Φάρασα 1924. Ο χρόνος και ο τόπος της αρχής
Με την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης, στις 24 Ιουλίου 1923, άνοιξε ο δρόμος της ανταλλαγής πληθυσμών ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώθηκαν και από τα δύο κράτη χωρίς φυσικά να το θέλουν.
Στα βάθη της Μικράς Ασίας, 200 χιλιόμετρα νότια της Καισαρείας, αποτελώντας ένα λίκνο ορθοδοξίας, ελληνικής συνείδησης και γλώσσας, υπήρχε η κοινότητα των Φαράσων.
Τα χρόνια εκείνα εφημέριος στα Φάρασα ήταν ο Άγιος Αρσένιος ο Καππαδόκης.
Πρώτος κύκλος
Επεισόδιο 1. Ξεριζωμός
Ανάμεσα στις οικογένειες που ζούσαν στα Φάρασα τον καιρό εκείνο ήταν και αυτή του Πρόδρομου Εζνεπίδη και της Ευλογίας Φραγκοπούλου, η οποία μάλιστα ήταν συγγενής του Αγίου Αρσενίου.
Στις 25 Ιουλίου του 1924, η οικογένεια Εζνεπίδη απέκτησε το έκτο -εν ζωή- τέκνο της. Το αγοράκι, έφτασε μαζί με την εντολή του ξεριζωμού. Μέχρι τις 14 Αυγούστου θα έπρεπε όλοι οι Έλληνες να αφήσουν τα σπίτια και τις ρίζες τους και να φύγουν για την Ελλάδα.
Η αναστάτωση είναι μεγάλη. Κανείς δεν θέλει να αφήσει τον τόπο που γεννήθηκε, το βιός του, τους τάφους των προγόνων του! Ποιος όμως ρωτάει ποτέ τον λαό; Η απόφαση έχει παρθεί και πρέπει να εκτελεστεί!
Οι προετοιμασίες του ξεριζωμού ξεκινούν με συνοπτικές διαδικασίες. Ο μικρός Αρσένιος, αυτό το όνομα δόθηκε στο μωρό κατά απαίτηση του Αγίου Αρσενίου, βαπτίζεται λίγες μέρες πριν ξεκινήσει το μακρύ ταξίδι.
“Εύχομαι να λάμψει, να φωτιστεί και να φωτίσει τους ανθρώπους”.
Την παραμονή της Παναγιάς, η οικογένειά του, μαζί με όλους τους κατοίκους των Φαράσων παίρνει τον δρόμο της προσφυγιάς.
Οδηγός και προστάτης όλων, είναι ο σοφός και διορατικός Άγιος Αρσένιος!
Επεισόδιο 2. Πορεία για την Ελλάδα
Οι πρώην κάτοικοι των Φαράσων βρίσκονται στο δρόμο για την Ελλάδα. Την μεγάλη ημέρα της Παναγιάς, την γιορτάζουν στις ερημιές.
Μόλις τελειώνει η υπαίθρια λειτουργία, ο πατέρας Αρσένιος πληροφορεί τους συντοπίτες του ότι άφησε τα λείψανα του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, στην Αγία Τράπεζα της εκκλησίας του χωριού. Καταλαβαίνει όμως ότι αυτό είναι λάθος και γι αυτό θα επιστρέψει μονάχος να τα πάρει. Κάποιοι συγχωριανοί του επιθυμούν να πάνε μαζί του για προστασία. Εκείνος όμως αρνείται λέγοντας τους ότι θα τον προστατεύει ο Θεός… όπερ και εγένετο!
Μόλις επιστρέφει ο Άγιος Αρσένιος, στο μέρος που είχαν κατασκηνώσει, με τα ιερά λείψανα, ξεκινούν όλοι μαζί πάλι την πορεία για την Ελλάδα.
