Τα παιδιά του Ζεββεδαίου
Στο 20ο κεφάλαιο του Ευαγγελίου του Ματθαίου, βλέπουμε την Αγία Σαλώμη να ζητάει πρωτοκαθεδρίες για τα παιδιά της: τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη τον Ευαγγελιστή.
ειπέ ίνα καθίσωσιν ούτοι οι δύο υιοί μου εις εκ δεξιών σου και εις εξ ευωνύμων σου εν τη βασιλεία σου
Η μετέπειτα Μυροφόρος δεν είχε ιδέα τι ζητούσε. Ήταν παρασυρμένη από τις εθνικιστικές ιδέες των Ιουδαίων και φανταζόταν μια βασιλεία επί Γης.
Είπε ο Κύριος:
ουκ οίδατε τι αιτείσθε. δύνασθε πιείν το ποτήριον ο εγώ μέλλω πίνειν, ή το βάπτισμα ο εγώ βαπτίζομαι βαπτισθήναι;
Κι όταν ο Ιάκωβος και ο Ιωάννης είπαν “μπορούμε”
το μεν ποτήριόν μου πίεσθε, και το βάπτισμα ο εγώ βαπτίζομαι βαπτισθήσεσθε· το δε καθίσαι εκ δεξιών μου και εξ ευωνύμων μου ουκ έστιν εμόν δούναι, αλλ’ οις ητοίμασται υπό του πατρός μου.
Ιερός Νιπτήρας
Πριν τον Μυστικό Δείπνο, ο Ιησούς Χριστός τέλεσε τον Ιερό Νιπτήρα και έπλυνε τα πόδια των Μαθητών. Έτσι, τους διδάσκει να είναι ταπεινοί και να υπηρετούν τους συνανθρώπους τους.
Οι Πρωτοκορυφαίοι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος
Ο Απόστολος Πέτρος και ο Απόστολος Παύλος ονομάζονται τιμητικά Πρωτοκορυφαίοι καθώς με την πίστη τους και τα έργα τους ξεχώρισαν από τους υπολοίπους Αποστόλους.
Στο Απολυτίκιο μάλιστα της γιορτής Πέτρου και Παύλου χαρακτηρίζονται Πρωτόθρονοι.
Μέγας Γρηγόριος
Ο Μέγας Γρηγόριος, γνωστός και ως Άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος, έτρεφε βαθύτατες ανησυχίες σχετικά με την υιοθέτηση του τίτλου «Οικουμενικός» από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Άγιο Ιωάννη τον Νηστευτή, θεωρώντας τον ως έκφραση υπερηφάνειας και πιθανό πρόδρομο του Αντιχρίστου. Οι απόψεις του εκφράστηκαν σε μια σειρά επιστολών προς διάφορους αποδέκτες, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Ιωάννη, του Αυτοκράτορα Μαυρίκιου, και άλλων Πατριαρχών της Ανατολής. Η ενότητα για τον Μέγα Γρηγόριο προέρχεται από τη σχετική μελέτη του κ Νικολάου Μάννη.
Η Επιστολή στον Ιωάννη τον Νηστευτή (595 μ.Χ.)
Ο Γρηγόριος παρεξήγησε τον τίτλο «Οικουμενικός» και φοβήθηκε ότι ο Ιωάννης τον εκλάμβανε κυριολεκτικά. Στην επιστολή του, ο Γρηγόριος θυμίζει στον Ιωάννη την ειρήνη και τη συμφωνία των εκκλησιών που υπήρχε κατά την αρχιερωσύνη του. Εξέφρασε την απορία του για την τόλμη ή το «οίδημα υπερηφανείας» με το οποίο ο Ιωάννης προσπάθησε να οικειοποιηθεί έναν νέο τίτλο, ο οποίος θα μπορούσε να οδηγήσει τις καρδιές όλων των αδελφών σε σκανδαλισμό.
