Με μια Ματιά
Αγία Τριάδα: Πατήρ
Ο Θεός στον οποίο πιστεύουν οι Χριστιανοί είναι ένας, όχι πολλοί, και ο Χριστιανισμός ανήκει στις μονοθεϊστικές θρησκείες. Η τριαδικότητα του Θεού δεν θίγει τη μονοθεΐα, καθώς στην Αγία Τριάδα υπάρχουν τρία πρόσωπα ή υποστάσεις, αλλά ένας Θεός.
Ένα από αυτά τα πρόσωπα είναι ο Θεός Πατήρ. Αυτή η ιδιότητα σημαίνει ότι έχει συγγένεια μαζί μας και εμείς μαζί Του. Είμαστε παιδιά Του «κατά χάριν», δηλαδή μέσω υιοθεσίας. Ως Πατέρας, ο Θεός μας προστατεύει, μας συντηρεί και ενδιαφέρεται για εμάς, και ζούμε κάτω από το στοργικό Του βλέμμα, καθοδηγούμενοι από την αγαθή Του πρόνοια. Δεν είναι ξένος ή απόμακρος, αλλά κοντά μας προστατευτικά.
Η πηγή αναφέρει ότι ο Θεός Πατέρας αποκαλύπτεται ως αγάπη, προστασία και ειρήνη. Η αίσθηση που έχουμε είναι ότι δεν είμαστε ξεχασμένοι, αλλά έχουμε ισχυρή προστασία, και η κοινωνία μας με τον ουράνιο Πατέρα μας είναι πηγή δύναμης, ελπίδας και χαράς.
Σχετικά με τη σχέση του με τα άλλα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, ο Πατήρ είναι αγέννητος, αλλά γεννά τον Υιόν αχρόνως. Πιστεύουμε ότι για τον Χριστό «δεν υπήρξε χρόνος πού δεν υφίστατο», κάτι που ισχύει και για το Άγιον Πνεύμα. Ο Υιός ήρθε στον κόσμο «εν τω ονόματι τον Πατρός», με σκοπό να «ποιήσει το θέλημα του Πατρός» και να φανερώσει «το όνομα Του τοις ανθρώποις». Ακόμη και πάνω στον Σταυρό, ο Κύριος παραδίδει την ψυχή του στα χέρια του Πατέρα. Παρόλα αυτά, ο ίδιος λέγει «Εγώ και ο πατήρ εν εσμέν» και «πάντα -όσα έχει ο πατήρ εμά εστί». Στο «Σύμβολο της Πίστεως» ομολογούμε ότι ο Υιός είναι ομοούσιος με τον Πατέρα, δηλαδή ίσος και Θεός όπως είναι ο Πατέρας. Το Άγιον Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα διά του Υιού.
Τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, συμπεριλαμβανομένου του Πατρός, είναι μεν χωριστά αλλά ταυτόχρονα είναι και ενωμένα μεταξύ τους. Δεν νοείται το ένα χωρίς το άλλο, έχουν μία δύναμη, μία ουσία, μία ενέργεια, μία θέληση και έχουν κοινωνία μεταξύ τους. Κανείς από τους τρεις δεν ενεργεί ποτέ χωριστά, χωρίς τους άλλους δύο. Δεν είναι τρεις θεοί, αλλά ένας. Κάθε πρόσωπο είναι πλήρης και τέλειος Θεός, και κανείς δεν έχει περισσότερη ή λιγότερη θεότητα από τον άλλο.
Στην Καινή Διαθήκη, στη Βάπτιση του Κυρίου ακούγεται η φωνή του Πατέρα που μαρτυρεί την υιότητα του Χριστού: «Ούτος εστίν ο υιός μου ο αγαπητός». Επίσης, στο τέλος της επίγειας ζωής του, ο Κύριος στέλνει τους Μαθητές Του να βαπτίσουν «εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος». Ο Απόστολος Παύλος ευλογεί τους χριστιανούς τριαδολογικά αναφέροντας «η αγάπη τού Θεού και Πατρός».
