Με μια Ματιά
Ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος εξετάζει τις ιδιότητες της ψυχής μετά τον θάνατο, σύμφωνα με την Ορθόδοξη χριστιανική θεολογία. Εστιάζει στην πλήρη μνήμη των γεγονότων και των αμαρτιών που βιώνει η ψυχή, καθώς και στην ικανότητα επικοινωνίας με τους ζώντες μέσω του Χριστού. Αναφέρει παραδείγματα από Αγίους Πατέρες και την Αγία Γραφή για να υποστηρίξουν την άποψη ότι οι ψυχές διατηρούν συνείδηση, μνήμη και τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης. Τέλος, επισημαίνεται ότι η πανταχού παρουσία είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό του Θεού.
Οι ιδιότητες της ψυχής
Και έρχομαι τώρα εις μια άλλη ενότητα που έχει σχέση με την τύχη αλλά και με τις ιδιότητες τις οποίες έχουν οι ψυχές, ιδιαίτερα κατά την ώρα του θανάτου μας.
Μία πρώτη βασική ιδιότητα την οποίαν έχουν οι ψυχές εκείνη την ώρα είναι ότι θυμούνται τα πάντα με πάσα λεπτομέρεια. Είναι κάτι το οποίον δεν μπορεί εύκολα ο ανθρώπινος νους να το εξηγήσει. Μπορεί εδώ όσο ζούμε εις τον κόσμο αυτόν να ξεχνάμε πολλές φορές και ξεχνάμε πράγματα. Ξεχνούν τι φαγητό φάγανε το μεσημέρι. Αλλά πολύ περισσότερο ξεχνούμε οι άνθρωποι τις αμαρτίες μας. Τότε όμως όταν έρθει αυτή η ώρα του θανάτου ξελαμπικαρίζεται το μυαλό μας και οι ψυχές διαθέτουν μία μεγάλη εκτάσεως εγρήγορση. Δηλαδή ενθυμούνται όσαν αυτά να συμβαίνουν εκείνη τη στιγμή. Όσαν δε σε κινηματογραφική ταινία φαίνεται ότι αναπαράγονται όλες οι στιγμές της ζωής του ανθρώπου ώστε να θυμηθεί και τα κεκρυμμένα ακόμα και όχι μόνο εκείνα τα οποία διέπραξε αλλά και εκείνα τα οποία δια των λογισμών του και επειδή ο άνθρωπος δεν αμαρτάνει μόνον δια των πράξεων ή παραλήψεών του, αλλά και δια των πονηρών του λογισμών, εκείνη τη στιγμή τα ενθυμείται η ψυχή όλα εις την εντέλεια, ώστε να ελέγχεται ακόμα περισσότερο από ό,τι θα ελέγχεται εάν δεν τα ενθυμείται όλα. ότι ο διάβολος εκείνη την στιγμή συστρέφει ψυχή και κάτωθεν την καρδίαν ανακινεί. Εκείνη την στιγμή ο άνθρωπος γίνεται άνω κάτω και επανέρχονται μέσα εις το νου του και εις την μνήμη του ξεχασμένα και απωθημένα γεγονότα της ζωής του. Δια τούτο όπως λέγει πάλι ο ιερός Χρυσόστομος διό και πλέον αυτής η Οδύνη βαρύνεται επειδή η ψυχή τα θυμάται όλα γι’ αυτό και πονάει περισσότερο εκείνη την ώρα που δεν έχει πλέον από πουθενά να πάρει βοήθεια διότι ήρθε πλέον η ώρα του θανάτου. Ο όσος ζούσε μαζί με το σώμα είχε την δυνατότητα της μετανοίας εν το άδει όμως ου και στη μετάνοια άπαξ και ήρθε ο θάνατος διακόπτεται εκείνη την ώρα και εκείνη την στιγμή πάσα άλλη δυνατότης και μόνο γίνεται πλήρης ανανέωσης της μνήμης και ο άνθρωπος γυμνός και τετραχυλισμένος ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει τους κατηγόρους του και τους υπερασπιστές Αλλά η οδύνη των ψυχών γίνεται ακόμα μεγαλύτερη όχι μόνο διότι ενθυμούνται τα πάντα, αλλά και διότι δια τους αμαρτωλούς ελείπει εκείνη τη στιγμή το σώμα το οποίο αποτελούσε το όργανο των κυριοτέρων αμαρτημάτων. Ο άνθρωπος που είναι έκδοτος εις τις αμαρτίες αμαρτάνει δια των εξωτερικών. οι αισθήσεις όμως είναι υλικές. Η ύλη την ώρα του θανάτου αποχωρίζεται από το πνεύμα. Η ψυχή φεύγει, βγαίνει από το σώμα, ζει και το σώμα παραδίδεται στην φθορά. Ο άνθρωπος όμως της αμαρτίας, όντας συνηθισμένος τόσα χρόνια, να δίνει η ψυχή εντολήνεις στο σώμα να αμαρτάνει, μη έχοντας εκείνη την ώρα τη δυνατότητα να συνεχίσει την αμαρτωλή ζωή και μη μετανοών βεβαίως διά τις αμαρτίες τις οποίες διέπραξε, αισθάνεται ακόμα μεγαλύτερη την Οδύνη από την ύπαρξη των ψυχικών παθών, τα οποία δεν μπορούν να ικανοποιηθούν πλέον λόγω της απουσίας του σώματος. Γι’ αυτό και η Οδύνη γίνεται ακόμα περισσότερο αβάστακτη. Γι’αυτό οι Άγιοι Πατέρες συνιστούν να μετανοούμε και να γίνεται κάθαρσης της ψυχής από τα πάθη, τώρα ηδούνιν καιρός ευπρόσδεκτος, ηδούνιν ημέρα σωτηρίας.
