Σχέδια δειγματικής – ενδεικτικής διδασκαλίας και αξιολόγησης ενοτήτων στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γυμνασίου – Λυκείου και στην Ιστορία της Β Γυμνασίου – Λυκείου:

Α) Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας:
«Η αρπαγή της γυναίκας του Διγενή»
• Να γίνει αναφορά στα ακριτικά τραγούδια και στο χαρακτήρα τους (να αξιοποιηθούν τα σχετικά στοιχεία της εισαγωγής).
• Ενδιαφέρουσα θα ήταν η σύγκριση της (χιακής) παραλλαγής του σχολικού εγχειριδίου με το τραγούδι «Η αρπαγή της γυναίκας του ακρίτη» (βλ. Ν.Γ.Πολίτης, Δημοτικά τραγούδια, Διόνυσος, 1974, επανέκδ., σ.98-100).
• Να αναζητηθούν τα στοιχεία που συνθέτουν τον επικό χαρακτήρα του τραγουδιού.
• Η βίαιη διαταραχή της ήρεμης αγροτικής εργασίας του Διγενή επιτρέπει επέκταση σχολίων γύρω από τη δύσκολη και ταραχώδη ζωή των ακριτών. Στο πλαίσιο της διαθεσιμότητας μπορεί να τονιστεί η σχέση του τραγουδιού με την ιστορία.
• Να επισημανθούν οι κοινοί τόποι με τα άλλα είδη δημοτικών τραγουδιών, κυρίως των αφηγηματικών (παραλογές).
• Καλό είναι να σχολιαστεί ο λιτός τρόπος με τον οποίο αναδεικνύεται η γενναιότητα του Διγενή (η δυσκολία της αποστολής που αναλαμβάνει, προβάλλεται στον τρόμο των αλόγων του) και να καταδειχθεί η συμβολική του διάσταση στο ρόλο του γέρικου αλόγου.

Β) Ιστορία:

Η Εποχή της ακμής: Από τον τερματισμό της Εικονομαχίας ως το σχίσμα των δύο Εκκλησιών (843-1054)
Ενότητα : Οικονομία (σύνοψη)
Κατά τον 9ο και το 10ο αιώνα η αγροτική παραγωγή στο Βυζαντινό κράτος αυξήθηκε, οι επιδημίες υποχώρησαν και σημειώθηκε δημογραφική ανάκαμψη. Την ίδια εποχή αναζωογονήθηκαν επίσης το εμπόριο και η βιοτεχνία. Στις πόλεις κατά το 10ο και τον 11ο αιώνα πολλαπλασιάστηκε ο αριθμός των εμπόρων και των βιοτεχνών. Μεγάλη άνθηση γνώρισαν ιδίως τα επαγγέλματα που σχετίζονταν με τη διατροφή του πληθυσμού των αστικών κέντρων. Όσοι ασκούσαν εμποροβιοτεχνικά επαγγέλματα οργανώθηκαν σε σωματεία, που λειτουργούσαν με βάση αυστηρούς κανόνες και απέκτησαν πολιτική επιρροή.

Πρόσθετα παραθέματα
• Χάρτης της Ευρώπης κατά την περίοδο της ακμής του Μεσαίωνα.
• Τεχνολογικές εφευρέσεις κατά το Μεσαίωνα (Πρυμναίο πηδάλιο, ζεύξη ζώων, ανεμόμυλοι, νερόμυλοι). Απεικονίσεις εποχής.
• Η μεσαιωνική πόλη. Απεικονίσεις.
• Πηγές δευτερογενείς.

Ασκήσεις αξιολόγησης
1. Να δώσετε την ερμηνεία των όρων:
• Τριζωνική καλλιέργεια
• Χρηματοπιστωτικό σύστημα
• Καταμερισμός εργασίας
• Διακίνηση ιδεών
2. Με βάση τα παραθέματα και να καταγράψετε σε τι συνίσταται η αγροτική επανάσταση.
3. Ν αναφερθείτε σε βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία της αστικής ζωής και των δραστηριοτήτων των ανθρώπων στις μεσαιωνικές πόλεις της εποχής, αφού μελετήσετε τα πρόσθετα παραθέματα .
4. Αφού μελετήσετε προσεκτικά τα σχετικά παραθέματα να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις:
α. Σε ποιες παραγωγικές δραστηριότητες χρησιμοποιούνταν η ενέργεια των νερόμυλων και ανεμόμυλων;
β. ποια ήταν η σημασία της χρήσης της υδάτινης και αιολικής ενέργειας για την παραγωγή προϊόντων και για τη ζωή των ανθρώπων του Μεσαίωνα;
5. Αφού μελετήσετε προσεκτικά τα παραθέματα να αναφέρετε τις τεχνολογικές καινοτομίες της εποχής και να σχολιάσετε τη συμβολή τους στις οικονομικές μεταβολές που παρατηρήθηκαν.
6. Με βάση το σχετικό παράθεμα να αποδώσετε διαγραμματικά το περιεχόμενο της ενότητας.