Αγία Τριάδα: Υιός
Καταρχάς, τονίζεται ότι η κατανόηση του Μυστηρίου της Αγίας Τριάδος είναι αδύνατη λογικά και προέρχεται από την αποκάλυψη του Θεού. Σύμφωνα με τον ιερό Δαμασκηνό, υπάρχει «μίαν θεότητα εν τρισίν υποστάσεσιν ασυγχύτως ηνωμέναις και αδιαστάτως διαιρουμέναις».
Στην Καινή Διαθήκη, η τριαδικότητα των προσώπων, συμπεριλαμβανομένου του Υιού, γίνεται πιο σαφής. Κατά τη Βάπτιση του Κυρίου, ακούγεται η φωνή του Πατέρα που μαρτυρεί την υιότητα του Χριστού: «Ούτος εστίν ο υιός μου ο αγαπητός». Επιπλέον, στο τέλος της επίγειας ζωής Του, ο ίδιος ο Κύριος στέλνει τους Μαθητές να βαπτίζουν «εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος», υπογραμμίζοντας την ισότιμη θέση του Υιού εντός της Τριάδος.
Η σχέση μεταξύ του Υιού και του Πατέρα είναι κεντρική. Ο Κύριος έχει συνείδηση ότι είναι κάτι ξεχωριστό από τον Πατέρα Του, ερχόμενος στον κόσμο «εν τω ονόματι τον Πατρός», με σκοπό να «ποιήσει το θέλημα του Πατρός» και παραδίδοντας την ψυχή Του στα χέρια του Πατέρα επί του Σταυρού. Ωστόσο, ο ίδιος ο Κύριος λέγει: «Εγώ και ο πατήρ εν εσμέν» και «πάντα όσα έχει ο πατήρ εμά εστί», φανερώνοντας την ενότητά τους. Η Γραφή χρησιμοποιεί πληθυντικό αριθμό αναφερόμενη στον Θεό στην Παλαιά Διαθήκη, όπως στη δημιουργία του ανθρώπου («Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα ημετέραν και καθ’ ομοίωσιν»), κάτι που υποδηλώνει μια πληθυντικότητα στην Θεότητα.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία πιστεύει ότι ο Θεός είναι τρία πρόσωπα ή τρεις υποστάσεις, αλλά δεν είναι τρεις θεοί χωριστοί, ούτε έχουν τρεις ουσίες, θελήσεις και ενέργειες. Τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος είναι μεν χωριστά, αλλά ταυτόχρονα είναι και ενωμένα μεταξύ τους, έχοντας μία δύναμη, μία ουσία, μία ενέργεια και μία θέληση.
Στο «Σύμβολο της Πίστεως», ομολογούμε ότι ο Υιός είναι ομοούσιος με τον Πατέρα, δηλαδή ίσος και Θεός όπως είναι ο Πατέρας. Δεν υπάρχει χρόνος που ο Χριστός δεν υπήρχε. Όπως και ο Πατέρας και το Άγιο Πνεύμα, ο Υιός είναι πλήρης και τέλειος Θεός, χωρίς να υπάρχει περισσότερη ή λιγότερη θεότητα μεταξύ τους.
Επομένως, ο Θεός Υιός είναι ένα από τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, διατηρώντας τη δική Του ξεχωριστή υπαρκτική οντότητα, ενώ ταυτόχρονα είναι ενωμένος και ομοούσιος με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα, αποτελώντας έναν Θεό. Κανένα πρόσωπο της Τριάδος δεν ενεργεί ποτέ χωριστά από τα άλλα δύο. Η σχέση του Πατέρα με τον Υιό είναι αυτή της γέννησης: ο Πατήρ γεννά τον Υιόν αχρόνως.
Αγία Τριάδα: Άγιο Πνεύμα
Το Άγιο Πνεύμα είναι ένα από τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος. Τα τρία πρόσωπα είναι ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα.