Στον Πειραιά, φτάνουν ένα μήνα αργότερα στις 14 Σεπτεμβρίου του 1924. Εκεί καταλαβαίνουν ότι οι ντόπιοι, οι Έλληνες, τα αδέρφια τους δεν είναι και τόσο φιλικά προσκείμενοι σε αυτούς. Ταραχές ξεσπούν με ασήμαντες αφορμές, που χάρη στον Άγιο Αρσένιο σταματούν χωρίς τραυματισμούς.
Οι πρόσφυγες της Καππαδοκίας πρέπει να μείνουν ενωμένοι γιατί ο δρόμος ακόμα είναι μακρύς. Ο Πρόδρομος Εζνεπίδης προσπαθεί με την καθοδήγηση του Αγίου Αρσενίου να το επιτύχει αυτό σε όποιο βαθμό είναι δυνατόν.
Η εντολή μετακίνησης τους φτάνει σχετικά γρήγορα και για άλλη μια φορά οι πρώην κάτοικοι των Φαράσων βρίσκονται στον δρόμο. Προορισμός τους είναι η Κέρκυρα, όπου θα εγκατασταθούν εκεί προσωρινά στο κάστρο της πόλης.
Στα μέσα Οκτώβρη ο Άγιος Αρσένιος ευλογεί τους συγχωριανούς του που περνούν τις πύλες του κάστρου της Κέρκυρας. Τελευταία στη σειρά η Ευλογία με τον μικρό Αρσένιο. Ο Άγιος ευλογεί το μωρό και ζητά και την δική του ευλογία, γνωρίζοντας πως το παιδί αυτό θα γίνει ένας Άγιος… ο Άγιος Παΐσιος!
Επεισόδιο 3. Η κοίμηση του Αγίου Αρσενίου
Τα αδέρφια μας, οι πρόσφυγες από τα Φάρασα της Καππαδοκίας, έχουν κλείσει ένα μήνα διαβίωσης στο Κάστρο της Κέρκυρας. Οι συνθήκες άθλιες και στον ορίζοντα ούτε μια ακτίδα φωτός. Δυστυχώς κάποιοι Έλληνες τους φέρονται πολύ άσχημα.
-Δεν είδες γιαγιά πώς μας βλέπανε στο Κερατσίνι και στον Πειραιά; Οι πρόσφυγες! Αυτό είμαστε για αυτούς. Τίποτε άλλο. Δεν μας θέλουν.
-Δεν είναι όλοι ίδιοι Ζωή μου.
-Ναι. Άλλοι μας λένε πρόσφυγες κι άλλοι Τούρκους.
– Ζωή μου μάτια μου, άκουσε τη γιαγιάκα σου τι θα σου πει. Εδώ που ήρθαμε, εδώ θα ριζώσουμε. Ξέρουμε και ποιοι είμαστε, και τι κάναμε στον τόπο μας, και πόσο Έλληνες είμαστε και πόσο Χριστιανοί, αλλά και πόσο άνθρωποι. Εμείς μάθαμε από τους πατεράδες μας να συντρέχουμε τον διπλανό μας στην ανάγκη του, να μοιραζόμαστε το ψωμί μας με αυτόν που δεν έχει. Αυτά όλα δεν μπορεί να τα αλλάξει κανείς, αν εμείς δεν τα αλλάξουμε, αν εμείς δεν τα χάσουμε. Αυτό μην το ξεχνάς κόρη μου, αυτά που μάθατε στην πατρίδα, στο σπίτι αυτά να τα κρατήσετε, όπως κρατάμε το Άγιο Φως. Για όλα τα άλλα θα φροντίσει ο Θεός.
Σοφή η συμβουλή που έδωσε η γιαγιά Χατζή Χριστίνα. Όλοι μας καλό είναι να την ακούσουμε.
Ο μόνος που δεν χάνει την πίστη του είναι ο γέροντας Αρσένιος. Σαν βράχος στέκεται δίπλα στο δοκιμαζόμενο ποίμνιό του και προσεύχεται συνεχώς στο Θεό για τους συντοπίτες του.