Η Σημασία του Τίτλου «Οικουμενικός» και οι Κίνδυνοι της Υπερηφάνειας
Ο Μέγας Γρηγόριος προσευχήθηκε ο Ιωάννης να σκεφτεί ότι με την άφρονα υπεροψία του, διαταράσσεται η εκκλησιαστική ειρήνη. Αυτή η στάση έρχεται σε αντίθεση με τη Χάρη που εκχέεται σε όλους το ίδιο, η οποία Χάρη έχει τη δύναμη να αυξάνεται όσο ο ίδιος ο Ιωάννης καθορίσει. Ο Γρηγόριος τόνισε ότι η Χάρη θα γινόταν πολύ μεγαλύτερη, όσο ο Ιωάννης συγκρατούσε τον εαυτό του από τον σφετερισμό ενός υπερήφανου και ανόητου τίτλου, και θα σημείωνε ανάλογη πρόοδο, αν δεν υπέκυπτε στην υπερβολική αξίωση από τους αδελφούς του.
Για τον λόγο αυτό, ο Γρηγόριος προέτρεψε τον Ιωάννη να αγαπήσει με όλη του την καρδιά τη μετριοφροσύνη, μέσω της οποίας μπορεί να διατηρηθεί η ομόνοια όλων των αδελφών και η ενότητα της αγίας οικουμενικής Εκκλησίας.
Αναφέρθηκε επίσης στον Απόστολο Παύλο, ο οποίος έφριξε για έναν τέτοιο διαμελισμό της Εκκλησίας, του σώματος δηλαδή του Κυρίου μας, όταν άκουσε κάποιους να λένε «εγώ μεν είμι Παύλου, εγώ δε Απολλώ, εγώ δε Κηφά, εγώ δε Χριστού». Ο Παύλος ρώτησε: «Μη Παύλος εσταυρώθη υπέρ υμών; ή εις το όνομα Παύλου εβαπτίσθητε;», απορρίπτοντας την ιδέα ότι τα μέλη του Κυρίου τέθηκαν κάτω από άλλες κεφαλές.
Ο Τίτλος «Οικουμενικός» ως Πρόδρομος του Αντιχρίστου
Ο Γρηγόριος χρησιμοποίησε ισχυρή γλώσσα για να περιγράψει τους κινδύνους του τίτλου. Συλλογίστηκε ότι αν ο Παύλος απέφευγε να υποτάσσει τα μέλη του Κυρίου μερικώς σε άλλες κεφαλές, ακόμη και αν αυτές ήταν οι ίδιοι οι Απόστολοι, τότε τι θα έλεγε ο Ιωάννης στον Χριστό, ο οποίος είναι η Κεφαλή της καθόλου Εκκλησίας, κατά την Ημέρα της Τελικής Κρίσεως, έχοντας προσπαθήσει να θέσει όλα τα μέλη Του κάτω από τον εαυτό του με την προσωνυμία «Οικουμενικός»;
Σύμφωνα με τον Γρηγόριο, κανένας άλλος δεν προτείνεται για μίμηση με αυτόν τον διεφθαρμένο τίτλο, εκτός από εκείνον ο οποίος, περιφρονώντας τις λεγεώνες των αγγέλων, προσπάθησε να ανυψωθεί στην κορυφή της μοναδικότητας, για να μην υποτάσσεται σε κανέναν και να φαίνεται μόνος υπεράνω όλων. Ο Γρηγόριος συνέδεσε ευθέως τον τίτλο με την αλαζονική δήλωση του Εωσφόρου που αναφέρεται από τον Προφήτη Ησαΐα (ιδ΄ 13-14) : «εις τον ουρανόν αναβήσομαι, επάνω των αστέρων του ουρανού θήσω τον θρόνον μου, καθιώ εν όρει υψηλώ, επί τα όρη τα υψηλά τα προς Βορράν αναβήσομαι επάνω των νεφών, έσομαι όμοιος τω Υψίστω».