Η Αγία Γραφή στην Καινή Διαθήκη παρέχει σαφείς μαρτυρίες για την τριαδικότητα των προσώπων της θεότητας, συμπεριλαμβανομένου του Αγίου Πνεύματος. Χαρακτηριστικά χωρία που πιστοποιούν την τριαδικότητα είναι η Βάπτιση του Κυρίου, όπου ακούγεται η φωνή του Πατέρα, εμφανίζεται το Πνεύμα σαν περιστέρι και παρίσταται ο Υιός, καθώς και η εντολή του Κυρίου προς τους μαθητές να βαπτίζουν «εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος». Επιπλέον, ο Ευαγγελιστής Ιωάννης αναφέρει ότι «τρεις εισίν οι μαρτυρούντες εν τω ουρανώ» και ο Απόστολος Παύλος ευλογεί τριαδολογικά: «Η χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και η αγάπη τού Θεού και Πατρός και η κοινωνία τού Αγίου Πνεύματος ει η μετά πάντων υμών».
Αν και τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος είναι ξεχωριστά, ταυτόχρονα είναι και ενωμένα μεταξύ τους. Δεν νοείται το ένα χωρίς το άλλο, έχουν μία δύναμη, μία ουσία, μία ενέργεια, μία θέληση και κοινωνία μεταξύ τους.
Ο Χριστός διακρίνει τον εαυτό Του από τον Παράκλητο, δηλαδή το Άγιον Πνεύμα, λέγοντας ότι όταν ο ίδιος αναχωρήσει από τον κόσμο, θα έλθει ο Παράκλητος για να οδηγήσει τους ανθρώπους στην αλήθεια. Ωστόσο, ο ίδιος ο Παράκλητος δεν θα μπορεί να λέγει τίποτε αφ’ εαυτού του, αλλά θα λαμβάνει από τον Υιό και θα το αναγγέλλει.
Σύμφωνα με το «Σύμβολο της Πίστεως», το Άγιον Πνεύμα, όπως και ο Υιός, είναι ομοούσιο με τον Πατέρα, δηλαδή ίσο και Θεός όπως είναι ο Πατέρας. Και τα τρία πρόσωπα είναι το καθένα πλήρης και τέλειος Θεός, χωρίς κανείς να έχει περισσότερη ή λιγότερη θεότητα από τον άλλο.
Η σχέση μεταξύ των προσώπων της Αγίας Τριάδος είναι μοναδική. Ο Πατήρ είναι αγέννητος, γεννά τον Υιόν αχρόνως, ο Υιός γεννάται εκ του Πατρός και το Άγιον Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα διά του Υιού. Τα τρία πρόσωπα, αν και τρία, δεν είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους και έχουν ενότητα ζωής, θελήματος και ενέργειας. Κανένα από τα τρία πρόσωπα δεν ενεργεί ποτέ χωριστά, χωρίς τους άλλους δύο.
Η κατανόηση του Μυστηρίου της Αγίας Τριάδος δεν είναι εφικτή με την λογική και απαιτεί μια ειδική μέθοδο προσέγγισης, η οποία είναι η μετάνοια και η αλλαγή του νου προς έναν θεανθρώπινο τρόπο σκέψης. Οι Πατέρες της Εκκλησίας δεν προσπάθησαν να ερμηνεύσουν το τριαδικό δόγμα, αλλά απλώς να διατυπώσουν την αλήθεια του.
Αγία Τριάδα. Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος (ολόκληρη η ομιλία)
Ένα Θεόν πιστεύουμε ή όπως λέγει ο ιερός Δαμασκηνός: «μίαν θεότητα εν τρισίν υποστάσεσιν ασυγχύτως ηνωμέναις και αδιαστάτως διαιρουμέναις». Η λογική κατεργασία του Μυστηρίου της Άγιας Τριάδος είναι αδύνατη.
Ξεύρουμε γι’ αυτό, ότι μας έχει αποκαλυφθεί. Και αυτό προσπαθούμε να αξιοποιήσουμε με το στοχασμό μας, τον αδύναμο και ασθενικό. Χρειάζεται μια ειδική μέθοδος για να προσεγγίσουμε αυτό το Μυστήριο. Και αυτή είναι η μετάνοια, δηλ. η αλλαγή του νου μας πού πρέπει από ανθρωποκεντρικός να γίνει θεανθρώπινος ακολουθώντας στα ίχνη του Κυρίου μας.