Επισημάνσεις
α. Η ενότητα αναφέρεται στις εκχερσώσεις, τις αποξηράνσεις, τις εκτατικές καλλιέργειες, την αγροτική παραγωγή γενικότερα. Προσφέρεται για να αναδειχθεί η σημασία της μελέτης οικονομικής ιστορίας, της ιστορίας του κλίματος, της ιστορίας των νοοτροπιών, της μικροϊστορίας. Μπορεί να γίνει αναφορά στις σύγχρονες ιστοριογραφικές τάσεις, στην ‘εναλλακτική’ ιστορία. Το ενδιαφέρον του μαθητή δεν θα πρέπει να εξαντλείται στην καταγραφή της πολιτικής- στρατιωτικής ιστορίας. Πολύτιμες πληροφορίες για τη ζωή, τις δραστηριότητες και την κοινωνία της εποχής μπορούν να αντλήσουν μέσα από τη μελέτη της ξηρασίας και των βροχοπτώσεων, του είδους και του τρόπου των καλλιεργειών, της μείωσης των δασών και των ποσοστών υλοτόμησης, της χλωρίδας αλλά και της πανίδας της εποχής.
Επίσης η μικροϊστορία, η μελέτη της περίπτωσης, προσφέρει τη δυνατότητα για την ανάπτυξη επαγωγικής ιστορικής σκέψης, ενώ συγχρόνως μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο ενδιαφέρον και προβληματισμό.
β. Ανάγνωση εικόνας
Η ανάγνωση των εικόνων θα πρέπει να ακολουθήσει κάποια βασικά στάδια, ώστε να καταστεί δυνατή η εξαγωγή πληροφοριών και συμπερασμάτων από την επεξεργασία τους.
Βήματα ανάγνωσης:
• Προσδιορισμός είδους απεικόνισης. Σχολιασμός.
• Περιγραφή εικονιζόμενου θέματος.
• Εντοπισμός στοιχείων που σχετίζονται με το νέο γνωστικό αντικείμενο
• Σύνδεση ιστορικής αφήγησης και άλλων ιστορικών πηγών με το εικονιζόμενο θέμα
• Διατύπωση κρίσεων, συμπερασμάτων, ερωτημάτων.

Βιβλιογραφία
• Benevolo, L.,(1997). Η Πόλη στην Ευρώπη, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
• Bernstein, S.- Milza, P.,(1997). Ιστορία της Ευρώπης, τ.1, Αθήνα, Αλεξάνδρεια.
• Bloch M.,(1987). Η Φεουδαλική κοινωνία, Αθήνα, Κάλβος.
• Cipolla, C.M.,(1988). Η Ευρώπη πριν από τη βιομηχανική επανάσταση. Κοινωνία και οικονομία 1000-1700 μ.Χ., Αθήνα, Θεμέλιο.
• Le Goff, J.,(1993). Ο πολιτισμός της Μεσαιωνικής Δύσης, Θεσσαλονίκη, εκδ. Βάνιας.
• Τσιρπανλής, Ζ.Ν., (1996). Εισαγωγή στη Μεσαιωνική Ιστορία της Δυτικής Ευρώπης, Θεσσαλονίκη, εκδ. Ζήτη.

Συμπληρωματική «πηγή»
Οικονομικές μεταβολές στη Δυτική Ευρώπη
«…Στη διάρκεια του 12ου αι. σε όλους τους ποταμούς της Ευρώπης χτίστηκαν γεφύρια… Όλο και περισσότερα πλοία αυλακώνουν τη Μεσόγειο. Τα λιμάνια της, από το βράχο του Αμάλφι ως την Καταλωνία, υψώνονται στο επίπεδο μεγάλων εμπορικών κέντρων. Τους δρόμους των πεδιάδων του Δούναβη διατρέχουν τα καραβάνια. Οι σχέσεις Δύσης και Ανατολής άλλαξαν φύση. Ο δυτικός κόσμος, μέχρι χθες αποκλειστικά εισαγωγέας, γίνεται τώρα γερός προμηθευτής κατεργασμένων προϊόντων. Τα εμπορεύματα που στέλνει κατά μάζες προς το βυζαντινό κόσμο και την ισλαμική Ανατολή, καθώς και σε μικρότερη προς το Μάγκρεμπ (β. Αφρική), ανήκουν σε πολύ διαφορετικές κατηγορίες… Στην επέκταση της ευρωπαϊκής οικονομίας το μεσαίωνα η εριουργία έπαιξε τον ίδιο κυρίαρχο ρόλο που έπαιξε στον 19ο αι. στην αγγλική ανάπτυξη η μεταλλουργία και η βαμβακουργία. Οι αργαλειοί και οι γναφευτικοί μύλοι της Φλαμανδίας και της Πικαρδίας, της Μπρυζ, του Λαγκεντόκ και της Λομβαρδίας- γιατί εριουργικά κέντρα βρίσκονταν παντού-δούλευαν στον ίδιο βαθμό για τις εξωτικές αγορές όσο και για την εσωτερική κατανάλωση… Είναι βέβαιο ότι οι δημογραφικές αλλαγές έκαναν δυνατή την οικονομική κατάκτηση του κόσμου από τη Δύση. Αν ο πληθυσμός δεν ήταν αφθονότερος από πριν και η καλλιεργούμενη έκταση μεγαλύτερη, αν τα χωράφια, αξιοποιημένα από περισσότερα μπράτσα και τακτικότερα δουλεμένα, δεν είχαν γίνει ικανά να δίνουν πλουσιότερη και συχνότερη συγκομιδή, πως θα ήταν δυνατό να συγκεντρωθούν στις πόλεις και να τραφούν τόσοι πολλοί υφαντήρες, βαφείς και ράφτες;»
Marc Bloch, Η φεουδαλική κοινωνία, σ. 115-116.

Αμαλία Κ. Ηλιάδη
Φιλόλογος-Ιστορικός (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας απ το Α.Π.Θ.)
Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων