Κείμενα: Γ. Κρέμου και Π. Καλεβρά
Εκδόσεις Δίαυλος, 2021
Η Επανάσταση του 1821 αποτελεί το σημαντικότερο γεγονός της νεοελληνικής ιστορίας, σημείο αναφοράς και πηγή έμπνευσης για τους μετέπειτα εθνικούς αγώνες.
Στο βιβλίο αυτό καταβάλλεται προσπάθεια να δοθεί μια όσο το δυνατόν πιο σφαιρική εικόνα της Επανάστασης με την καταγραφή ανά μέρα του έτους των σημαντικότερων γεγονότων. Στο επίκεντρο βρίσκονται τα πολεμικά γεγονότα και οι πολεμικές αναμετρήσεις, στη δεκαετία 1820-1830, που τις έχει σταχυολογήσει και δημοσιεύσει, το 1879, ο σπουδαίος ιστορικός και καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γεώργιος Κρέμος (1839-1926).
Στο Α Μέρος αυτού του βιβλίου υπάρχουν τα πολεμικά γεγονότα της Επανάστασης του 1821, σε Χρονολόγιο (από τις 24 Νοεμβρίου 1820 μέχρι 22 Ιανουαρίου 1830) με αναφορά στους τόπους όπου έλαβαν χώρα αυτά τα γεγονότα, και στους πρωταγωνιστές πολέμαρχους.
Η ιστορία ξεκίνησε με μια Εταιρεία, η οποία εμπνεύστηκε και οργάνωσε την επανάσταση. Ήταν μια Εταιρεία ξενιτεμένων, μια συντροφιά εμπόρων και υπαλλήλων, με ταπεινή όμως καταγωγή, και σ’ εκείνα τα χρόνια οι ταπεινοί δεν μπορούσαν να ξεκινήσουν μια επανάσταση. Την ανέθεσαν, λοιπόν, σ’ αυτούς που μπορούσαν να την ξεκινήσουν, στους ομογενείς αριστοκράτες –τους πρίγκιπες της Ρωσίας, τους πρίγκιπες της Κωνσταντινούπολης, εξόριστους και μη–, στους προύχοντες, στους αρχιερείς. Αρκετοί από αυτούς συμμερίζονταν το όραμα για μια ελεύθερη πατρίδα.
Τα κηρύγματα του Ρήγα Φεραίου ξυπνούν τους λαούς της Βαλκανικής και η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας από τον Κομποταίο Νικόλαο Σκουφά και τους άλλους πατριδολάτρες Έλληνες, προετοιμάζει με το μυστικόν της, ψυχές και σώματα δια την μεγάλη εξέγερση. Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε επτά χρόνια πριν από την έναρξη της Μεγάλης Επανάστασης του 1821, με σκοπό να συντονίσει τις προσπάθειες των υπόδουλων Ελλήνων για την απελευθέρωσή τους. Η οργάνωση ιδρύθηκε μυστικά στην Οδησσό της Ρωσίας, το 1814, από τρεις άσημους εμπόρους, τον Εμμανουήλ Ξάνθο, τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και τον Αρτινό Νικόλαο Σκουφά. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αναλαμβάνει την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας τη στιγμή που η δυναμική της εξέγερσης του ελληνικού λαού έχει δρομολογηθεί από την Εταιρεία τα προηγούμενα χρόνια. Οι μυήσεις στην Εταιρεία αυξάνονταν ραγδαία και η επερχόμενη Ελληνική Επανάσταση απαιτούσε επειγόντως σχεδιασμό, συντονισμό και οργάνωση. Αυτό ακριβώς ανέλαβε να κάνει ο πρίγκιπας Υψηλάντης.