Αγία Τριάδα – Μαρτυρίες Από την Παλαιά Διαθήκη
Ο,τι γνωρίζουμε για την Άγια Τριάδα προέρχεται από την αποκάλυψη του Θεού. Ήδη στην Π. Διαθήκη έχουμε τις πρώτες γραπτές μαρτυρίες για την πολλαπλότητα του Θεού. Στη Γένεση ακόμη, η δημιουργία του ανθρώπου εκφράζεται ως βούληση περισσοτέρων προσώπων: «Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα ημετέραν και καθ’ ομοίωσιν».
Δεν είναι τώρα μόνος ο Θεός δημιουργός πού «είπε και εγενήθησαν» όλα τα της κτιστής πλάσεως. Τον άνθρωπο τον δημιουργούν αυτοί πού χρησιμοποιούν πληθυντικό αριθμό, πού δεν είναι βέβαια πληθυντικός της μεγαλοπρέπειας, άλλα της οντολογικής πραγματικότητας. Ούτε είναι χωρίς σημασία το ότι στα εβραϊκά το όνομα του Θεού είναι Ελωχίμ, διατυπωμένο σε πληθυντικό αριθμό.
Τον ίδιο πληθυντικό χρησιμοποιεί η Γραφή και για την σύγχυση των γλωσσών στην Βαβέλ: «Δεύτε καταβάντες συγχέωμεν τας γλώσσας αυτών». Και όταν ο Αβραάμ συναντά στην δρυν του Μαβρή τους τρεις άνδρες, τους προσφωνεί σαν να ήσαν ένας. «Και προσέδραμεν εις συνάντησιν επί την γην, και είπε, ει άρα εύρον χάριν εναντίον σον…» (Γέν. 18, 3).
Αγία Τριάδα – Μαρτυρίες Από την Καινή Διαθήκη
Η σχέση μεταξύ των προσώπων της Αγίας Τριάδος
Αν όμως η βεβαιότητα μας για τα τρία πρόσωπα της θεότητας είναι απόλυτη και ακλόνητη, δεν συμβαίνει το ίδιο για τη σχέση πού υπάρχει ανάμεσα τους.
Από ενωρίς εμφανίσθηκαν στον ιστορικό ορίζοντα της Εκκλησίας αιρετικοί πού αμφισβήτησαν την διδασκαλία της Εκκλησίας σχετικά και διετύπωσαν άλλες δόξες διαφορετικές, πράγμα πού ανάγκασε την Εκκλησία να συστηματοποιήσει την περί Τριάδος διδασκαλία της και να την διατυπώσει με σαφήνεια και καθαρότητα.
Έτσι πιστεύουμε, μαζί με την Άγια Ορθόδοξη Εκκλησία μας, ότι ο Θεός είναι τρία μεν πρόσωπα ή τρεις υποστάσεις, άλλ’ ότι αυτό δεν σημαίνει πώς είναι τρεις θεοί χωριστοί, ανεξάρτητοι και αυτόνομοι, ούτε ότι έχουν τρεις ουσίες, τρεις θελήσεις και τρεις ενέργειες.
Τα πρόσωπα της Άγιας Τριάδος είναι μεν χωριστά αλλά ταυτόχρονα είναι και ενωμένα μεταξύ τους.
Δεν νοείται το ένα χωρίς το άλλο, έχουν μία δύναμη, μία ουσία, μία ενέργεια, μία θέληση, έχουν κοινωνία μεταξύ τους, πού είναι πρότυπο για τη δική μας κοινωνία, έχουν χωριστή οντότητα το καθένα και παρά ταύτα ενότητα και κοινότητα.
Προσέξατε αυτές τις αλήθειες στην Κ. Διαθήκη. Ο Κύριος έχει συνείδηση ότι είναι κάτι ξεχωριστό από τον Πατέρα του. Ήλθε στον κόσμο «εν τω ονόματι τον Πατρός», με σκοπό να «ποιήσει το θέλημα του Πατρός», να φανερώσει «το όνομα Του τοις ανθρώποις».