Ακόμα όμως και για τους “βράχους” έρχεται η ώρα που πρέπει να αναπαυθούν… να πάνε κοντά στον Δημιουργό τους! Έτσι λοιπόν έφτασε και η στιγμή που οι ζωντανοί θα χάσουν ένα Πατέρα και ο Παράδεισος θα κερδίσει έναν Άγιο.
Λίγες μέρες πριν την κοίμηση του, ζητά από μια συντοπίτισσά του να ετοιμάσει κόλλυβα γιορτής για τις 10 του μηνός (Νοέμβριος του 1924). Εκείνη απορεί, μιας και δεν υπάρχει κάποια χριστιανική εορτή την ημερομηνία εκείνη.
-Ευλόγησον πάτερ.
-Ευλογημένη Δέσποινα, ευλογημένη. Πρόσφορα ζυμώνεις;
-Για τον Εσπερινό των Αρχαγγέλων.
-Πάντα νά ‘ναι μαζί σου κόρη μου.
-Τετάρτη δεν πέφτει φέτος; Έχουμε κατάλυση στο λάδι.
-Χμ. Κατάλυση έχουμε, λάδι έχουμε;
-Κάτι θα βρεθεί. Κι αν δεν βρούμε εμείς, θα μας βρουν οι Αρχαγγέλοι.
-Την Παρασκευή φτιάξε κόλλυβα.
-Τι κόλλυβα; Θα λειτουργήσεις; Για γιορτή ή για μνημόσυνο;
-Μεγάλη γιορτή.
-Μεγάλη γιορτή; Τι γιορτή έχουμε και δεν την ξέρω; Στις 8 των Αρχαγγέλων, στις 10 τι γιορτή έχουμε; Τι γιορτή έχουμε πάτερ;
Ο Άγιος Αρσένιος αρρωσταίνει και μπαίνει στο νοσοκομείο. Όπως είχε προειπεί, η Κέρκυρα είναι ο τόπος όπου θα κλείσει τα μάτια του. Η ημερομηνία είναι 10 Νοεμβρίου 1924.
Ο πατέρας Αρσένιος ευλογεί τα αδέρφια του από το παράθυρο του νοσοκομείου και αφήνει την τελευταία του πνοή. Λίγες στιγμές πρωτύτερα, η Παναγία τον έχει ευλογήσει και του έχει δείξει με θαυμαστό τρόπο την Βασιλεία των Ουρανών!
Επεισόδιο 4. Από την Κέρκυρα στην Κόνιτσα
Ο Χατζή Αφεντής, ο Άγιος Αρσένιος, έχει φύγει από τον κόσμο των ανθρώπων και έχει μετοικίσει στην Βασιλεία των ουρανών.
Το ποίμνιό του προσπαθεί να βρει την περπατησιά του χωρίς τον ποιμένα του. Πρωτεργάτης ο Πρόδρομος Εζνεπίδης -ο πρόεδρος τους- που χωρίς τον Πατέρα Αρσένιο έχει χάσει το κουράγιο και τις ελπίδες του.
Είκοσι δύο μήνες έχουν περάσει από τότε που έφτασαν στην Κέρκυρα και παίρνουν ξανά τον δρόμο, αυτή τη φορά για την Πλαταριά Θεσπρωτίας.
Ευτυχώς για τον πρόεδρο, αλλά και για όλους τους χωριανούς, η γυναίκα του η Ευλογία στέκεται βράχος και του δίνει δύναμη να σηκωθεί ξανά όρθιος και να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων.
Ο υπερήφανος άνθρωπος παρασύρετσι εύκολα σε λάθη και παρασύρει και τους άλλους. Ο ίδιος, νομίζει, δεν φταίει ποτέ. Έτσι δυστυχώς και ο Ιορδάνης επιλέγει την εύκολη λύση. Κατηγορεί για όλα τον Πρόεδρο της κοινότητας, τον Πρόδρομο Εζνεπίδη.