Αν ο Κοραής είναι ο παιδαγωγός του Έθνους, ο Ρήγας Φεραίος είναι ο εθνοαπόστολος. Η Ελληνική Επανάσταση είναι καρπός του σπορέα που λέγεται Ρήγας Βελεστινλής (1760/2-1798), ο οποίος έβαλε σε εφαρμογή συγκεκριμένο Επαναστατικό σχέδιο, τη σύλληψη του οποίου είχαν ο Ευγένιος Βούλγαρης (1716-1806) με τον φίλο του Βολταίρο (1694-1778), για το πώς θα μπορούσε να καταλυθεί η βάρβαρη Οθωμανική αυτοκρατορία. Η ιστορική συγκυρία έφερε στο προσκήνιο τον Ναπολέοντα, και πάνω του στήριξαν οι «υπόδουλοι Έλληνες» την ελπίδα τους για την απελευθέρωσή τους. Ο Ρήγας ήταν αυτός που θα μπορούσε να δώσει σάρκα και οστά σε ένα τέτοιο όραμα, η εφαρμογή του οποίου απαιτούσε ευψυχία, τόλμη, παιδεία, γνώση, αρετές τις οποίες ο ίδιος ενσάρκωνε. Αυτό το επαναστατικό σχέδιο, είναι γραμμένο από τον τίμιο ιερολοχίτη και αγωνιστή του 1821 Παναγιώτη Καλεβρά (1790-1875) και τυπωμένο επί σχεδόν 20 έτη (1854-1873) σε πέντε εκδοθέντα βιβλία του. Αυτό το σχέδιο αποτελεί το Β Μέρος αυτού του βιβλίου.
Η Ελληνική επανάσταση ξεκίνησε αμήχανα, όπως συνήθως συμβαίνει με τις επαναστάσεις. Επιχείρησε να αποκτήσει κράτος και εξουσία μακριά από την πατρίδα για να νικήσει τον δυνάστη. Σχεδίασε φιλόδοξα χτυπήματα μέσα στην ίδια την πρωτεύουσα του εχθρού. Κινήσεις περίπλοκες, δύσκολες, που απέτυχαν κλείνοντας τον κύκλο της Εταιρείας και των οραμάτων όσων την ακολούθησαν.
Έπειτα, την υπόθεση της ελευθερίας ανέλαβαν οι προύχοντες και οι ιεράρχες του Μοριά, οι καραβοκυραίοι των νησιών, οι αρματολοί της Ρούμελης. Για να πετύχουν, όμως, χρειάζονταν τον λαό τους. Δεν γινόταν χωρίς αυτόν. Χρειάζονταν τους πολλούς Έλληνες, αυτούς που μισούσαν τον τύραννο όσο και τη δική τους μιζέρια, που δεν διάβαζαν Διαφωτιστές, αλλά μέσα τους σιγόκαιγε ο κοινός πόθος για ελευθερία.
Με αίμα και πόνο έθρεψε ο λαός τον Αγώνα. Πάνω σε αυτά τα υλικά χτίστηκε το ελεύθερο ελληνικό κράτος μέσα στο οποίο ζούμε σήμερα. Δεν έγινε ιδανικό, όπως πολλοί ονειρεύτηκαν. Ήταν όμως η πατρίδα μέσα στην οποία οι πολλοί μπορούσαν να ονειρεύονται το καλύτερο.
Παραθέτουμε ορισμένα πολεμικά γεγονότα:
24 Νοεμβρίου 1820. Οι Σουλιώτες πρώτοι υψώνουν την σημαία της Επανάστασης.
6 Ιανουαρίου 1821. Άφιξη Θ. Κολοκοτρώνη σε Σκαρδάμηλα της Μάνης.
Η Συνέλευση της Βοστίτσας κατά τους ιστορικούς ήταν η συνάντηση που έγινε από τους Φιλικούς της Βόρειας Πελοποννήσου στη Βοστίτσα (Αίγιο), από τις 26 έως τις 30 Ιανουαρίου του 1821, με σκοπό την οργάνωση και τον προσδιορισμό του χρόνου εκδήλωσης της επερχόμενης Ελληνικής Επανάστασης στην Πελοπόννησο.
22 Φεβρουαρίου 1821. Άφιξη Υψηλάντη στο Ιάσιο και συγκρότηση ελληνικού στρατοπέδου, δίνοντας το έναυσμα για τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα.