Αλλά οι ψυχές έχουν και άλλες ιδιότητες. Δεν είναι μόνο ότι θυμούνται. ότι πάσχουν όταν είναι εμπαθείς. Οι ψυχές έχουν και διατηρούν την ιδιότητα της επικοινωνίας με τους ζώντας.
Όπως σας είναι γνωστόν, η εκκλησία μας έχει δύο τμήματα, την επί γης στρατευωμένην εκκλησίαν και την εν ουρανής θριαμβεύουσαν. στρατευομένην ανήκομεν οι πιστοί που ήμεθα ζωντανοί, εις την εν ουρανής θριαμβεύουσαν ανήπουνοι κεκοιμημένοι. Κοινή όμως κεφαλή αμφωτέρων των τμημάτων της Εκκλησίας είναι ο ίδιος ο Κύριος Ιησούς Χριστός. Αυτός είναι η μοναδική η μία και ενιαία κεφαλή της Εκκλησίας και της στρατευομένης και της θριαμβεβούς της. Άρα και τα δύο αυτά τμήματα, εφόσον έχουν κοινήν κεφαλήν, μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ των δια της κεφαλής των, δηλαδή δια του Ιησού Χριστού. Επομένως με τον θάνατον, η σχέση του κάθε πιστού με τον Χριστό δεν διακόπτεται. Συνεχίζεται υπό άλλη κατάσταση. Απλώς αλλάζει ο τρόπος ο τρόπος της υπάρξεως και ο δεσμός και ο σύνδεσμος δεν διαλύεται. Η κοινωνία επομένως των ψυχών, η κοινωνία των Αγίων ανάμεσα σε ζωντανούς και κεκοιμημένους συνεχίζεται και συνεχίζεται εφόσον είμεθα συνεινωμένη με την κεφαλή μας που είναι ο Χριστός. Είμεθα τότε και μεταξύ μας συνηνωμένη. Η επαφή και η επικοινωνία ζώντων και και κινημένων επιτυγχάνεται μόνον διά του Ιησού Χριστού. Η δε αγάπη την οποία έχουμε εν αλλήλης, αυτή η αγάπη συντηρεί τη σχέση ανάμεσα στις ψυχές και στους ζώντες μαζί με τον Ιησού Χριστό.
Οι ψυχές διατηρούν τα δεδομένα από τον Θεόν ιδιώματά Τον όπως είπαμε ήδη τη μνήμη, τη λογική αλλά επιπλέον και τη σκέψη, την αντίληψη και το αυτεξούσιο.
Αυτές είναι ιδιότητες τις οποίες ο Θεός έχει δώσει στις ψυχές και οι οποίες ιδιότητες εξακολουθούν να υπάρχουν και όταν η ψυχή αποχωρίζεται από το σώμα. Μάλιστα οι Πατέρες μας διαβεβαιώνουν ότι οι ψυχές διαθέτουν και όρασιν και ακοίν και μνήμην και αισθήματα αλλά όχι με τον τρόπο που διαθέτουμε εμείς που έχουμε το σαρκικό μας σώμα, το σαρκίον μας αυτό αλλά υπό μίαν άλλην έποψη. Ο Άγιος Απόστολος Πέτρος στη Δευτέρα Επιστολή του μεταξύ άλλων γράφει τα εξής. και όταν θα έχω φύγει από αυτήν την ζωή να σας θυμάμαι και αυτό το ότι δηλαδή οι ψυχές διαθέτουν μνήμη και γνωρίζουν τους ανθρώπους και θυμούνται τους άλλους ανθρώπους με τους οποίους έζησαν εις τον κόσμον αυτόν είναι φαινόμενον πανθομολογούμενον και από την Αγία Γραφή όπως ακούσαμε αλλά και από την Πατερική εκείνη μας παράδοση. Ο Άγιος Νεκτάριος παραδείγματος χάριν όταν ζούσε εδώ εις την Αίγιναν εις το μοναστήρι του έλεγε στις αδελφές της μονής του όταν αποθάνω μη φοβηθείτε εγώ και από πάνω που θα βρίσκομαι θα σας παρακολουθώ και θα σας προστατεύω. Τι λέγει εδώ ο Άγιος διότι και όταν θα έχει αποθάνει δεν θα παύσει να βλέπει, δεν θα παύσει να παρακολουθεί και να συμμετέχει στα προβλήματα της Μονής και μάλιστα να προστατεύει τις αδελφές από διαφόρους κινδύνους και από διάφορες επιβουλές. Αυτή είναι παράδοση της Εκκλησίας μας και διδασκαλία της Εκκλησίας μας ότι δηλαδή οι και κοιμημένοι βλέπουν και παρακολουθούν.