Εσύ τα φταις όλα! Σε βρήκανε χαζό οι γραφιάδες της Κυβέρνησης και σε δουλεύουνε. Κι εμείς τι φταίμε ρε;
Ο Άγιος Αρσένιος όμως δεν τους έχει εγκαταλείψει. Την επόμενη ημέρα τα πνεύματα έχουν ηρεμήσει και οι δύο άντρες αγκαλιάζονται ευχόμενοι ο ένας στον άλλο καλή τύχη.
Έχει φτάσει η στιγμή που ο καθένας θα κάνει αυτό που θεωρεί καλύτερο για την οικογένειά του. Το καλοκαίρι του 1926, η οικογένεια του Πρόδρομου Εζνεπίδη, μαζί με κάποιες άλλες οικογένειες, φτάνουν στον τόπο όπου θα ριζώσουν, στην Κόνιτσα της Ηπείρου.
Επεισόδιο 5. Τα πρώτα χρόνια στην Κόνιτσα. Ο θάνατος της χατζή Χριστίνας.
Επιτέλους, ο μικρός Αρσένιος με την οικογένειά του και άλλες οικογένειες από τα Φάρασα, βρίσκουν το “λιμάνι” τους στην Κόνιτσα της Ηπείρου. Οι άνθρωποι εκεί τους αγκαλιάζουν και τους βοηθούν να χτίσουν μια νέα ζωή.
Στυλοβάτης της οικογένειας του Πρόδρομου Εζνεπίδη, είναι πάντα η γιαγιά η χατζή Χριστίνα. Με την πίστη, το μυαλό και την ευγένεια της στηρίζει τους μεγάλους και διδάσκει τους μικρούς.
Δειλά δειλά αρχίζει να φαίνεται η θρησκευτική κλίση του μικρού Αρσενίου. Μαθαίνει τις πρώτες προσευχές και κάνει τις πρώτες του μετάνοιες με αξιοθαύμαστο ζήλο.
Η μητέρα φέρνει ένα νέο μέλος στην οικογένεια, την μικρή Χριστίνα, και την ίδια ημέρα της γέννας, η χατζή Χριστίνα ακολουθεί τον Άγιο Αρσένιο, τον χατζή Αφεντή τους, στον ουρανό!
Ο μικρός Αρσένιος μεγαλώνει σιγά σιγά και ήδη σε ηλικία 9 ετών, μαζεύει κάποια από τα παιδιά του συνοικισμού και τους διαβάζει βίους Αγίων. Όχι όλα, δυστυχώς, μιας και μερικά τον αντιμετωπίζουν ως παιδί προσφύγων και τον φωνάζουν κοροϊδευτικά “καλόγερο”.
Πέρα όμως από τις προσευχές και την ανάγνωση βίων αγίων, ο νεαρός Αρσένιος αρχίζει να πηγαίνει και στο ψαλτήρι του ναού με την συμπαράσταση του άλλου Πρόδρομου, εκείνου που ήταν συνεχώς στο πλευρό του Αγίου Αρσενίου.
Επεισόδιο 6. Τα εφηβικά χρόνια.
Ο μικρός Αρσένιος, κάθε μέρα που περνά, νιώθει όλο και πιο έντονη την αγάπη του προς τον Κύριο. Στις πρώιμες πνευματικές του αναζητήσεις, πιστός του σύντροφος είναι ο Παύλος, που είναι σαφώς λιγότερο θερμός από εκείνον αλλά με απλή και καλή καρδιά.
Όταν φτάνει η ώρα που τελειώνει το δημοτικό, ο Αρσένιος δεν συνεχίζει στο γυμνάσιο, παρόλο που έχει το απαιτούμενο μυαλό και γνώσεις. Προτιμά να πάει τσιράκι σε έναν ξυλουργό, να μάθει την τέχνη που ασκούσε ο Ιησούς Χριστός και να βοηθήσει οικονομικά την οικογένειά του.