24 Φεβρουαρίου 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης εξέδωσε την περίφημη προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος».
Στις 14 Μαρτίου 1821, ο Νικόλαος Σολιώτης, μυημένος στην Φιλική Εταιρεία, με προτροπή του Παπαφλέσσα, έστησε ενέδρα και προσέβαλε στις Πόρτες, πλησίον του Αγριδίου Χελμού, τους Τούρκους ταχυδρόμους που μετέφεραν επιστολές του καϊμακάμη Σελίχ στον Χουρσίτ πασά στα Ιωάννινα. Αυτό είναι το πρώτο επεισόδιο του Εθνικού Αγώνα.
Στις 17 Μαρτίου 1821, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης κηρύσσει την έναρξη της Επανάστασης στην Αρεόπολη, στην πλατεία της οποίας και προ του ναού των Ταξιαρχών εστήθη η πρώτη σημαία του Αγώνος, η οποία έφερε στη μια πλευρά το σπαρτιατικό πρόσταγμα «Ή ταν ή επί τας», στη δε άλλη πλευρά τις λέξεις «Ελευθερία ή Θάνατος».
Στις 18 Μαρτίου 1821, μετά από σύσκεψη στη Μονή της Αγίας Λαύρας, υπό την προεδρία του Επισκόπου Παλαιών Πατρών Γερμανού, επακολουθεί η ορκωμοσία των οπλαρχηγών και προκρίτων που ήταν εκεί και κηρύσσεται η έναρξη της Εθνεγερσίας.
Στις 21 Μαρτίου 1821, δύναμη 600 περίπου Ελλήνων, με επικεφαλής τους Πετμεζαίους, τον Ασημάκη Φωτήλα, τον Σωτήρη Χαραλάμπη και τον Νικόλαο Σολιώτη, επιτίθεται κατά των Τούρκων στην περιοχή των Καλαβρύτων και αναγκάζει τον διοικητή της τουρκικής φρουράς Αρναούτογλου να παραδώσει την πόλη. Κατά τη διάρκεια των μαχών φονεύεται ο Νικόλαος Σολιώτης, από τους πρώτους νεκρούς της Εθνεγερσίας μας. Οι επαναστάτες μπαίνουν στην Πάτρα και υψώνουν επαναστατική σημαία (κόκκινη με μαύρο σταυρό στη μέση). Ορκίζονται στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου παρουσία των Παλαιών Πατρών Γερμανού. Αυτή είναι η πρώτη επαναστατική πράξη στη νότια Ελλάδα.
Στις 23 Μαρτίου 1821, ο Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας, ο Νικηταράς, οι Μαυρομιχαλαίοι κ.α., με δύναμη 2000 οπλισμένων Μανιατών, εισβάλλουν στην Καλαμάτα, ελευθερώνουν την πόλη και συλλαμβάνουν τον Σουλεϊμάν Αγά και τη φρουρά του.
Στις 25 Μαρτίου 1821 κηρύσσεται η Επανάσταση στην Κορώνη, τη Μεθώνη και την Πύλο. Η 25η Μαρτίου καθιερώθηκε ως επίσημη επέτειος της εκρήξεως της Ελληνικής Επαναστάσεως «ως συνενούσα συμβολικώς όλα τα επαναστατικά κινήματα του 1821», καίτοι ο αγώνας είχε αρχίσει μερικές μέρες πρωτύτερα. Η καθιέρωση έγινε με το από 15 Μαρτίου 1838 διάταγμα του Όθωνος.
10 Απριλίου 1821 υψώνεται η σημαία της Επανάστασης στα Ψαρά. Απαγχονισμός του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ στην Κωνσταντινούπολη. Οι επαναστάτες μετά από πολιορκία δύο εβδομάδων καταλαμβάνουν το φρούριο των Σαλώνων (πρώτο Κάστρο που ελευθερώνεται σε ολόκληρη την επαναστατημένη επικράτεια).