Ο Άγιος Ιωάννης ο συγγραφεύς του βιβλίου που λέγεται Κλίμαξ όταν απέθνησκεν ο αδελφός του, του έλεγε με αφήνεις και φεύγεις εγώ παρακαλούσα εσύ να προπέμψεις εμένα και ο Άγιος Ιωάννης αποκρίθηκε μη λυπάσαι και μη ανησυχείς διότι εάν βρω παρησίαν ενώπιον του Κυρίου δεν θα σε αφήσω πίσω μου να συμπληρώσεις χρόνο. Κι έτσι και έγινε μέσα σε δέκα μήνες εκοιμήθη και ο αδελφός του. Επήγε δηλαδή και αυτός προς τον Κύριον. Αυτό που του είχε υποσχεθεί ο αδελφός του Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος τελικά το κατόρθωσε προφανώς με τις προσευχές, με τις δεήσεις και με τις οικεσίες του ενώπιον του Θεού. Και είναι όλα αυτά γεγονότα τα οποία έχουν συμβεί και οι ιστορίες αυτού του είδους είναι πάρα πολλές που δεν θέλω να σας κουράσω. Να μία άλλη παραδείγματος χάριν, ένας μοναχός που επίστευε ότι είναι πολύ αμαρτωλός είπε εις τον Κιπουρών της Μονής όταν πεθάνω να μπας και να με πετάξεις το κουφάρι μου να πας να το πετάξεις σε μια χαράδρα και του είπε που ήταν εκεί κοντά. Πράγματι το έκανε και ύστερα από λίγες μέρες εμφανίστηκε στον ύπνο του ο μοναχός αυτός και τον ευχαρίστησε διότι εξετέλεσε την παραγγελία την οποία εκείνος του είχε δώσει. Επομένως το ότι οι ψυχές μας παρακολουθούν είναι γεγονός. Άλλωστε ο Απόσταλος Παύλος δεν είναι εκείνος ο οποίος ομιλεί δια τις ψυχές των Αγίων Μαρτύρων οι οποίες περιβάλλουν την παράταξη των Χριστιανών και την προστατεύουν. νέφος μαρτύρων, όγκον αποθέμενη πάντα και την ευπερίστατον αμαρτίαν, διυπομονής τρέχομεν των προκύμενων ημίν αγώνα. Εμείς, λέγει, πιστοί εις το θέλημα του Κυρίου, έχουμε αναλάβει τον πνευματικό μας αγώνα. Μοιάζομεν με δρομείς οι οποίοι τρέχουν εντός του σταδίου. Αλλά όμως, έχουμε δίπλα μας νέφος μαρτύρων, Ανθρώπους οι οποίοι αμαρτήρησαν για τον Χριστό, οι οποίοι βεβαίως δεν ζουν τώρα, αλλά ζουν την άλλη ζωή. Αυτοί λοιπόν είναι νέφος περικείμενον ημείν. Σύννεφο ολόκληρο οι Άγιοι οι οποίοι μας παρακολουθούν. Και βεβαίως ο Άγιος Παύλος εδώ θέλει να πει ότι όχι απλώς μας παρακολουθούν, αλλά και μας ενδυναμώνουν. Και ο Μέγας Αθανάσιος Αυτό που είπαμε δηλαδή προηγουμένως. Είπε λέει ότι νέφος ολόκληρον είναι οι Άγιοι Μάρτυρες οι οποίοι είναι κοντά μας, πρώτον μεν είναι κοντά μας. κοντά μας διότι μας δροσίζουν επειδή αγωνιζόμαστε κάτω από έναν ήλιο που είναι ενοχλητικό στον αίφωστο σύννεφο κρύβει τον ήλιο και μας δροσίζει αλλά ουσιαστικά μας ενισχύουν εις το πνευματικό μας αγώνα. Με άλλα λόγια οι Άγιοι της Εκκλησίας μας που έχουν βρει έλεος και έχουν παρρησία ενώπιον του Θεού αλλά και οι ψυχές των γεκινημένων αδελφών μας Δεν είναι απλή παθητική θεατή των όσων συμβαίνουν εις την γη, αλλά έχουν την δυνατότητα να ομιλούν, να επεμβαίνουν, να παρακολουθούν και να παρακαλούν ενίοτε και τον Θεό όπως το έκαμε εις την