Λίγα χρόνια αργότερα, μετά από μια κουβέντα με έναν συγχωριανό του φοιτητή, βρίσκει μια μικρή χαραμάδα η αμφιβολία για την ύπαρξη ή όχι του Θεού, να τρυπώσει στο νου του. Γονυπετής σε ένα εξωκλήσι παρακαλεί τον Κύριο μας να του δώσει ένα σημάδι. Τότε, με θαυματουργικό τρόπο, τον λούζει ανέσπερο φως και κάθε σκοτεινή αμφιβολία εξαφανίζεται δια παντός!
Επεισόδιο 7. Η Γερμανική Κατοχή και η κατάταξη στον Ελληνικό Στρατό.
Η Ευλογία ανησυχεί πολύ για τον Αρσένιο. Μετά το θαύμα που βίωσε στο εξωκλήσι, ο γιος της έχει αφοσιωθεί περισσότερο στην προσευχή και έχει απομακρυνθεί από τον κόσμο.
Η οικογένεια Εζνεπίδη ετοιμάζεται να παντρέψει την Αμαλία, αλλά η εισβολή των Ιταλών ακυρώνει όλα τους τα σχέδια. Ο Ραφαήλ και ο Χαράλαμπος είναι ήδη φαντάροι και αυτό είναι ένα ακόμα βάρος στις έγνοιες όλων τους.
Η Γερμανική Κατοχή έρχεται να αλλάξει την ζωή όλων των Ελλήνων, ακόμα και εκείνων που ζουν στην απομακρυσμένη από τα αστικά κέντρα Κόνιτσα. Ο Αρσένιος δεν χάνει την πίστη του και μάλιστα αποδεικνύει εμπράκτως την αγάπη για τους συνανθρώπους του όταν μια γυναίκα χτυπά την αυλόπορτα του σπιτιού τους και ζητά φαγητό για τα πεινασμένα παιδιά της.
Μετά την Κατοχή ακολουθεί ο Εμφύλιος πόλεμος. Τότε είναι που ο Αρσένιος καλείται να υπηρετήσει στις τάξεις του τακτικού στρατού. Πριν φύγει ζητά από την Παναγία να του κάνει την χάρη να μην αναγκαστεί να σκοτώσει άνθρωπο. Μάλιστα, κάνει και τάμα στην Χάρη Της, να της επισκευάσει την εκκλησιά Της στο Στόμιο που κάψανε οι Γερμανοί.
Προς Χάρη Θεού, ο Αρσένιος παίρνει την ειδικότητα του διαβιβαστή και έτσι η υπηρεσία του δεν είναι ένοπλη. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το θάρρος και η αγάπη για τους συνανθρώπους του δεν θα βρουν τρόπους να διαφανούν και από αυτό το μετερίζι.
Επεισόδιο 8. Η θητεία και το Αγιο Όρος.
Ο Εμφύλιος Πόλεμος μαίνεται και ο Αρσένιος βρίσκεται στην πρώτη γραμμή πυρός. Με τη βοήθεια του Χριστού και της Παναγίας, όχι μόνο δεν έχει αναγκαστεί να σκοτώσει άνθρωπο, αλλά έσωσε και από βέβαιο θάνατο έναν συστρατιώτη του που πληγώθηκε στην μάχη!
Οι συνθήκες είναι δύσκολες, πόλεμος γαρ, αλλά ο Αρσένιος δεν χάνει ούτε την πίστη ούτε το θάρρος του. Εκτελεί τα καθήκοντά του με αυταπάρνηση και περισσή δύναμη που πηγάζει από την αγάπη του στον Χριστό! Για όλους και για όλα, φροντίζει ο Αρσένιος. Όσο για τον ίδιο, μόνο μια γρατζουνιά έχει πάθει, από εκείνη τη σφαίρα στην αρχή της θητείας του!