Επί δε τού Σταυρού παραδίδει στα χέρια τού Πατέρα την ψυχή του. Και -όμως ο ίδιος Κύριος λέγει: «Εγώ και ο πατήρ εν εσμέν» και «πάντα -όσα έχει ο πατήρ εμά εστί». Και θέλω όλοι να είναι ένα «καθώς και ημείς εν εσμέν».
Τα χάνει κανείς απ’ αυτή την εκ πρώτης όψεως αντινομία. Πώς είναι δυνατόν δύο οντολογικά ξεχωριστά πρόσωπα να είναι ταυτόχρονα και ενωμένα εις ένα;
Με την ίδια σαφήνεια διαστέλλει ο Χριστός τον εαυτό του και από τον Παράκλητο, δηλ. το Άγιον Πνεύμα στον κόσμο, όταν ο ίδιος αναχωρήσει από τον κόσμον και όταν έλθει ο Παράκλητος αυτός θα οδηγήσει τους ανθρώπους στην αλήθεια.
Αυτά όμως πού στο χώρο της Π. Διαθήκης είναι απλές προτυπώσεις, σκιές και εικονίσματα, γίνονται στο χώρο της Κ. Διαθήκης σαφείς καταγραφές και εμφανίσεις, πού βεβαιώνουν όχι απλώς τη συλλογικότητα των προσώπων της Αγίας Τριάδος, αλλά και την τριαδικότητά των, ειδικά. Θα μνημονεύσωμε εδώ τα πιο χαρακτηριστικά χωρία πού πιστοποιούν την τριαδικότητά των προσώπων.
Στη Βάπτιση τού Κυρίου ακούεται η φωνή τού Πατέρα πού μαρτυρεί την υιότητα τού Χριστού: «Ούτος εστίν ο υιός μου ο αγαπητός». Και το Πνεύμα σαν περιστέρι εμφανίζεται κι αυτό. Στη Θεία Μεταμόρφωση έχουμε εκ νέου την εμφάνιση τού Θεού Πατέρα πού μιλάει για τον Υιό Του, όπως και στη Βάπτιση.
Και στο τέλος της επίγειας ζωής του ο ίδιος ο Κύριος στέλλει τους Μαθητές Του να ευαγγελίσουν τον κόσμο «βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αυτούς τηρείν πάντα» όσα εκείνος τους εδίδαξε.
Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει τη σαφή τούτη μαρτυρία περί των τριών προσώπων της θεότητος;
Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης επιμαρτυρεί ότι «τρεις εισίν οι μαρτυρούντες εν τω ουρανώ» και ο Απ. Παύλος ευλογεί τους χριστιανούς τριαδολογικά: «Η χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και η αγάπη τού Θεού και Πατρός και η κοινωνία τού Αγίου Πνεύματος ει η μετά πάντων υμών».
Αλλά και πάλι αυτός ο Παράκλητος δεν θα μπορεί αφ’ εαυτού του να λέγει τίποτε, «ου λαλήσει αφ’ εαυτού» και «εκ τού εμού λήψεται και αναγγελεί υμίν».
Τα τρία πρόσωπα της Άγιας Τριάδος είναι μεν τρία, αλλά δεν είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους. Δεν υπάρχουν το καθένα για τον εαυτό του, έχουν ενότητα ζωής, θελήματος, ενέργειας. Και μια ιδιαίτερη σχέση συνδέει μεταξύ των τα τρία αυτά πρόσωπα.
Έτσι, ο Πατήρ είναι αγέννητος, ο ίδιος γεννά όμως τον Υιόν αχρόνως. Ο Υιός γεννάται εκ τού Πατρός και το Άγιον Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα διά τού Υιού. Και τα τρία πρόσωπα έχουν την θεότητα σε όλη της την έκταση.
Γι’ αυτό ομολογούμε στο «Σύμβολο της Πίστεως» ότι ο Υιός είναι ομοούσιος με τον Πατέρα, δηλ. ίσος, είναι Θεός όπως είναι ο Πατέρας. Το ίδιο είπαν οι Πατέρες και για το Άγιον Πνεύμα.