γνωστή παραβολή του Πλουσίου και του Λαζάρου και ο άνθρωπος εκείνος ο οποίος δεν είχε βρει παρρησία ενώπιον Θεού, ο πλούσιος δηλαδή και ο οποίος και το Ιστονάδιν, αλλά έβλεπε απέναντι τον πτωχό Λάζαρο να βρίσκεται μέσα στους κόλπους του Αβραάμ. Επομένως, το ότι τον έβλεπε, το ότι τον ανεγνώριζε, το ότι θυμότανε ότι κάτω στη γη έχει πέντε αδέλφια, τα οποία δεν ακολουθούσαν το λόγο του Θεού και το θέλημα του Θεού και παρακαλούσε να σταλεί ο Λάζαρος κάτω για να τους δώσει μήνυμα, μήνυμα μετανοίας και σωτηρίας, όλα αυτά επιβεβαιώνουν αυτά τα οποία διδάσκουν οι Άγιοι Πατέρες και τα οποία εδώ πέρα εμείς προσπαθούμε να αναλύσουμε πραγματικά.
Βεβαίως ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος για τον Μέγα Βασίλειο γράφει ότι τώρα εκείνος ευρίσκεται στους ουρανούς και εκεί προσφέρει θυσίες για χάρη μας και προσεύχεται για το λαό διότι με το να φύγει από κοντά μας δεν σημαίνει πως και μας εγκατέλειψε τελείως. Να λοιπόν ότι οι ψυχές ενδιαφέρονται για μας, οι ψυχές αισθάνονται, οι ψυχές επίσης γνωρίζονται και μεταξύ τους και με μας όπως πάλι οικνεί η γνωστή παραβολή του Πλουσίου και του Λαζάρου. Όμως οι ψυχές δεν έχουν την ιδιότητα της πανταχού παρουσίας γιατί αυτή είναι μία ιδιότητα την οποία έχει μόνο ο Θεός. Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφερόμενος εις αυτό το σημείο λέει ότι ούτε άγγελος ούτε της αιτέρα ασώματος φύσης κατά ταυτόν, ενεργείν, εμπαντή τόπο, μόνου του Θεού επί του Πανταχού είναι και ενεργείν. Αυτό σημαίνει ότι μόνον ο Θεός έχει την ιδιότητα να είναι Πανταχού παρών και όχι βεβαίως όλες οι ψυχές. Επαναλαμβάνω όμως ότι πληροφορούνται τα αιτήματά μας, πληροφορούνται τις ανάγκες μας και όπως εμείς ζώντες εδώ προσπαθούμε να βοηθήσουμε τις ψυχές με τις προσευχές που κάνουμε έτσι και οι ψυχές προσπαθούν να βοηθήσουν εμάς που αγωνιζόμεθα των καλών αγώνων. Ένας ενάρετος ιερεύς φανερώθηκε μετά θάνατον ή σε ένα πνευματικό του παιδί το οποίο είναι πρόκειτο να εγχειριστεί του έδωσε θάρρος και του είπε ότι θα γίνει καλά και πράγματι αυτό έγινε. Στις δε διηγήσεις περί των Αγίων τέτοιου είδους περιστατικά είναι πάρα πολύ συνήθιοι συχνά και βεβαίως μας εγκαρδιώνουν, μας στηρίζουν και μας παρηγορούν. Ωστόσον όμως αγαπητοί μου το θέμα του κατά πόσον οι ψυχές και μέχρι ποίου σημείου οι ψυχές μπορούν να μας βοηθήσουν εμάς είναι ένα θέμα το οποίον χρήζει ίσως μεγαλυτέρας αναλύσεως και επιφυλάσω με εις την προσεχή ομιλίαν να σας απασχολήσω και με αυτό και με άλλα θέματα τα οποία πλέον έρχονται το ένα μετά το άλλο για να διαλευκανθεί πλήρως το όλο θέμα και να αποκτήσουμε πλήρη εποπτεία των όσων συμβαίνουν στον καθένα άνθρωπο που πεθαίνει κατά την ώρα του θανάτου του και ύστερα από αυτήν πράγματα τα οποία ασφαλώς πρόκειται να συμβούν και για μας.