Μιας θητείας που έλαβε τέλος και τον Μάρτιο του 1950 επέστρεψε στο πατρικό του σπίτι. Μεγάλη χαρά πήρε η μάνα του η Ευλογία. Ο Αρσένιος πήρε το απολυτήριο του στρατού και γύρισε σπίτι, μα δεν θα κάτσει πολύ. Η ψυχή του αδημονεί να βρεθεί στο Περιβόλι της Παναγίας, στο Άγιο Όρος.
Σαν να βρέθηκε στον Παράδεισο, ένιωθε ο Αρσένιος στο άγιο εκείνο τόπο. Η πρώτη του συνάντηση ήταν με ένα φωτισμένο Πατέρα, τον Κύριλλο, που του έδωσε πολύτιμες συμβουλές για την ζωή του μοναχού που ήθελε να ακολουθήσει.
Πίσω στην Κόνιτσα, ο Πρόδρομος ο πατέρας του Αρσένιου, δεν έχει δει με καλό μάτι την απόφαση του γιου του. Γράφει ένα γράμμα στον Αρσένιο και του ζητά να επιστρέψει στο σπίτι του για να τον βοηθήσει στις εργασίες και στην προσπάθεια να ετοιμάσουν προίκα για την μικρή κόρη της οικογένειας, την Χριστίνα.
“Μηδέν εστίν ο άνθρωπος.
Μηδέν η δύναμίς του.
Μηδέν η φαντασία του.
Μηδέν η ύπαρξίς του!
Μηδέν ο πλούτος.
Μηδέν η ωραιότης.
Τα πάντα όναρ και σκιά.
Τα πάντα ματαιότης!”
Με αυτόν τον ψαλμό του προφήτη Δαβίδ, ένας φωτισμένος μοναχός προσπάθησε να εξηγήσει στον Αρσένιο ότι δεν πρέπει να ασχοληθεί με την προίκα της αδελφής του, αλλά να φροντίσει για την προίκα της ψυχής του. Αλλά, όπως είπε κι ο γέροντάς του “έχεις μεγάλο πόθο να γίνεις μοναχός και θα γίνεις, αλλά δεν είσαι ακόμη έτοιμος να ξεκινήσεις αυτήν την πορεία”.
Δύο μοναχοί του Αγίου Όρους του φωτίζουν δύο διαφορετικούς δρόμους. Ποιον από αυτούς τους δρόμους όμως θα ακολουθήσει ο Αρσένιος
Επεισόδιο 9. Επιστροφή στην Κόνιτσα.
Άγιος Παΐσιος: Από τα Φάρασα στον Ουρανό. Συντελεστές
Σκηνοθεσία
Στάμος Τσάμης
Σενάριο
Γιώργος Τσιάκκας
Ηθοποιοί (σειρά Άγιος Παΐσιος)
Άγιος Αρσένιος Χατζηεφέντης – Νικήτας Τσακίρογλου
Πρόδρομος Εζνεπίδης – Δημήτρης Ξανθόπουλος
Ευλογία Εζνεπίδη – Χριστίνα Παυλίδου
Χατζηχριστίνα – Σμαράγδα Σμυρναίου
Ιορδάνης – Δημήτρης Ήμελλος
Πρόδρομος Κορτσινόγλου – Δρόσος Σκώτης
κυρά Δέσποινα – Δέσποινα Γκάτζιου
Άγιος Παΐσιος – Προκόπης Αγαθοκλέους
Γέροντας Κύριλλος – Γιώργος Αρμένης
Θόδωρος ο βοσκός – Γιάννης Στάνκογλου
Καλλίνικος Ηγούμενος Εσφιγμένου – Κώστας Αποστολάκης
κυρά-Γιώργαινα – Ρηνιώ Κυριαζή
Αρσένιος Εζνεπίδης (παιδί) – Παΐσιος Έξαρχος
Εκτέλεση Παραγωγής
Παραγωγή
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΓΙΟΣ ΜΑΞΙΜΟΣ Ο ΓΡΑΙΚΟΣ
Πρωτότυπη Μουσική
TUOMAS KANTELINEN