24 Απριλίου 1821. Ο Αθανάσιος Διάκος ηττάται από υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις υπό τον Κιοσέ Μεχμέτ και τον Ομέρ Βρυώνη, στη γέφυρα της Αλαμάνας. Ο επίλογος της μάχης που στοίχισε τη ζωή σε 200 Έλληνες και 500 Οθωμανούς, γράφτηκε την επόμενη ημέρα. Ο Αθανάσιος Διάκος βρίσκει μαρτυρικό θάνατο. Οι Τούρκοι τον παλούκωσαν, ζωντανό, με ένα σουβλί…
8 Μαΐου 1821. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος αντιμετωπίζει με απόλυτη επιτυχία στο Χάνι της Γραβιάς ισχυρές τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις υπό τον Κιοσέ Μεχμέτ και τον Ομέρ Βρυώνη. Στη μάχη αυτή, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με μόνο 120 άνδρες νίκησε τον στρατό του Ομέρ Βρυώνη.
9 Ιουνίου 1821. Οι Τούρκοι του Αγρινίου παραδίνονται στον Γ. Βαρνακιώτη.
25 Ιουνίου 1821. Ο Ιωάννης Κωλέττης κηρύσσει την Επανάσταση στο Συρράκο και τους Καλλαρύτες Ιωαννίνων.
3 Ιουλίου 1821 σημαντική νίκη του Μάρκου Μπότσαρη και των παλληκαριών του στο Κομπότι της Άρτας.
17 Ιουλίου 1821 ο Μάρκος Μπότσαρης συντρίβει τους Τούρκους στην Πλάκα Ιωαννίνων.
Στις 4 Αυγούστου 1821 ο Γώγος Μπακόλας στον «Σταυρό» των Θεοδωριάνων Άρτας κάνει κατά μέτωπο επίθεση και μετά από σκληρή μάχη κατατροπώνει τους 5000 Τουρκαλβανούς του Τοπάλ Πασά. Με τη νίκη αυτή εδραιώθηκε η επανάσταση στα Τζουμέρκα αλλά και σώθηκε από τη σφαγή των Τούρκων ένας μεγάλος αριθμός από γυναικόπαιδα που είχαν εγκατασταθεί στα Τζουμέρκα.
23 Σεπτεμβρίου 1821 από τις κορυφαίες στιγμές της Ελληνικής Επανάστασης, κατά την οποία αναδείχθηκε ο στρατηγικός νους του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, είναι η πολιορκία και η άλωση της Τριπολιτσάς.
13 Νοεμβρίου 1821 απελευθερώνεται η πόλη της Άρτας από τους Σουλιώτες οπλαρχηγούς Μάρκο και Νότη Μπότσαρη, τους αδελφούς Τζαβέλα, το Λ. Βέικο κ.α.
22 Απριλίου 1822. Καταστροφή της Χίου.
6 Ιουνίου 1822. Πυρπόληση Τουρκικής ναυαρχίδας στην Χίο από τον Κανάρη και τον Πιπίνο.
10 Ιουνίου του 1822 μάχονται οι Έλληνες στο Κομπότι με αρχηγούς τους Χαβέλα, Καραϊσκάκη, Κοτελίδα, Γαρουφαλιά και καταδιώκουν τους Τούρκους μέχρι την Άρτα.
Ο Μαυροκορδάτος το παίζει αρχιστράτηγος, έρχεται στο Κομπότι Άρτας, στέλνει τον Μπότσαρη στην Πλάκα με τους Σουλιώτες. Στις 3-4 Ιούλη 1822 γίνεται η μάχη του Πέτα Άρτας, όπου σκοτώνονται 68 φιλλέληνες και είναι μια μεγάλη ντροπιαστική ήττα των Ελλήνων.
26 Ιουλίου. Ήττα του Δράμαλη στα Δερβενάκια (Κολοκοτρώνης, Υψηλάντης, Νικηταράς).
26 Οκτωβρίου 1823. Παράδοση της Ακροκορίνθου στον Κολοκοτρώνη.
19 Ιουνίου 1824. Καταστροφή των Ψαρών.
