισαν οι Άγιοι Πατέρες, με τον Πάπα να είναι πρώτος μεταξύ ίσων αδελφών και όχι κύριος που απευθύνεται σε δούλους.
Ο Μηνιάτης υπογραμμίζει ότι αν ο Επίσκοπος Ρώμης επιθυμεί να είναι ενωμένος με το σώμα του Χριστού, οφείλει υπακοή στις αποφάσεις των Συνόδων. Η Εκκλησιαστική Ιστορία μαρτυρά ότι για την αντιμετώπιση αιρέσεων και άλλων εκκλησιαστικών υποθέσεων συγκαλούνταν τοπικές η Οικουμενικές Σύνοδοι που αποφάσιζαν θεοπνεύστως για την αλήθεια. Μάλιστα, υπήρξαν Οικουμενικές Σύνοδοι από τις οποίες απουσίαζε ο Πάπας η οι τοποτηρητές του, όπως η Δεύτερη και η Πέμπτη Οικουμενική Σύνοδος στην Κωνσταντινούπολη, γεγονός που αποδεικνύει ότι η Σύνοδος, δηλαδή η Εκκλησία, έχει την εξουσία να κρίνει κάθε εκκλησιαστική υπόθεση με τη βοήθεια του Αγίου Πνεύματος, ανεξάρτητα από την παρουσία του Πάπα.
Αντί Επιλόγου
Συνοψίζοντας, ο επίσκοπος Ηλίας Μηνιάτης, μέσα από το έργο του «Πέτρα Σκανδάλου», παρουσιάζει μια σαφή και λεπτομερή αντιπαράθεση στην παπική δοξασία περί πρωτείου εξουσίας και αλαθήτου. Αντιπροτείνει μια συνοδική αντίληψη της εκκλησιαστικής εξουσίας, όπου ο Πάπας κατέχει πρωτείο τιμής αλλά υπάγεται στην κρίση και στις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων, οι οποίες είναι η υπέρτατη αυθεντία στην Εκκλησία, καθοδηγούμενες από το Άγιο Πνεύμα. Ο επίσκοπος Ηλίας Μηνιάτης υποστηρίζει ότι η ερμηνεία των Αγίων Γραφών που χρησιμοποιούν οι Ρωμαιοκαθολικοί για να θεμελιώσουν το παπικό πρωτείο είναι αυθαίρετη και ξένη προς την πατερική παράδοση.