Ο Άγιος Γρηγόριος ερμήνευσε τους επισκόπους της οικουμενικής Εκκλησίας ως «αστέρες του ουρανού», των οποίων ο βίος και ο λόγος λάμπουν εν μέσω των αμαρτιών και των ανθρωπίνων σφαλμάτων. Όταν κάποιος επιθυμεί να θέσει τον εαυτό του πάνω από αυτούς με αυτόν τον υπερήφανο τίτλο, ταπεινώνοντας το όνομά τους σε σύγκριση με το δικό του, λέει ουσιαστικά «εις τον ουρανόν αναβήσομαι, επάνω των αστέρων του ουρανού θήσω τον θρόνον μου». Επιπλέον, οι επίσκοποι είναι «νέφη» που στέλνουν τον λόγο του κηρύγματος σαν βροχή και αστράπτουν το φως των καλών έργων. Όταν η Αγιότητά σου τους περιφρονεί και τους βάζει κάτω από τον εαυτό σου, λέει αυτό που ειπώθηκε από τον αρχαίο εχθρό: «αναβήσομαι επάνω των νεφών».
Η Επιστολή στον Αυτοκράτορα Μαυρίκιο (597 μ.Χ.)
Δύο χρόνια αργότερα, το 597 μ.Χ., ο Μέγας Γρηγόριος έγραψε στον Αυτοκράτορα Μαυρίκιο, εκφράζοντας εκ νέου τις ανησυχίες του. Αναρωτήθηκε ποιος είναι αυτός που, ενάντια στα ευαγγελικά διατάγματα και τις διατάξεις των Κανόνων, οικειοποιείται ένα νέο όνομα, και θα ήταν εκείνος που μειώνει τους υπόλοιπους, επιθυμώντας να είναι «Οικουμενικός». Τόνισε ότι πολλοί επίσκοποι της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως είχαν πέσει στην πλάνη της αιρέσεως, γινόμενοι όχι μόνο αιρετικοί, αλλά και αιρεσιάρχες. Γρηγόριος προειδοποίησε ότι αν ο καθένας σε εκείνη την Εκκλησία προσλάβει τέτοιο όνομα, με το οποίο κάνει τον εαυτό του κεφαλή των πάντων, προκύπτει ότι η οικουμενική Εκκλησία θα εκπίπτει κάθε φορά που θα πέφτει ο αποκαλούμενος «Οικουμενικός». Κάλεσε να εξαλειφθεί αυτό το «βλάσφημο όνομα» (nomen blasphemiae), το οποίο αφαιρεί την τιμή όλων των αδελφών όταν υιοθετείται άδικα από έναν.
Η Αλληλογραφία με τους Πατριάρχες της Ανατολής
Σε άλλη επιστολή του προς τον Αυτοκράτορα, ο Μέγας Γρηγόριος επισήμανε πως «όποιος ονομάζεται ή επιθυμεί να ονομάζεται «Οικουμενικός Ιεράρχης», αποτελεί – με την ανύψωσή του αυτήν – πρόδρομο του Αντιχρίστου, διότι με υπεροψία θέτει τον εαυτό του πάνω από όλους τους άλλους».
Παρόμοια επιστολή είχε στείλει και προς τους άλλους Πατριάρχες της Ανατολής, τον Αλεξανδρείας Άγιο Ευλόγιο και τον Αντιοχείας Άγιο Αναστάσιο. Σε αυτήν, υπενθύμισε ότι ο τίτλος οικουμενικότητας προσφέρθηκε από την Αγία Σύνοδο της Χαλκηδόνας στην έδρα του Αποστολικού Θρόνου (δηλαδή της Ρώμης), τον οποίο υπηρετούσε ο ίδιος. Ωστόσο, κανένας από τους προκατόχους του δεν είχε ποτέ συναινέσει να χρησιμοποιήσει αυτόν τον «τόσο βέβηλο τίτλο» (profano vocabulo). Εξήγησε ότι εάν ένας Πατριάρχης αποκαλείται «Οικουμενικός», ουσιαστικά καταργείται η ουσία του τίτλου «Πατριάρχης» στην περίπτωση των υπολοίπων. Θεώρησε ντροπιαστικό για κάποιον να θέλει να σφετεριστεί μόνος του αυτή την τιμή, όταν οι ίδιοι στη Ρώμη δεν επιθυμούσαν να την λάβουν όταν τους την προσέφεραν. Γι’ αυτό, προέτρεψε τις Αγιότητές τους να μην αποκαλέσουν ποτέ κάποιον «Οικουμενικό» στις επιστολές τους, για να μην υποβαθμίσουν το αξίωμα που είχαν οι ίδιοι. Πρόσθεσε ότι εάν η χρήση αυτού του τίτλου γίνει αποδεκτή, αποστερείται η τιμή όλων των Πατριαρχών· και όταν αυτός ο οποίος αποκαλείται «Οικουμενικός», τύχει και πέσει σε πλάνη, τότε κανένας Επίσκοπος δεν θα βρεθεί να έχει παραμείνει στην αλήθεια.