Επομένως, με το να είναι πρόσωπα ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιον Πνεύμα σημαίνεται η ξεχωριστή υπαρκτική οντότητα τού καθενός και με το να είναι ομοούσια τα πρόσωπα αυτά σημαίνεται η ενότητα των. Δεν υπάρχει παρόμοιο πρότυπο αλλού.
Όταν π.χ. έχουμε εμπρός μας τον Νίκο, τον Γιάννη και τον Αντώνη, και οι τρεις τους είναι της ίδιας ουσίας, δηλ. άνθρωποι, αλλά έχουν ξεχωριστή θέληση, ξεχωριστή σκέψη, ξεχωριστή ενέργεια. Είναι τρεις άνδρες και όχι ένας.
Στην περίπτωση όμως των τριών προσώπων της Αγ. Τριάδος δεν συμβαίνει το ίδιο.
Εκεί υπάρχουν τρία πρόσωπα, αλλά με μια ουσία και θέληση και ενέργεια. Κανείς από τους τρεις δεν ενεργεί ποτέ χωριστά, χωρίς τους άλλους δύο. Δεν είναι τρεις θεοί, αλλά ένας. Στη ζωή αυτή ένας πατέρας και ένας γιος έχουν διαφορά στην ηλικία.
Ο πατέρας είναι μεγαλύτερος στην ηλικία από το γυιό του. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τον Θεό Πατέρα και το Χριστό. Για το Χριστό πιστεύουμε ότι «δεν υπήρξε χρόνος πού δεν υφίστατο».
Το ίδιο ισχύει και για το Άγιον Πνεύμα. Και τα τρία πρόσωπα είναι το καθένα πλήρης και τέλειος Θεός. Κανείς δεν έχει περισσότερη θεότητα ή λιγότερη θεότητα από τον άλλο.
Αυτή είναι η πρόκληση τού παραδόξου, για την οποία μιλάει ο θεολόγος Γρηγόριος. Στο θέμα αυτό η λογική υποχωρεί, γι’ αυτό μιλάμε για το Μυστήριο. Κανείς δεν μπορεί να το εξηγήσει. Οι απόπειρες πού έκαναν οι Πατέρες διά της Εκκλησίας δεν ήταν να ερμηνεύσουν, αλλά να διατυπώσουν απλώς την αλήθεια τού τριαδικού δόγματος. Και έμειναν μέχρις εκεί.
Αγία Τριάδα – Ο Θεός ως Πατέρας
Ο Θεός στον οποίο πιστεύω είναι ένας, όχι πολλοί. Ο Χριστιανισμός ανήκει στις μονοθεϊστικές θρησκείες. Η τριαδικότητα τού Θεού δεν θίγει την μονοθεΐα. Γιατί στην Αγία Τριάδα έχουμε τρία μεν πρόσωπα και υποστάσεις, αλλά ένα Θεόν.
Ο Θεός αυτός είναι και Πατήρ. Αυτό σημαίνει ότι έχει μαζί μας κι έχουμε μαζί του συγγένεια. Είμαστε παιδιά Του, όχι φυσικά, αλλά κατά χάριν, δηλ. εξ υιοθεσίας. Ο Πατέρας μας Θεός λόγω αυτής του της ιδιότητος μάς προστατεύει, μάς συντηρεί, ενδιαφέρεται για μάς, ζούμε κάτω από το στοργικό βλέμμα Του, μάς κατευθύνει η αγαθή πρόνοιά Του.
Δεν είναι ξένος ή απόμακρος. Είναι κοντά μας προστατευτικά. Ως Πατέρας ο Θεός αποκαλύπτεται και ως αγάπη και ως προστασία και ως ειρήνη. Η αίσθηση πού έχουμε οι άνθρωποι είναι ότι δεν είμαστε ξεχασμένοι πάνω στη γη, ότι έχουμε ισχυρή προστασία, ότι η κοινωνία μας με τον ουράνιο Πατέρα μας είναι πηγή δυνάμεως, ελπίδας, χαράς.
Η εικόνα που συνοδεύει το κείμενο είναι έργο της αγιογράφου Βασιλικής Σαμαρά. Δημοσιεύεται στη Ματιά με την άδειά της, για την οποία και την ευχαριστούμε θερμά!