23 Σεπτεμβρίου 1824. Εκστρατεία σε Ραδοβίζια και Τζουμέρκα. Ήττα των Τούρκων στο Βουλγαρέλι Άρτας και καταδίωξη αυτών.
23 Απριλίου 1825. Έναρξη της πολιορκίας του Μεσολογγίου από τον Κιουταχή επικεφαλής 30.000 Τουρκαλβανών.
19 Μαΐου 1825. Μάχη στο Μανιάκι Αρκαδίας. Ηρωικός θάνατος του Παπαφλέσσα, Κεφάλα, Καπετανάκη, Βοϊδή κ.α.
28 Σεπτεμβρίου 1825. Ατυχής επίθεσης του Γ. Καραϊσκάκη κατά του τουρκικού στρατοπέδου στην (Αμφιλοχία) Καρβασαρά.
10 Απριλίου 1826. Ηρωική έξοδος της φρουράς Μεσολογγίου (Ν.Μπότσαρης, Κ.Τζαβέλλας ,Μακρής) και άλωση του Μεσολογγίου.
3 Αυγούστου 1826 Κατάληψη Αθηνών από τον Κιουταχή.
22 Απριλίου 1827. Μάχη στο Φάληρο και θάνατος του Καραϊσκάκη.
8 Οκτωβρίου 1827. Καταστροφή του Τουρκικού και Αιγυπτιακού στόλου στο Νεόκαστρο από τον συμμαχικό στόλο (Δερυγνής, Κοδριγκτών, Χέϋδεν).
8 Ιανουαρίου 1828. Απόβαση του κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια στο Ναύπλιο.
9 Φεβρουαρίου 1828. Καταστροφή και πυρπόληση της Τρίπολης από τον Ιμπραήμ.
27 Δεκεμβρίου 1828. Ναυμαχία στον Αμβρακικό Κόλπο. Καταστροφή των τουρκικών πλοίων. Θάνατος Α.Τενεκέ.
13 Απριλίου 1829 κατάληψη του Μακρυνόρους και του Καρβασαρά (Αμφιλοχία) από τους Έλληνες.
12 Σεπτεμβρίου. Ήττα στην Πέτρα Βοιωτίας των 5.000 Τούρκων υπό την αρχηγία του Ασλάμπεη (Δ.Υψηλάντης, Κριεζώτης, Σπυρομήλιος, Γ.Στράτος).
ΤΕΛΟΣ της Επανάστασης
22 Ιανουαρίου 1830. Ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ελλάδας από την Αγγλία, Ρωσία και Γαλλία.
Στο τέλος του βιβλίου αναδημοσιεύεται συνέντευξη-συζήτηση του 1987 στο «ΝΣΕΥΙ»: 1821 – Μύθος, θρύλος και αλήθεια. Μια συζήτηση με τους ιστορικούς Βασίλη Παναγιωτόπουλο, Βασίλη Σφυρόερα και Νίκο Ψυρούκη.
Το βιβλίο αυτό, του Γιώργου Έξαρχου, προσφέρει στους αναγνώστες ένα πολύτιμο μάθημα Ιστορίας, πολλαπλά ερεθίσματα για στοχασμό πάνω στην Ελληνική Επανάσταση και όλο αυτό το πλούσιο και ποικίλο ιστορικό υλικό αποτελεί μια εξαιρετική αφορμή για τους νέους ιστορικούς να επανεξετάσουν την πολυπλόκαμη ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης.
Διαβάστε το.
Ο Γιώργος Έξαρχος γεννήθηκε στο Καλοχώρι Λάρισας το 1952. Είναι Πτυχιούχος του Οικονομικού τμήματος της ΑΣΟΕΕ, διδάκτορας οικονομικών επιστημών της Academia de Studii Economice Βουκουρεστίου, συνταξιούχος καθηγητής Α.Ε.Ι.. Ασχολείται με τη λογοτεχνία και τη δημιουργική γραφή. Έχει εκδώσει μέχρι τώρα πάνω από 65 βιβλία.
Τραχανάς Κώστας