Η Απόρριψη του Τίτλου «Οικουμενικός Πάπας» από τον Άγιο Γρηγόριο
Ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Άγιος Ευλόγιος, στην απάντησή του στον Άγιο Γρηγόριο, δήλωσε ότι συμφώνως στην εντολή του δεν μετεχειριζόταν πλέον τον τίτλο «οικουμενικός» στις προς τον Κωνσταντινουπόλεως επιστολές. Ωστόσο, ο Ευλόγιος, σε μια προσπάθεια να τιμήσει τον Γρηγόριο, τον ονόμασε «οικουμενικόν Πάπαν».
Ο Άγιος Γρηγόριος, όμως, απέκρουσε με σφοδρότητα αυτή τη φιλοφρόνηση, τονίζοντας: «ξέρω ποιος είμαι εγώ και ποιοι είστε εσείς. Κατά το αξίωμα είστε αδελφοί μου, κατά την αξία είστε πατέρες μου». Επανέλαβε ότι ούτε σε αυτόν ούτε σε κανέναν άλλο δεν πρέπει να γραφτεί τίποτα τέτοιο, και εξέφρασε την απογοήτευσή του που ο Ευλόγιος χρησιμοποίησε αυτή την «υπερήφανη ονομασία» στο πρόλογο της επιστολής του.
Ο Γρηγόριος ικέτεψε τον Ευλόγιο να μην το κάνει αυτό ξανά, εξηγώντας τη θεολογική του θέση: «Δεν θεωρώ ως τιμή αυτό με το οποίο γνωρίζω ότι οι αδελφοί μου χάνουν την τιμή τους». Για τον ίδιο, τιμή του ήταν η τιμή της οικουμενικής Εκκλησίας και το ασφαλές κύρος των αδελφών του. Ένιωθε πραγματικά τιμημένος όταν η τιμή που οφειλόταν στους άλλους δεν στερούνταν κανείς. Κατέληξε λέγοντας ότι αν η Αγιότητά του τον αποκαλούσε «Οικουμενικό Πάπα», αρνιόταν τη δική του ιδιότητα, εφόσον υποτίθεται ότι ο Γρηγόριος ήταν ο Επίσκοπος όλης της οικουμένης. Τέλος, απέρριψε «λέξεις που εμφυσούν αυταρέσκεια και τραυματίζουν την ευσπλαχνία».
Κριτής της Οικουμένης
Ο Πατριάρχης Αλεξάνδρειας έχει και τον τίτλο Πάπας, όπως ακριβώς και ο Ρωμαιοκαθολικός Επίσκοπος Ρώμης.
Αλλά ο Πατριάρχης Αλεξάνδρειας έχει και τον τίτλο του Κριτή της Οικουμένης. Όχι, δεν θα κρίνει στη Δευτέρα Παρουσία ζώντας και νεκρούς! Ξέρουμε άλλωστε ότι ο Δίκαιος Κριτής είναι ο Ιησούς Χριστός μας.
Περί το 1015 ο Σέργιος Β Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και ο Αυτοκράτορας Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος είχαν μία ισχυρή διαφωνία. Ο Πατριάρχης Θεόφιλος Β Αλεξανδρείας, βοήθησε στην εκτόνωση της έντασης και στην εξεύρεση αμοιβαία αποδεκτής λύσης κι έλαβε έτσι τον τιμητικό τίτλο του Κριτή της Οικουμένης. Από τότε μπορεί να φοράει τιάρα Πάπα και δύο επιτραχήλια.
Παναγιώτατος ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης
Ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης υιοθέτησε τον τίτλο Παναγιώτατος μετά το 1200. Την προσφώνηση Παναγιώτατος χρησιμοποιεί και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.